Кароткая граматыка шведскай мовы
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 88с.
Мінск 2009
Шэраг скандынаўскіх геаграфічных назваў на галосны не мае асобнай формы для роднага склона; напрыклад: Uppsala universitet. — Упсальскі універсітэт.
ГІРЫМЕТНІК
Прыметнік — змяняльная часціна мовы, якая звычайна дае азначэнне назоўніку ці займенніку і характарызуе іх якасць або ўласцівасць. Усе шведскія прыметнікі, як і назоўнікі, маюць азначальную і неазначальную формы, а таксама формы адзіночнага і множнага ліку.
Формы прыметнікаў
Прыметнікі ў неазначальнай форме ўжываюцца як азначэнні або ў якасці іменнай часткі выказніка. Яны маюць такія формы:
адзіночны лік, агульны род
адзіночны лік, ніякі род
множны лік
fin
fint
fina
snäll
snällt
snälla
У прэдыкатыўнай пазіцыі (гэта значыць у функцыі іменнай часткі выказніка) прыметнік выкарыстоўваецца толькі ў неазначальнай форме. Часцей за ўсё прыметнік у прэдыкатыўнай пазіцыі будзе стаяць пасля наступных дзеясловаў:
Vara — быць
Bli — рабіцца
Se., .ut — выглядаць
Känna sig — адчуваць сябе
Verka — падавацца
Ulf är snäll. De var snälla.
Maria blev sjuk. De blev sjuka igår.
Hon ser pigg ut! De såg pigga ut. Jag känner mig glad. Vi känner oss glada nu.
Den här boken verkar rolig!
Detta program verkar roligt.
Прыметнік y азначальнай форме мае канчатак -a і выкарыстоўваецца як азначэнне ў наступных выпадках:
1) калі перад назоўнікам стаіць азначальны артыкль: den fina klänningen — (гэтая) прыгожая сукенка;
2) калі перад прыметнікам стаіць займеннік або назоўнік у родным склоне: Stefans gamla bil — старая машына Стэфана;
3) пры звароце: Kära vän! — Дарагі сябра!
Звярніце ўвагу на тое, што ў кніжным стылі перад назоўнікамі мужчынскага полу замест канчатка -а выкарыстоўваецца канчатак -е:
Bäste Herr Johansson! — Шаноўны спадар Юхансан!
Hennes lille son — яе маленькі сын.
Такім чынам, прыметнік у азначальнай форме не адлюстроўвае ні роду, ні ліку назоўніка. У словазлучэннях з ім часта ўжываецца азначальны прэпазітыўны артыкль; напрыклад: det stora huset — вялікі дом.
ГІрыметнікі з адмысловымі правіламі правапісу
Адзіночны лік, агульны род, азнач. форма
Адзіночны ЛІК, НІЯКІ род, азнач. форма
Множны ЛІК неазн. форма / азнач. форма
Іншыя прыклады
Прыметнікі на
-al, -el, -en, -ег
gammal enkel ledsen vacker
gammalt enkelt ledset vackert
gamla enkla ledsna vackra
ilsken, säker, dubbel, öppen, mogen, nyfiken, mager, nykter
Прыметнікі на -т, -п з кароткім каранёвым галосным
dum tom allmän
dumt tomt allmänt
dumma tomma allmänna
öm, ljum, stum, grym, ensam, långsam
Прыметнікі на падвоены -п
sann
sant
sanna
tunn, grann, noggrann
Прыметнікі на доўгі галосны
fri blå
fritt blått
fria blåa
grå, ny, slö, rå, kry
Прыметнікі з доўгім каранёвым галосным на -d / -t
het glad god
hett glatt gott
heta glada goda
våt, blöt, söt, vit, tät, bred, sned, vid, spröd
Прыметнікі з кароткім каранёвым галосным на -d / -t
vild trött svart
vilt trött
svart
vilda trötta svarta
kort, elegant, stolt, intressant, tyst, hård, ond
Часта ўжывальнае слова liten
liten
litet
små (мн. лік) lilla (азн. ф.)
Ступені параўнання
У шведскай мове, як і ў беларускай, якасныя прыметнікі могуць утвараць вышэйшую і найвышэйшую ступені параўнання.
Вышэйшая ступень можа ўтварацца пры дапамозе суфікса -аге, які далучаецца да зыходнай формы прыметніка (гэта значыць да неазначальнай формы адзіночнага ліку агульнага роду). Такія прыметнікі ў вышэйшай ступені не змяняюцца.
Найвышэйшая ступень у большасці выпадкаў утвараецца пры дапамозе суфікса -ast, які далучаецца да зыходнай формы прыметніка. Прыметнікі ў найвышэйшай ступені змяняюцца толькі ў азначальнай форме.
Зыходная форма
Вытэйшая ступень
Найвышэйшая ступень
Азначальная форма найвыш. ступені
rolig
roligare
roligast
roligaste
snygg, etc.
snyggare
snyggast
snyggaste
enk/-el
enklare
enklast
enklaste
nyfik/-en
nyfiknare
nyfiknast
nyfiknaste
vack/-er
vackrare
vackrast
vackraste
Звярніце ўвагу на тое, што азначальная форма найвышэйшай ступені параўнання ўтвараецца пры дапамозе канчатка -е.
Прыметнікі на -el, -en i -ег губляюць -епры ўтварэнні ступеняў параўнання.
Вышэйшая ступень можа таксама ўтварацца пры дапамозе прыслоўя mer(a) (больш) плюс прыметнік у зыходнай форме, а найвышэйшая — прыслоўя mest (больш за ўсё). 3 прыслоўямі mera i mest утвараюць ступені параўнання толькі прыметнікі (і дзеепрыметнікі) на -a, -ad, -е, -isk, -s:
Зыходная форма
Вышэйшая ступень
Найвышэйшая ступень
praktisk, -t, -a kän/-d, -t, -da läst, -t, -a förstående
mer praktisk, -t, -a mer kän/-d, -t, -da mer läst, -t, -a mer förstående
mest praktisk, -t, -a mest kän/-d, -t, -da mest läst, -t, -a mest förstående
Звярніце ўвагу на тое, што прыметнікі, якія стаяць пасля прыслоўяў mera i mest, будуць змяняцца па ліках і родах, а таксама мець азначальную ці неазначальную форму.
Некаторыя з часта ўжывальных прыметнікаў маюць рознага роду адхіленні ад правіла пры ўтварэнні ступеняў параўнання. Суфіксы, з дапамогаю якіх утвараюцца вышэйшая і найвышэйшая ступень, — -re i -st, адпаведна.
У адной групы прыметнікаў адбываецца змена галоснага ў корані:
Зыходная форма
Вышэйшая ступень
Найвышэйшая ступень
Найвышэйшая ступень, азнач. форма
hög (высокі)
högre
högst
högsta
ung (малады)
yngre
yngst
yngsta
tung (цяжкі)
tyngre
tyngst
tyngsta
låg (нізкі)
lägre
lägst
lägsta
lång (доўгі)
längre
längst
längsta
stor (вялікі)
större
störst
största
grov (грубы)
grövre
grövst
grövsta
Ёсць таксама група прыметнікаў, дзе формы ўтвараюцца пры дапамозе іншых слоў:
Зыходная форма
Вышэйшая ступень
Найвышэйшая ступень
Найвышэйшая ступень, азнач. форма
gammal liten bra dålig många mycket
äldre mindre bättre sämre / värre fler(a) mer(a)
äldst minst bäst sämst / värst flest
mest
äldsta
minsta bästa
sämsta / värsta flesta
mesta
Для няправільных прыметнікаў азначальная форма найвышэйшай ступені параўнання ўтвараецца з дапамогаю канчатка -а, у адрозненне ад правільных, дзе будзе канчатак -е.
Параўнаць якасці можна таксама пры дапамозе прыслоўяў mindre (менш) i minst (найменш):
mindre intressant — менш цікавы, minst intressant — найменш цікавы.
Пры параўнанні якасцей часта выкарыстоўваецца слова än (чым, за):
Han är 2 år yngre än brodern. — Ён на 2 гады маладзейшы за свайго брата.
Можна параўнаць дзве рэчы/асобы, указаўшы на іх аднолькавыя характарыстыкі, пры дапамозе канструкцыі «lika + прыметнік + som...» ці «lika + прыметнік у множным ліку»:
Trädet är lika högt som huset. — Дрэва такое ж высокае, як і дом.
Trädet och huset är lika höga. — Дрэва i дом аднолькава высокія.
Прыметнік у спалучэнні з назоўнікам
Калі прыметнік выкарыстоўваецца ў якасці азначэння, ён можа ўжывацца як у неазначальнай, так і ў азначальнай форме, і гэта не заўсёды адпавядае форме назоўніка, а можа таксама залежаць ад іншых чыннікаў. Ніжэй даюцца асноўныя варыянты спалучэнняў прыметнікаў з назоўнікамі.
А) Неазначальная форма + неазначальная форма
en fin bil
ett fint hus
Många fina bilar, hus
någon fin bil
något fint hus
några fina bilar, hus
ingen fin bil
inget fint hus
inga fina bilar, hus
annan fin bil
annat fint hus
andra fina bilar, hus
varje fin bil
varje fint hus
—
vilken fin bil
vilket fint hus
vilka fina bilar, hus
sådan fin bil
sådant fint hus
sådana fina bilar, hus
Б) Азначальная форма + азначальная форма
den fina bilen
den här/där fina bilen
det fina huset
det här/där fina huset
de fina bilarna, husen de här/där fina bilarna, husen
В) Азначальная форма + неазначальная форма
min fina bil Evas fina bil denna fina bil samma fina bil nästa fina bil följande fina bil
mitt fina hus Evas fina hus detta fina hus samma fina hus nästa fina hus följande fina hus
mina fina bilar, hus Evas fina bilar, hus dessa fina bilar, hus samma fina bilar, hus
följande fina bilar, hus
ДЗЕЕГІРЫМЕТНІК
У шведскай мове існуюць два тыпы дзеепрыметніка — дзеепрыметнік I і дзеепрыметнік II.
(Пра функцыі, якія можа выконваць дзеепрыметнік, глядзіце вышэй, у раздзеле «Выкарыстанне формаў дзеяслова»),
Дзеепрыметнік I
Дзеепрыметнік I утвараецца пры дапамозе суфікса -ande/-ende, які далучаецца да асновы дзеяслова. Дзеясловы, аснова якіх заканчваецца на націскны галосны, утвараюць форму дзеепрыметніка I пры дапамозе суфікса -ende, а астатнія дзеясловы — пры дапамозе суфікса -ande. Напрыклад: att tro — troende, att stå — stående, att hänga — hängande, att sjunga — sjungande.
Дзеепрыметнік I, які выконвае функцыю азначэння, у адрозненне ад прыметніка і дзеепрыметніка II, не змяняецца. Толькі ў выпадку, калі дзеепрыметнік I прымае субстантызаваную форму, ён атрымлівае здольнасць змяняцца па ліках і ўтвараць азначальную форму. Напрыклад: ett meddelande — meddelandet — (två) meddelanden — meddelandena, en studerande — studeranden — (två) studerande — studerandena
Такім чынам, калі субстантызаваны дзеепрыметнік прымае форму назоўніка ніякага роду (гэта значыць мае артыкль ett), ён змяняецца, як назоўнік ніякага роду на ненаціскны галосны (4-ы тып скланення). Калі ж дзеепрыметнік прымае форму назоўніка агульнага роду (артыкль еп), змяняцца па ліках ён не будзе, але можа паказваць на азначальнасць.
Дзеепрыметнік I мае значэнне незалежнага стану, пры гэтым ён выяўляе значэнне адначасовасці, гэта значыць, абазначае дзеянне, адначасовае з дзеяннем выказніка ў сказе. Напрыклад: Anders såg grubblande ut. — Андэрс выглядаў задуменна. (Ён задумаўся ў той момант.)
Дзеепрыметнік II
Дзеепрыметнік II утвараецца ад асновы дзеяслова, а ў выпадку наяўнасці ў дзеяслова некалькіх асноў (напрыклад у дзеясловаў 4 спражэння, дзе адбываецца змена галоснага ў корані), ад той жа асновы, ад якой утвараецца Preteritum. У слабых дзеясловаў (1-3 спр.) да асновы далучаецца адзін з варыянтаў суфікса -d/-t/-dd, а ў моцных дзеясловаў (4 спр.) да асновы далучаецца суфікс -еп. Суфікс -d далучаецца да асноў на ненаціскны -а, звонкі зычны і санант, суфікс -t — да асноў на глухі зычны, суфікс -dd — да асноў на націскны галосны. У дзеясловаў 4 спражэння, пры ўтварэнні формы дзеепрыметніка II, часта змяняецца каранёвы галосны.
1 спр.: lagad
КНІГІ ОНЛАЙН
