Крынічка
Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 432с.
Мінск 2012
ХРЭСТАМАТЫЯ ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ МАЛОДШАГА ШКОЛЬНАГА ЎЗРОСТУ
КРЫНІЧКА
«Радыёла-плюс» Мінск
УДК ББК
882.6-93
81.2Бен-93 К85
Укладальнік Раіса Шастак
Мастак Алена Карповіч
Выданне падрыхтавана пры ўдзеле ТАА «Папуры», а таксама ТАА «Харвест»
К85 Крынічка. Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту / уклад. Р. I. Шастак. — Мінск : «Радыёлаплюс», 2012.— 432 с. : іл.
ISBN 978-985-448-118-0.
Найлепшыя ўзоры фальклору, творы беларускіх і замежных пісьменнікаў размешчаны ў хрэстаматыі па тэматычных раздзелах.
Адрасуецца дзецям малодшага школьнага ўзросту і іх бацькам, настаўнікам і выхавацелям, студэнтам ВНУ, навучэнцам педагагічных вучылішчаў і каледжаў.
УДК 882.6-93
ББК 81.2Бен-93
ISBN 978-985-448-118-0 © Шастак Р. I., укладанне, 2006
© Карповіч A. А., ілюстрацыі, 2006
© Афармленне. ПУП «Радыёла-плюс», 2006
БАЦЬКОЎСКАЯ
ХАТА
ЎСІМ
БАГАТА
Максім Танк
MAMA
Ты супакойся і не плач дарма!
Ну яшчэ раз паўторым мы ізнова: ПІто атрымаецца, калі да складу «ма» Прыбавіць «ма»? Якое будзе слова?
Падумай добра, вачанят не тры... Але ніяк не можа Галя ўцяміць, Што з нежывых складоў у буквары Ды можа атрымацца яе мама.
Іван Муравейка
ДОБРА 3 МАМАН
Мама гляне нам у вочы — Адгадае, што мы хочам.
А калі яна ўсміхнецца — Свеціць сонейка, здаецца.
А рука ў яе такая:
Як пагладзіць — боль сціхае.
Мама песню заспявае — Сум адразу прападае.
Мама можа ўсё на свеце, Добра з ёю побач дзецям.
Вера Вярба
МАТУЛІНЫ РУКІ
3 маленства яны нас Да сэрца гарнулі, Пяшчотныя, добрыя Рукі матулі.
ІПто з ранку працуюць Няспынна і лоўка — Дачушку накормяць, Прычэшуць галоўку, Кашулю пашыюць, Правераць задачу I сына суцешаць, Калі той заплача.
Матуліны рукі Нас цешаць, галубяць, Так шчыра, як маці, Ніхто нас не любіць. Матуліны рукі — Ддзіныя ў свеце, Шануйце, любіце Заўсёды іх, дзеці.
БАБУЛІНЫ КАЗКІ
У бабулі маёй Рукі лоўкія, У бабулі маёй Песні доўгія.
Разматае клубок 3 новай казкаю, Прыйдзе хітры каток, Трэцца з ласкаю.
Хоча лапкі пагрэць, Завуркоча ён, Hi гуляць, ні дурэць Нам не хочацца.
Вось і дзень праляцеў, I не спіцца нам. Бабка казкі пляце Чараўніцаю.
Янка Маўр
ШЧАСЦЕ
Быў адзін з тых летніх дзён, якія бываюць, мусіць, толькі на Беларусі. Сонца пячэ як мага, а гарачыні няма: лішак яе паглынаюць і рака, і зараснікі аеру ды чароту, і густыя паплавы, і непралазны алешнік ды лазняк, і бярозы, і хвоі, і ўсялякая зеляніна, што жыве навакол, дыхае, шамаціць і запаўняе не толькі прыроду, але і душу чалавека. He відаць людзей, не чуваць, але гоману досыць і без іх: адны конікі сваім цыры> каннем могуць заглушыць усіх людзей, а тут яшчэ кукуюць жаўтабрухія лягушкі, заліваюцца мітуслівыя птушкі ды гудуць мясістыя чмялі.
Усім радасна ў такі дзень. Радасна і мне. Радасна і вунь таму хлапчуку год васьмі, што спускаецца з гары, падскакваючы на адной назе ды махаючы белым дубцом.
Мы сустракаемся з ім на мосце. Ён прыпыняецца і глядзіць на мяне так, нібы хоча нешта сказаць. Радасць, шчасце так і пырскаюць з яго блакітных вачэй. Я разумею яго. Калі і я гатоў усіх абняць у гэты жыватворны дзень, дык што ж павінна адбывацца ў яго маленькім чыстым сэрцы? Я лагодна ўсміхаюся яму, ківаю галавой і кажу:
— Добра жыць на свеце, браток, га?
Тварык хлопчыка засвяціўся яшчэ больш, але ён нічога не сказаў. Ды і што ён мог сказаць? Мы і без слоў разумелі адзін аднаго.
Я паціху ішоў міма, а хлопчык, нібы той сланечнік, паварочваў следам за мной свой круглы тварык. I з вачэй яго таксама пырскала шчасце, і таксама здавалася, што ён вось-вось нешта скажа. Скажа, што надта прыемна ў такі дзень басанож скакаць на мосце ды махаць свежым дубцом, што ў грудзях яго цяпер вельмі цесна і адтуль нешта выпірае, што ўвесь свет вельмі прыгожы і добры, ды і наогул усе дзядзькі і цёткі прыгожыя і добрыя... Ён нічога не казаў толькі таму, што не ўмеў выказаць такіх думак і пачуццяў. Ды яно і не трэба было — я і так усё разумеў. Хіба я сам калісьці не быў такім, як ён? Хіба я сам не адчуваў радасці жыцця? Асабліва ў такі цудоўны дзень.
Я яго разумеў. Але ён, відаць, гэтага не ведаў, бо ўсё глядзеў мне ў вочы, нібы чагосьці чакаючы ад мяне. Ён заліваў мяне сваім шчасцем, а я ў адказ нічога не мог яму даць. Для яго маёй шчырай і ветлівай усмешкі было мала. Мне трэба яму нешта сказаць. Але што? Што яму сказаць, каб перадаць усю тую цеплыню, якую я да яго адчуваю? А мне засталося ступіць толькі адзін крок — і мы размінёмся. Размінёмся, можа, навекі.
— Як цябе зваць? — сказаў я нарэшце, каб толькі не маўчаць.
Сказаў — і зараз жа пачырванеў ад сораму: хлопчык нічога мне не адказаў. Сваім дзіцячым інстынктам ён, відаць, зразумеў, што словы гэтыя сказаны так сабе, абы сказаць. Мала таго: твар яго перастаў свяціцца, нават неяк балюча скрывіўся. Апотым... потым з грудзей яго вырваўся крык!..
He адзін год прайшоў з таго часу, а голас хлопчыка і цяпер гучыць у маіх вушах. Гэта быў шчыры, мімавольны крык дзіцячай душы. У ім былі і крыўда, і расчараванне, і надзея, і горкі папрок да нас, дарослых і разумных людзей. Два словы толькі было ў гэтым крыку:
— Дзядзя!.. Шапка!..
Але гэтага было досыць, каб зразумець, хоць і са спазненнем, усю тую трагедыю, якая адбылася тут, на мосце, у гэты радасны летні дзень.
У хлопчыка на галаве была новая шапка, якую ён надзеў, відаць, першы раз. Добрая шапка, шэрая, каляная. Яна ахапіла не толькі галаву хлопчыка, але ўсё цела і душу. Гэта ж праз яе сёння такі цудоўны дзень, а я гэтага не ведаў. I сонца так шчодра свеціць толькі дзеля таго, каб усе здалёк маглі бачыць шапку, а я не заўважыў яе і зблізку. Ддзін, усяго толькі адзін крок заставалася зрабіць — і ўся сустрэча пайшла б прахам. Ці магла чулая дзіцячая душа сцярпець такую несправядлівасць, такое халоднае бяздушша?
I яна не сцярпела... Я адчуў сябе вельмі вінаватым і кінуўся выпраўляць сваю віну.
— Ах, якая цудоўная ў цябе шапка! — крыкнуў я. — Пакажы, пакажы!
Вочы хлопчыка зноў засвяціліся радасцю.
Я зняў з яго галавы шапку. Яна сапраўды хрусцела, як бляшаная.
Хлопчык глядзеў на мяне ўдзячнымі вачыма, як на свайго збаўцу.
— Які казырок! I шнурок! I гузікі два! — стараўся я. — А падкладка якая цудоўная! Хто купіў?
— Мамка! — з гордасцю адказаў хлопчык.
Несправядлівасць была выпраўлена.
I мы абодва, зноў шчаслівыя, разышліся кожны сваім шляхам.
Лявон Шырын
МОЙ ТАТА
Мой тата лес вартуе.
Працуе ў лесе днямі. А трэба — заначуе У лесе і начамі...
Малюю лес кашлаты:
Сасонкі, елкі, лозы, Дубоў зялёных шаты, Бялюткія бярозы.
А між бярозак тата Узвышаецца над лесам.
— Крыху высакаваты, — Заўважыла Алеся.
Сказаў я ёй не жартам: — А як жа быць іначай?
Вышэй хай будзе тата, Каб лес далёка бачыў.
Васіль Хомчанка
MAMA
Сяргейку прывезлі ў вёску. Там ён пабег на лужок, дзе хадзіла карова Рагуля з маленькім гарэзлівым бычком.
— Здароў, белалобы, — павітаўся Сяргейка.
А той узбычыў лабастую галаву і пайшоў на хлопчыка.
— Букацца хочаш? — спытаў Сяргейка і, нагнуўшыся, выставіў наперад сваю галаву. — Давай.
Белалобы пабаяўся букацца, павярнуўся і пабег ад Сяргейкі. Сяргейка — за ім. Але не дагнаў і схаваўся за кусцік. Бычок туды-сюды, а Сяргейкі няма.
— He знайшоў! He знайшоў! — закрычаў Сяргейка і выскачыў з-за куста. — Цяпер ты хавайся.
Ён закрыў рукамі вочы, а бычок — бягом у хмызняк. Сяргейка знайшоў яго адразу і застукаў:
— Бачу, вылазь!
А белалобы не можа выбрацца з хмызняку — забраўся аж у самы гушчар.
— Му-му! — паклікаў ён маці.
Рагуля нават не павярнулася на гэты кліч. Скубе сабе траву і скубе.
— Му-му-му! — яшчэ мацней загаласіў бычок. Тады Сяргейка яму сказаў:
— Ты не так завеш: не му-му, а ма-ма.
— Му-му!
— Мама, — зноў паправіў Сяргейка і з усяе сілы крыкнуў: — Мама!
Гэты кліч пачулі адразу абедзве мамы: Сяргейкава і белалобага. Сяргейкава маці абняла цяля за шыю, a Рагуля штурхнула яго пад бок пысай. I вывелі белалобага на лужок.
— Вось бачыш, — зарадаваўся Сяргейка, — паклікалі як трэба, мамы і прыйшлі.
Сяргейка і белалобы доўга яшчэ гулялі на лужку.
Васіль Жуковіч
СВАЯ ДАІІАМОГА
У нашай хаце пацямнела. сонейка не бачу я: нечакана захварэла мамачка мая.
У яе тэмпература, цяжка мамачцы маёй.
I таблеткі, і мікстуру я прыношу ёй.
— Ці лякарства памагае? — — Памагае, галубок, — Мабыць, лёгкая такая
У цябе рука, сынок.
Я памыю сам пасуду
I вазоны ўсе палью.
Берагчы заўсёды буду Мамачку маю.
Ў нашай хаце пасвятлела, сонейка заззяла ў ёй: палягчэла, палягчэла мамачцы маёй!
Ніна Галіноўская
БАБУЛІНА ПЕСНЯ
Бабуля спявала Вячэрнюю песню: — Расці, мой унучак, Пад сонейкам веснім,
Пад сонейкам летнім, Асеннім, зімовым, Расці ты разумным, Прыгожым, здаровым. Хай сэрца тваё Будзе добрым і чуйным. Яшчэ, мой няўрымслівы, Вельмі хачу я, Каб гэтую песню I родны парог Нідзе і ніколі Забыць ты не змог.
Сяргей Панізнік
БАБУЛІНА БУЛЬБІНКА
Мы без яе не зведаем
I ласкі родных слоў: Мы з бульбачкаю снедаем, Назаўтра — варым зноў. А забулькоча бульбашок, Бабулечка не спозніцца, — Тады нам сопкі галышок На сподачку пакоціцца.
Барыс Сачанка
БАБКА АДАРКА
Hi ў кога, мабыць, няма такой бабкі, як бабка Адарка ў Аленкі. Добрая, ласкавая, працавітая. Калі ні прыйдзе Аленка да яе, усё нешта робіць. To каля печы ў хаце завіхаецца, то ў гародзе сее, садзіць, поле, акопвае, то ў лес па ягады ці грыбы спяшаецца. Іўсё быццам камусьці кланяецца, шэпча. Але і пачаставаць умее. I не купленым у магазіне, а сваімі рукамі вырашчаным, сабраным, прыгатаваным. Чаго толькі няма ў бабкі Адаркі! Морква, бручка, мак, гарох, гуркі, памідоры, гарбузікі, арэхі... Ашто да садавіны, ягад розных, грыбоў, то... Ісушаныя, і смажаныя, і вараныя, і квашаныя...
Нідзе ў вёсцы на сотках так не родзіць, як у бабкі Адаркі. Што ні пасее — усё ўродзіць. Іяк! Гарбузы — не падняць, памідоры — па кулаку, бульба, морква, бручка — з зямлі не выбраць. I калі ў лес па ягады ці па грыбы бабка Адарка пойдзе — ніхто з ёю не справіцца, больш не прынясе.
— Адарка нейкія сакрэты ведае! — кажуць у вёсцы пра бабку людзі.
Неяк бабка Адарка, ідучы ў лес, і Аленку з сабой узяла. I па дарозе, як і звычайна, кланялася і ўсё нешта шаптала, шаптала. Аленка не вытрымала — спытала:
— Каму ты, бабка, кланяешся, што ты шэпчаш?
КНІГІ ОНЛАЙН
