Кароткая граматыка лацінскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 120с.
Мінск 2008
totus, a, um —увесь, цэлы;
ullus, a, um —які-небудзь, нейкі;
nullus, a, um — ніякі, ніводзін;
solus, a, um — адзіны; самотны;
alius, a, um — іншы, другі (з многіх);
alter, era, erum — другі / адзін (з двух)',
uter, utra, utrum — каторы з двух',
neuter, tra, trum — ніхто з двух, ніякі.
Родны і давальны склоны да alius утвараюцца ад alter: gen. sing, alterius, dat. sing, alteri.
Суадносныя займеннікі Pronomina correlativa
У гэты шэраг вылучаюць часам тыя займеннікі, якія могуць суадносіцца адзін з адным у адным альбо некалькіх, блізка пастаўленых сказах. Так, на пытанне Quem vides? — Каго (пытальны займеннік) ты бачыш? можна адказаць, ужываючы розныя па значэнню займеннікі: Quemdam. — Кагосьці (неазначальны займеннік). Eum. —Яго (азначальны займеннік). Quem amas. — (Таго,) каго (адносны займеннік) ты любіш.
Пытальныя
Неазначальныя
Указальныя
Адносныя
прыватныя
агульныя
quis?
(qui?) — хто?
quis, aliquis, quisquam — хтонебудзь;
quispiam, quidam — хтосьці;
quisque — кожны; quivis — хто
хочаш', quilibet — хтозаўгодна', nemo — ніхто
hic — гэты; iste — гэпгы (твой), той (твой);
ille — той (ягоныў, is гэты /той (які), ён;
idem — гэты ж, той жа, ён
жа
qui —
хто
quicunque, quisquis — хто б ні
uter? —
хто з двух?
utervis — хто хочаш з двух', uterlibet — хто заўгодна з двух
alter — другі / адзін з двух; uterque — кожны з двух, той і другі
uter —
хто з двух
uter — хто б ні з двух
quantus? — які вялікі?
aliquantus — якойнебудзь велічыні, даволі вялікі
tantus — такі вялікі, такі
quantus — які вялікі
quantuscunque — які б ні вялікі
qualis?
— які па якасці?
—
talis — гэткай якасці, гэткі
qualis — які па якасці
quaecunque — які б ні па якасці, які б ні
quot?
(нескл.) — колькі? як шмат?
aliquot (нескл.) — некалькі
tot (нескл.) — столькі, так шмат; totidem — столькі ж
quot (нескл.) — колькі
quotquot (нескл.), quotcunque — як бы ні шмат, колькі б ні
Іншым разам да суадносных займеннікаў адносяць толькі пары, якія складаюцца з указальных і адносных займеннікаў, найчасцей гэта: is... qui — той... які;
talis... qualis — такі... які (па якасці);
tantus... quantus — такі... які (па велічыні);
tot... quot — столькі... колькі.
Да суадносных займеннікаў блізка стаіць таксама група генетычна і сэнсава злучаных з імі суадносных займеннікавых прыслоўяў:
Пытальныя
Неазначальныя
Указальныя
Адносныя
прыватныя
агульныя
ubi? — дзе?
alicubi, usquam, uspiam — дзенебудь;
ubique, ubivis
— паўсюль, дзе
хочаш;
nusquam — нідзе
Ыс — тут; istic — тут / там (ля цябе), illic, ibi — там; ibidem — там
жа
ubi — дзе
ubicunque — дзе б ні
unde? — адкуль?
alicunde — адкульнебудзь
hinc — адсюль; istinc — адсюль / адтуль (ад цябе);
illinc, inde — адтуль', indidem — адтуль жа
unde — адкуль
undecunque
— адкуль бы ні
quo? — куды?
aliquo — кудынебудзь
huc — сюдьг, istuc — сюды / туды (да цябе), illuc, еб — туды', eodem — туды ж
quo — куды
quocunque, quoquo — куды б ні
qua? — кудою? дзе? як?
aliqua — кудойнебудзь, дзенебудзь
hac — сюдою, тут', istac — тудою / сюдою (ля цябе); illae еа — тудою, там; eadem — тудою ж, там жа
qua — кудою, дзе
quacunque
— кудой бы ні, дзе б ні
quando?
— калі?
aliquando, unquam — калі-небудзь', quondam — калісьці; nunquam — ніколі
nunc — цяпер’, tum, tunc — тады
quum, quando — калі
quandocunque
— каліб ні
quotiens? — колькі разоў?
aliquotiens — некалькі разоў
totiens — столькі разоў
quotiens — сколькі разоў
quotienscunque — кожны раз як
quomodo?
— як?
—
ita, sic — так, гэтак
ut — як
utcunque, quomodocunque — як бы ні
quam?
— як? наколькі?
—
tam — так, нагэтулькі
—
—
ЛІЧЭБНІК NUMERALE
Лацінскія лічэбнікі падзяляюцца на колькасныя, парадкавыя, падзяляльныя, лічэбныя прыслоўі.
Лічэбныя прыслоўі
Adverbia numeralia Quotiens? — Колькі разоў?
3
O ’n 3
a 5 y
>5 >a
I 8 1 .2
u .5 I £ ? u .2 s « u
S 'S s §
« Q -O *2 C O' » « O C 15
undecies duodecies ter decies quater decies
Падзяляльныя лічэбнікі
Numeralia distributiva Quoteni? — Па колькі?
1 § S S
c 'С S. й
* 1 ! « , * * *
8 S * “s 5 > s g S “
._r £ o § 1 c ce
• ES-pSgwSsS&OoS
« R i a: CT CT 35 tn O Й "O
undeni, ae, a duodeni, ae, a terni deni, ae, a quaterni deni
Парадкавыя лічэбнікі
Numeralia ordinalia — Quotus? Які na парадку?
■ф
1 E
cc
С/
E c
2 'S-
* S.
'3 r
- = 1 S
■X -ri cz>«J 2 2 3
S o t « -S K !S й o
t. c Й 2 O' O' S S O й -S
undecimus duodecimus tertius decimus quartus decimus
Колькасныя лічэбнікі
Numeralia cardinalia Quot? — Колькі?
1 g
G
S
ri O Q СЛ OS .й S. S > Q
13.5® E s 3 o u o o o
<3 "O 'О й СГІТслслОЙ'О
undecim duodecim tredecim quattuordecim
Лічбы
рымскія
ri
* * >< X
арабскія
—
eO TfV) \O Г' X O\ 2
r(N n »—« ^—< r—1 <
quindecies sedecies septies decies duodevicies undevicies
vicies
semel et vicies ці vicies semel bis et vicies ці vicies
bis ter et vicies ці vicies
ter
duodetricies
undetricies
tricies
quadragies quinquagies sexagies septuagies octogies nonagies centies
ducenties
quini deni seni deni septeni deni duodeviceni undeviceni viceni
singuli et viceni ці viceni singuli bini et viceni ці viceni bini terni et viceni ці viceni terni duodetriceni undetriceni triceni
quadrageni quinquageni sexageni septuageni octogeni nonageni centeni
duceni
quintus decimus sextus decimus septimus decimus duodevicesimus undevicesimus vicesimus
unus et vicesimus ці vicesimus
primus alter et vicesimus ці vicesimus alter tertius et vicesimus ці vicesimus tertius duodetricesimus undetricesimus
tricesimus
quadragesimus quinquagesimus sexagesimus septuagesimus octogesimus nonagesimus centesimus
ducentesimus
quindecim sedecim septendecim duodeviginti undeviginti viginti
unus et viginti ці viginti unus duo et viginti ці viginti duo tres et viginti ці viginti tres duodetriginta undetriginta
triginta
quadraginta quinquaginta sexaginta septuaginta octoginta nonaginta centum
ducenti, ae, a
> > > § * x X X g > X X
„ = g 5 x x
X 8 X g X X
* x X g X X
X
H i X X y rj x-j 2 x x"
O u
in 40 roc o o
— — — — — 04
— 04 co oo o\ o
04 04 04 04 04 CO
o o o o o o 2 ю 40 O 00 o\
200 |
co сл
.й сл
сл ° —
сл сл -м * О С
« 2Р с •— § с ’Д =
'5 -S 8 ■£ ы> & с —
§ 45 • S & v
£ 5 '5
Ь сг сг z Z; о a е
bis milies
quinquies milies
decies milies ;
vices milies
quinquagies milies
centies milies
ducenties milies
quingenties milies
Q
s
CO
.°
C (D O
СЛ .3?
O o
• — 03
’с s
Ю r- С
5Р С ,§ С - =
с .75 • — Ы) Ю с сз
£ ■£ Ilf 1
g Г5 ”
СГ О(Л сл О С сл
bina milia
quina milia
dena milia
vicena milia
quinquagena milia
centena milia
ducena milia
quingena milia
decies centena milia
trecentesimus quadringentesimus quingentesimus sescentesimus septingentesimus octingentesimus nongentesimus millesimus
bis millesimus
quinquies millesimus
decies millesimus
vicies millesimus
quinquagies millesimus
centies millesimus 1
ducenties millesimus
quingenties millesimus
decies centies millesimus
trecenti, ae, a quadringenti, ae, a quingenti, ae, a sescenti, ae, a septingenti, ae, a octingenti, ae, e nongenti, ae, a
mille
duo milia 1 millia
quinque milia
decem milia
viginti milia
quinquaginta milia
centum milia
ducenta milia
quingenta milia
decies centena milia
Г) O
o u u Q Q q з u 0
| MM ці II
l>
IX
XX 1
|J
1*—<
g
|V|
300
400
500
600
700
800 900 1000
2 000
5 000
10 000
20 000
50 000
100 000 1
200 000
500 000
1000000
Колькасныя лічэбнікі Numeralia cardinalia
Колькасныя лічэбнікі пераважна нескланяльныя. Скланяюцца толькі unus, duo, tres, сотні ад двухсот (ducenti і наступныя да nonagenti ўключна) i milia — тысячы (мн. л. ад mille).
Лічэбнік unus скланяецца на ўзор займеннікавых прыметнікаў, tres як прыметнікі III скланення двух канчаткаў; duo у адных склонах мае канчаткі I II скланенняў, у другіх III скланення.
unus, a, um — адзін, адна, адно
duo, duae — два, дзве
tres, tria — тры
т
f
n
m
f
n
m
f
n
Nom.
unus
una
unum
duo
duae
duo
tres
tres
tria
Gen.
umus
unius
unius
duorum
duarum
duorum
trium
trium
trium
Dat.
um
uni
uni
duobus
duabus
duobus
tribus
tribus
tribus
Асс.
unum
unam
unum
duos
duas
duo
tres
tres
tria
Abi.
uno
una
uno
duobus
duabus
duobus
tribus
tribus
tribus
Unus можа абазначаць таксама толькі адзін, адзіны. Ужываецца таксама і ў множным ліку:
— калі абазначае толькі адньг. uni reges — толькі адны каралі',
— пры супрацьпастаўленні: uni... alteri — адны... другія', у sing.: unus... alter (альбо таксама alter... alter) — адзін... другі;
— з pluralia tantum: unae cunae — адна калыска.
Ha ўзор duo скланяецца таксама ambo, ambae, ambo — абодва, абедзьве.
Сотні, пачынаючы ад ducenti, ае, а скланяюцца, як прыметнікі I II скланенняў у множным ліку.
Лічэбнік mille ў адзіночным ліку не скланяецца, а множны лік milia з'яўляецца назоўнікам і скланяецца паводле III галоснага скланення ды згодна са сваім значэннем “тысячы” патрабуе пасля сябе роднага склону.
Параўнайце:
mille — тысяча
milia — тысячы
Norn.
mille milites
duo milia militum
Gen.
mille militum
duorum milium militum
Dat.
mille militibus
duobus milibus militum
Асс.
mille milites
duo milia militum
Abi.
mille militibus
duobus milibus militum
Лікі большыя за 10, якія заканчваюцца на 8 і 9, звычайна перадаюцца праз адыманне 2 i 1 ад наступнага дзесятка:
duo-de-viginti (літаральна: два ад дваццаці) — васемнаццаць, undeviginti (адзін ад дваццаці) — дзевятнаццаць, duodetriginta — дваццаць восем і г.д.
Парадак, у якім стаяць часткі колькаснага лічэбніка, можа быць:
а) як у беларускай мове, ад большага да меншага і без злучніка: viginti quinque — дваццаць пяць;
б) ад меншага да большага (як напрыклад у нямецкай мове), і тады паміж часткамі лічэбніка ставіцца злучнік et альбо ac: quinque et (альбо ac) viginti (параўн. ням.: fiinf und zwanzig) — дваццаць пяць. Гэты парадак амаль ніколі не ўжываецца ў лічбах большых за 100.
Аднак калі лічэбнік складаецца толькі з тысячаў і сотняў, тады звычайным з'яўляецца ўжыванне злучніка et ці ac: mille et ducenti milites, duo milia et ducenti milites.
КНІГІ ОНЛАЙН
