Казкі гаспадара Пятра з-пад Полацка
Пятро Сіняўскі
6+
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 86с.
Мінск 2022
А Гаўрылу назаўтра ні свет ні зара певень разбудзіў:
Кукарэку, кукарэку!
Уставай, Гаўрыла, ідзі за раку. Там лён спее, жыта таўсцее — не дастанецца лайдаку.
Дзівіцца Гаўрыла, што даўно не чуў, пра што певень па раніцах спя-
вае. Усхапіўся з ложка, сыноў разбудзіў, і заспяшаліся яны гаспадарку
спраўляць.
А певень ужо другі раз спявае, падганяе Гаўрылу:
Кукарэку, кукарэку — у каровы малако на языку...
Пагнаў Гаўрыла карову ў поле, прыгледзеўся — у яе пыса ўніз скіравана, вочы на зямлі шукаюць, значыць, і корм яе пад нагамі, а не над рагамі.
Так і стаў Гаўрыла зноў разумець мову прыроды — адчараваў-такі Алесь чары Змеевы.
3 той пары ў Гаўрылы павялася ўзноў гаспадарка, і не была больш карова казой, а сякера — касой.
I сарока цяпер маўчыць. Хіба толькі пра Ніла ўспомніць
і тады трашчыць:
— Пакуль Ніл усю навуку вывучаў, столькі папер спісаў, што не можа ў іх разабрацца. I цяпер з шафы ў шафу пераносіць, перакладае, пылам перасыпае, усё шукае, у якой запісаў, як бацькаву гаспадарку расчараваць.
Вось вам і казка, а мне лазы вязка.
Замова на замову
У прыпарны час, калі ля печы бражыцца квас, паўднёвы вецер за лес зіму зносіць, а зямля семя просіць, паклікаў бацька сыноў і загадаў ім поле пераараць і засеяць.
Прыйшлі браты на стайню.
Саўка крутануўся, павярнуўся, падняў — паднёс — скінуў, па двары сюды-туды прайшоў — і воз гатоў: і конь у калёсы ўпрэжаны, і восі дзёгцем змазаны. На калёсах — і плуг, і барана, і мяшок ячменю.
А Зміцер тым часам лесвіцу паставіў, прыступкі памацаў, залез пад страху, з-за латы пугу дастаў (там яе ў мінулую восень прыхаваў). Разгледзеў — праверыў, ці не злежалася за зіму скура, ці не зацвярдзела, a то моль пераела, можа. Раз-другі ёй у паветры свіснуў-шчоўкнуў і задаволены кажа:
— До-о-брая пуга! На тое і збярог, каб званчэй шчоўкала, ямчэй да спіны прылягала, лішняй перадыхі не давала. He цяпер спаць у шапку або ў бот, веснавы ж дзень корміць год!
Як усё справілі, селі браты ў воз і едуць. Зміцер лейцы тузокае, спрытна пугай нахлёствае — каня паганяе:
— Но, кося, но! Табе з вечара аўса далі, каб не быў на хамут палахлівы і што духу ёсць вёз двух малайцоў да нівы. Мы ж зробім усё чыста-гладка, як бацька наказваў — і поле ўзаром, і ячмень пасеем. Нарасце яго коп... і не злічыць. Завязём на кірмаш, грошай набяромся... От і багатыя будзем! Бацька мне гадзіннік купіць з-за трыдзевяць зямель прывезены, а табе, Саўка, лазы дасць, новыя лапці сабе спляцеш.
Так і едуць. Мінаюць адну горку, трэцюю лагчынку, раку перабрылі, а там і поле бачна.
Тут Зміцер штурхнуў локцем брата і шэпча:
— Замову я адну ведаю. Калі яе аднаму гаварыць, другому тым часам гуляецца, а не працуецца, і час хутка бяжыць, і стомы не чуецца.
— Як гэта?! — дзівіцца Саўка.— Так не бывае.
— Яшчэ як бывае! Вось прыедзем у поле, пабачыш.
Прыехалі браты ў поле.
Саўка адразу за плуг і ну працаваць. А Зміцер на ўзмежку прыстроіўся, глядзіць так пільна на брата і замову сваю кажа:
— Савачка, Сава, табе за шчырую працу гонар і слава. Ты ў нас майстра на розныя штукі, людзі ведаюць, якія ў цябе працавітыя рукі.
Кажа так Зміцер і кажа, а Саўка тым часам на плуг налягае. У Зміцера ж язык, вядома, без касцей. Словы адно да другога самі сабой складаюцца, ды такія прыемныя, сам бы заслухаўся, каб хто так казаць мог.
— Сава, Саўка, цябе і конь слухае, не шчыкне і траўкі — знай, плуг цягне, працуе, стомы, як і ты, не чуе.
I цяплей ад замовы нават самому Зміцеру пад грудзьмі робіцца. Думае ён: «Вось як Саўку добра! Лацно, калі замова з хвалебнага слова».
Пытаецца ў Саўкі ён:
— Ну, ці дапамагае?
А таму што: адпачыўшы, здаровы, ды яшчэ смешнавата з брата. Адказвае:
— Хто яе ведае... Працуецца ж добра. Мо і сапраўды дапамагае.
Узараў Саўка палавіну поля і кліча Зміцера:
— Цяпер твая чарга за плугам ісці.
— Што ты, Саўка, а хто ж замову казаць будзе! — здзівіўся той.
Бачыць Саўка, прыйдзецца яму і за Зміцера працаваць. I разумее, што брат хітрыкі строіць, але спрачацца не стаў, зноў на плуг налёг. Толькі падумаў: «Змітракова замова не нова; мне ад таго не свеціць,
не грэе, што ён на пана хварэе. Хай сабе на разе і так, але ж што рабіць будзе бядняк, бо ні сядзе ж, ні ляжа, калі бацька сваю замову скажа».
Тым часам сонца ў небе якраз так стала, калі абедаць пара. Селі браты есці. Саўка як спрытна працуе, так хутка і есць. А са Зміцерам штосьці незразумелае дзеецца: чым болып есць, тым больш хочацца. Усё, што маці на абед настроіла, паеў, падчысціў, нават крошкі хлебныя сабраў і ў рот кінуў. А быццам і макавага зярнятка з раніцы ў роце не меў. I ўсё просіць:
— Сава, братка, родная крывіначка, аддай мне і тваю скарыначку.
Калі ж усё было з’едзена і выпіта, Зміцер да ўзмежка паплёўся, а Саўка, вядома, заспяшаўся ячмень сеяць. Яму добра працуецца: вэнджаніна не суп, хай сабе і з добрых круп, перагнешся на пуп — выльецца. А Зміцер на ўзмежку круціцца, верціцца, як кот ля дзяжы з каўбасамі. А ў жываце пуста, толькі неяк цёпла і млосна. Паспрабуй тую замову казаць на галодны жывот! Збівацца стаў, словы як са смалы цягне:
— Савачка, Сава, ты і за бараной ідзеш як пава... Цікава, а ці ядомая пава?.. — А тады раптам як зацягне: — Сава, Саўка, калі ж будзе ўпраўка, ужо і над полем шэра, а дома стыне вячэра!
Сяк-так змучыў дзень.
А Саўка ячмень пасеяў. Знямогся ён ад працы, але ногі
яго радасць перастаўляе — вялікую работу-заботу з рук і га-
лавы збыў.
Ужо сонца за лесам схавалася, калі ў панадворак уехалі. Саўка стаў каня распрагаць, а Зміцер бягом
у хату ды за стол. Хапаецца, есць, аж за вушамі храбусціць, а насыціцца не можа. Спалохаўся ён тут не на жарт, плача і бацьку скардзіцца, просіць:
— Можа, знахара пазаві, хвор незразумелая на мяне напала.
Паглядзеў бацька на яго ўважліва і пытаецца:
— Што рабіў ты ў полі?
— Саўку дапам-а-гаў...
— А як?
— Замову казаў,— ікаючы ад слёз, адказвае Зміцер.
Падумаў, падумаў бацька і зноў пытаецца:
— А ў грудзях было цёпла?
— Было і цёпла, і прыемна спачатку, а цяпер аж пячэ і млосна.
Тады паслаў бацька Саўку на стайню па пугу, а Зміцеру кажа:
— Кладзіся на лаву, агаляй спіну і ніжэй. Тут без замовы на замову не абысціся.
Узяў бацька пугу і давай са Зміцера тую хваробу вы-
ганяць дзедавым спосабам, каб сын з пустога жывата не памёр. Узмахне пугай і прыгаворвае:
— Дзедава замова на ўнукаву хваробу. Як дзень, так тут ёсць лень, як лень — пусты дзень. Праз пугу-падпругу на калоду-пень выпаўзай-выходзь з лайдака лень. Ты за пазухай сабе гняздо звіла, кроў малайца п’еш, яго хлеб ясі, Змітраку ж ні кроплі не дасі. Выходзь лень, ляці ў балота за той корч-пень, што ў заморскіх лясах, за сінім акіянам, востравам Буянам. Скаціся там з беражка крутога, разбіся аб скалу цвёрдую-жалезную.
Саўка і цяпер бажыцца, што бачыў, як штосьці рудое, падобнае на ката суседа Іллюка, шаснула маланкай у акно. To, відаць, і была Змітракова хвароба.
I ў тую ж хвіліну Зміцер як запросіцца:
— Ай, татачка, хопіць, пэўна, ужо выйшла хвароба.
Апусціў бацька пугу і пытае:
— А замову тую, што Саўку на полі казаў, мне паўторыш?
— I рад бы, ды забыўся.
— Забыўся? — перапытаў бацька.
— Забыў, татачка, гладка забыў.
Бацька ўздыхнуў і кажа:
— Значыць, дапамаглі лекі. Садзіся есці.
Сеў Зміцер за стол — бульбіну з’еў, малаком запіў, тут і сыт стаў.
Самабраны абрус
Жыў-быў Мікіта: карыта разбіта, нячэсана воўна і ў двары работы поўна — каса не кляпана, канёк не каваны, мука не пытлявана, вяроўка парвана, ніўка не ўзарана...
Выйшаў Мікіта з хаты, глянуў наўкол — работы не адбавілася. Махнуў рукою: «Зраблю зімою». I толькі да дзвярэй павярнуўся, каб парог пераступіць ды лезці на печ даглядаць сон пра грашовы звон, аж бачыць: тры сарокі селі на ліпіну ў двары. Яны па свеце наляталіся, ад мудрых слоў вяршкоў нахапаліся.
Вось адна сарока і кажа:
— Бедны чалавек Мікіта. I тры гады не пройдзе, як не стане ў яго ні хлеба, ні шарсцінкі, ні птушкі, ні скацінкі. А не марозіў бы на печы маладзецкія плечы, каб ведаў, што за трыдзевяць зямель у караля Саса кірмаш будзе. На ім шчасця можна ўхапіць такое...
Другая сарока кажа:
— У яго і конік трывалы. Невялічкі, здаецца, марудны, але ўдалы — перавёз бы Мікіту праз агонь, ваду і медную гару.
Трэцяя кажа:
— Толькі даедзе Мікіта да караля Саса, калі ехаць будзе хутка, але не спяшацца.
Мікіта падумаў: «А чаму б мне, малайцу, і не паехаць на той кірмаш!»
Пабег ён канька запрагаць. Аж бачыць — ідзе капа сена, пад ёй — дзядзька Сева. Тут жа з мяхом надышоў і Пахом. Кажуць яны
Мікіту:
— Узяў бы ты, Мікіта, збіў карыта, касу пакляпаў,
вяроўку звязаў, коніка падкаваў, муку спытляваў, ніўку ўзараў, воўну счасаў — глядзіш, чалавекам бы і дома стаў!
— He,— адказвае Мікіта,— дома, вядома, салома ядома. А вось
у Саса каралеўскія піва, хлеб і мяса.
Сказаў так Мікіта, лейцы тузануў, канька пугай сцебануў і паехаў па абрус-самабор.
Ехаў Мікіта, ехаў і раптам у цёмным лесе нібы на сонца ўз’ехаў. Разгубіўся. Лейцы тузае, каню пашчэнкі цуглямі рве, а ўсё без толку. Куды не паткнецца, як не павернецца — кругом агонь гарыць, ламачча трашчыць, полымя аж да неба шугае, каго б спаліць шукае.
Выпусціў тут Мікіта лейцы з рук, пугу кінуў. Сам у вазку прытаіўся
і не дыхае.
А канёк (і адкуль спрыт браўся!) як адчуў волю, хоць і ў хамуце — цераз пень-калоду, праз полымя — у воду... Дзе агонь аб’едзе, дзе абскача... Вось табе і кляча! Вывез Мікіту туды, дзе жыць можна.
Выпраміўся тут Мікіта, лейцы ў рукі і гогалем сядзіць у вазку. Пугай махае, канька паганяе-пакрыквае:
— Но, воўчае мяса, стралой імчы ў каралеўства Саса!
Ідзе канёк, а за ім вазок, калі збоку глянуць — спорна коціцца. Раптам бачыць Мікіта: навокал вада знізу зялёная, зверху рудая — якраз такая, як у тым балоце, што чалавеку заўсёды радуецца.
Спужаўся Мікіта і лейцы з рук выпусціў.
Канёк жа яго, хоць і ў хамуце, ды волю адчуўшы, дзе ўплаў, дзе брод натрапіць, праз хмыз на купу, з цяжкасцю, але вазок коціць і коціць. Так і вырваў яго з балота. У вазку — Мікіта. I ў руцэ яго ўсё тая пуга, што дротам перавіта. Распраміўся ён — дзяцюк мажны, сядзіць важна і канька паганяе:
— Го-о-о, ледзь паўзеш, спіш ці чалавека вязеш?! Калі не знайду самабранку — скручу ў абаранку!
КНІГІ ОНЛАЙН
