Казкі гаспадара Пятра з-пад Полацка
Пятро Сіняўскі
6+
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 86с.
Мінск 2022
— Пакідаў,— буркнуў Базыль.— Скрынку... 3 казюркамі.
— От яна табе і патрэбная!
i
Прыйшлі яны да ўдзірванелага саду. У садзе трухлявая паветка, у паветцы скрынка. Адкінуў Базыль вечка, а з павуціны нешта скок на падлогу. Само вёрткае, круглае, пругкае... Закруцілася ваўчком тут жа да дзвярэй падалося.
Ды самы цуд не ў гэтым, а ў тым, што тое нешта яшчэ і песеньку спявае. Праўда, такім ужо рыпучым голасам, што Базыль і слоў не зразумеў.
А дзед Ягор зразумеў:
— Вось яно, дзедава слова, табе і дапаможа. Толькі пакуль не вярнуся, трымай яго і не выпускай адсюль.
Сказаў так дзед Ягор і знік.
А Базыль... Дзе ж там маладому дзедава слова ўтрымаць? Яно і рвецца за парог. I Базылю цікава, як гэта слова паможа хатку будаваць. Ды і Сямён збоку падбухторвае: «Давай яго пусцім. Я ж табе дабра жадаю. Можа, і сапраўды ад мяне збавішся. Мне што, прытулак сабе ўсюды знайду. Такіх, як ты, на свеце больш, чым зорак на небе».
Так і не ўтрымаў Базыль дзедава слова. Дзверы адчыніў, а таму толькі таго і трэба. Праз парог перакулілася і пайшло калясіць па сяле,
сваю песеньку спяваючы.
Толькі вось бяда, ніхто песні не можа зразумець.
— Эх, маладзён, усё сапсаваў,— уздыхнуў дзед Ягор, калі ўбачыў гэта.— Слова не верабей... Ну, ды раз узяўся давесці цябе да толку, паспрабую.
Нікому яшчэ не ўдавалася злавіць выпушчанае слова. А дзед Ягор змог! Праўда, ніхто таго не бачыў. Як ніхто не бачыў, чым ён слову голас даў. Але ўжо пад самы вечар людзі пачулі, як спявала яно звонкім голасам песеньку:
He звон заве на свята, Талака, талака.
Грамадой збудуем хату, Талака, талака.
He церам багацею, А сялянскі дом, Каб жыў у ім адзіным Базыль гаспадаром. Талака-талака, Бервяно валакла, Піліла, часала, Подруб укладала.
Вядома ж, такую песеньку пачулі людзі і ў Забалоцці, і ў Плейках, і ў Чарапах... Ну, а што было далей, не цяжка здагадацца.
Назаўтра, з самай раніцы
Апанас прынёс ватэрпас,
Апцівох прывёз мох,
Кузьма і Фэлька часалі бэлькі,
Тры Фамы і чатыры Яўмены выганялі сцены,
Лявон завіхаўся ля вакон,
Цімошка габляваў дошкі, Два Ігнаты набівалі латы,
Васіль гліну мясіў, цэглу насіў, Ніл і Ільюша рабілі печ, а ў ёй люшку, Улас выпілоўваў на гарышча лаз, Емяльянка каваў клямку.
А дзед Ягор паспяваў вастрыць то пілу, то сякеру. Словам, там кожны браў шчыра на пуп, to а ^ольш за Ўс'х стараўся Якуб.
Хутка казка расказваецца, ды яшчэ хутчэй талакою хатка будуецца. Пакуль пастухі каровак з поля прыгналі, стаяў на беразе ракі Базылёў дом. А тут напаследак яшчэ прыбег Клім, забіў пад масніцу клін і даў загад усім садзіцца за сталы дашчаныя, паднімаць кубкі з сырадоем за здароўе Базыля, яго жонкі і дзетак.
А Сямён? А ён што... Як убачыў гэтулькі памочнікаў, тут жа прэч зазбіраўся. Торбу сваю на плячо ўскінуў і... ледзь павалок яе. А вось чым яна так напоўнілася, я і сам не ведаю. He сплю, не абедаю, усё торбу развязваю, гляджу, разглядваю, гадаю-разгадваю...
Яська-касец
Казка-жарт
Як толькі апошняя зорачка схавалася ад ранішняга сонца, а першы акунь плюхнуў у рацэ, тут певень і заспяваў: «Ясю, ку-ка-рэ-ку, бяры брусок у руку, на плячо касу ладкуй ды ідзі на луку...»
Прачнуўся Ясь, коўдру набок, у двор выбег, касу на плячо паклаў і на луг падаўся. Прыйшоў, залажыў касу ў траву-мураву, ды і шась... шась...
А каса ўперлася ў былінку з шаршатку таўшчынёй, узад ідзе, а ўперад — ані-ні. He хоча касіць — і ўсё тут.
Што рабіць? Брусок жа Ясь дома забыўся.
Спаймаў ён кароўку-багоўку і адправіў яе па брусок. Сам жа толькі наладзіўся пад лазіну шуснуць, каб хвілінку адпачыць, вока прыкрыць, а тут і багоўка вярнулася. Вось Ясь і кажа:
— Браток-брусок, залацісты пясок, патрапі касу па сярэдзіне, па пятцы і па насу.
Ну і найшоў тут камень на касу! Узад-уперад, узад-уперад па ёй бегае ды прыгаворвае: «Жых-жах, жых-жах, вастрысь каса, пакуль раса, пакуль раса — касіць краса». Уф, патрапаў!
Узмахнуў Ясь касою раз-другі — хораша косіць, сама травы просіць. I аглянуцца не паспеў, як пракос прайшоў А на другім уперлася каса ў былінку з іголку таўшчынёй і ні з месца.
Кароўка-багоўка крыльцы расправіла, і тут жа малаток і бабку прынесла.
Ясь і кажа:
— Браток-малаток, жалезны твой бок! Дзе ты цюкнеш, там толк. Пабі ж, пакляпай касу па сярэдзіне, па пятцы і па насу.
— Тах-тах-тах... — адазваўся малаток. Стаў ён касу біць-кляпаць, ды так цягне-вострыць джала, каб пасля яго трава не ўстала.
А Ясь тым часам пад лазіну шусь — і заснуў.
Пакляпаў малаток касу. Перастала яна ў былінку ўпірацца, касіць хоча, ды не можа — Ясь жа спіць, забаўкі сніць.
Просіць каса лазу:
— Разбудзі Яся.
— Зрэж мяне, тады разбуджу,— згадзілася лаза.
Зрэзала каса лазіну, стала тая Яся будзіць, над вухам яму свістаць:
— Свісь, свісь, Яська, прачнісь! Сонца высока, поле шырока і бацька недалёка...
Адкрыў Ясь вочы, глянуў у неба і хутчэй за касу ўхапіўся. Раз-другі махнуў, а каса ў былінку з волас таўшчынёй уперлася, і зноў касіць не хоча, аж лязом скрыгоча. Вось бяда дык бяда!
Раззлаваўся Ясь і што моцы было на касавідла налёг, стаў касою махаць, сілай траву збіваць. Аж пот з ілба ў тры ручаіны хлынуў.
А каса ж бітая была, ведала, як у спякоту ад маладога касца збавіцца. Агледзела яна вос, засунула ў іх гняздо свой доўгі нос і паскардзілася:
— Восы-меданосы, нектару вам на соты! Ясь мяне ўсю раніцу му-
чыць, касіць вучыць, сам жа не ўмее ды яшчэ падленьваецца. А даўно ж сказана і мне пераказана: касі
каса, пакуль paca, раса далоў — каса дамоў!
Узвіліся тут восы цёмнай хмаркай і напалі.
— 3-зы-зы, касіць трэба, калі з-з-злы...
Ясь ад іх і рукамі адмахваўся, і
на Яся
мы не
травон
адбіваўся, а ўсё адно з распухлым носам застаўся. Памацаў нос, напужаўся, малаток, брусок і бабку склаў у лахі, лахі пад пахі і даў драла з лукі аж на другі бок ракі. Бліжэй да дзяцей, тых, што плёскаліся ў цёплай вадзе, забыўшыся аб ядзе.
Толькі перад тым, як уцячы, Ясь так махануў касою, што калі яе з рук выпусціў, яна... сама сабою касіла.
г Увечары ж, як толькі сонейка схавалася за лес, певень на сваю жэрдку залез, а восы ў гняздо зляцеліся, па сотах расселіся ды і мёду ўжо наеліся — прыйшоў Ясь па касу. Глядзіць... і вачам сваім не верыць: каса нікога не просіць — сама
сабою косіць. Апошні пракос на лузе вядзе. I, вядома, не бачыць Ясь, што гэта кароўкабагоўка касой упраўляе, ды пад вус сабе напявае: «Марыць кожны Фама, каб касіла сама яго каса».
Ясь жа ўзрадаваўся такой неспадзяванцы, шапку ўверх кінуў. А шапка ж была зімовая! Замахала яна доўгімі вушамі, нібы варона крыламі і... паляцела...
А чаму б і не? Там, дзе каса сама сабою косіць, кароўка сена не просіць, а пчолы ў рэзгінях мёд носяць — зімовыя шапкі павінны лётаць!
Адкуль вёска Пустапарожняя
Казка-жарт
Прачнуўся Юрачка, як заўсёды, ні свет ні зара. 3 ложка ўсхапіўся — і бягом у двор. Свінку пакарміў, цялушку напаіў, курам круп насыпаў, рагулю падаіў і за вароты яе выгнаў. Там ужо Макар-пастушок трубіў у ражок — збіраў каровак на мурожны лужок.
А жартаўнік Юрачка ўзяў у адну руку пусты збан, у другую — парожні, сеў пад дуб прыдарожны, ды і давай пераліваць з аднаго ў другі! Што? Ды хіба здалёк ўбачыш. Пералівае Юрачка і прыгаворвае: «Пакуль ёсць Ярыла златакрылы пералівайся, моцы набірайся, у чужыя рукі не давайся...»
Ляцеў там стралой да крамы Цімошка. Убачыў Юрачку, падбег, побач сеў і стаў свістаць-перасвістваць з пустой кішэні ў парожнюю. Колькі? Ды хіба злічыш.
Убачыў іх Пахом. Стаў, мех з плеч далоў
і кажа:
— Памагай Бог!
— Казаў Бог, каб і ты памог! — адказаў Цімошка сарвігалава.
А жартаўнік Юрачка знай сабе пералівае з парожняга збана ў пусты, з пустога ў парожні
і прыгаворвае: «Расою-красою з усходу на захад, па ясным месяцы ды па сонцы, з пустога, як з цудадзейнага рога ўсяго многа. I з парожняга, як з луга мурожнага,— і травы, і мёду, і малака... Перабульквайся, пералівайся, ды не пралівайся, у чужыя рукі не давайся... Хто зразумее, а хто не, хто будзе мець, а каго міне...»
Патаптаўся Пахом, падзівіўся, рот закрыў, ды і марш-марш подбегам да сваёй роднай хаткі. Бяжыць і думае: «Бач ты, ён будзе мець, а мяне міне! He, братка, я ж таксама не бязменам кроены і не лыкам шыты!»
Кінуў Пахом свой цяжкі мех пад пяты вугал, схапіў два мяхі — адзін пусты, другі парожні — і давай перасыпаць з аднаго ды ў другі. Перасыпае і прыгаворвае: «Перасыпайся, заадно перавявайся, на вока злое не трапляйся...»
Ехаў там на возе Ніл. На Юрачку з Цімошкам і вокам не павёў. А калі ўбачыў, што Пахом у таямнічую работу ўлёг — каня спыніў.
Прыжмурваўся, прыглядаўся, не вытрымаў і запытаўся:
— Ты што, Пахом, на Чорнай гары воўчых ягад аб’еўся ці ў Гэльчыным балоце дурман з раніцы нюхаў?!
А Пахом бы і не чуе: перасыпае з парожняга меха ў пусты і прыгаворвае: «3 пустога ячменю многа, з парожняга гароху патроху. Перасыпайся, перавявайся...»
Пачухаў Ніл патыліцу, каня нукнуў і паехаў сваёй дарогай. Едзе і разважае: «Тое, што жартаўнік Юрачка пералівае, а гультай Цімошка перасвіствае — не навіна. А вось Пахом... перасыпае... нешта ў гэтым ёсць!»
Пад’ехаў Ніл да сваёй хаткі і хутчэй да жонкі па параду пабег. Расказаў пра ўсё, што бачыў, і пытае:
— А што мне рабіць?
Жонка, доўга не думаючы, за чапялу ўхапілася:
— Ах ты, ідал непаваротлівы! Зноў правароніў. Каторы раз табе кажу — менш разважай, рот не разявай, а рабі, як людзі. Яны ўжо,
нябось, усё папералівалі, паперасвіствалі, паператрэслі ды паперасыпалі, а ты яшчэ і не пачынаў. Бярыся хутчэй, перакладай! А каб ад сусудзяў не адстаць, я пераганяць буду.
Развярнуў Ніл хуценька свой парожні воз да пустога месца. Па ветры заехаў, каб зручней было, і давай перакладаць з пустога месца ды ў парожні воз. Перакладае і думае: «A і сапраўды ў Юрачкі тое нешта ўсё гусцей і цягучай было. I ў Пахома мех аж раздзімаўся ад прыбытку. Во, і ў мяне грузнее... з кожным разам».
Жонка ж Нілава ад варот заняла — і пераганяе з пустога двара ды ў парожні хлеў, спяшаецца, каб ад людзей не адстаць.
А тым часам Макар-пастушок схаваў свой ражок, бо прыгнаў ужо сытых каровак і цялушак дамоў. Аж бачыць: вёска тая, а людзі — не. Па справах жа іх пазнаюць!
— Зблудзіў, відаць, я,— уздыхнуў Макарка,— трапіў у вёску Пустапарожнюю, а мне трэба ў сваю.
КНІГІ ОНЛАЙН
