Крынічка
Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 432с.
Мінск 2012
I яны глядзяць. Бачаць заўсёды адно і тое ж. Калі садзіліся, сонца вісела над тымі дамамі, што за паркам. Апасядзелі трошачкі, і яно ўжо да будынка Опернага тэатра дакацілася. Вось-вось схаваецца ў ім.
— Дзеду, сонца ў тэатры начуе? — раптам запыталася Таня.
— Ага, унучка, у тэатры, — адказвае не задумваючыся дзед. — Тэатр жа вялікі. У ім — тысяча крэслаў.
— А тысяча гэта многа?
— Табе на цэлы дзень лічыць хопіць.
— А мы ў тэатр сходзім?
— Сходзім. Абавязкова сходзім.
I яны былі ў тэатры. I бабулю з сабой бралі. Глядзелі балет пра доктара Айбаліта. Ой, як там хораша было — малпачкі, ліска, зайчыкі, вавёрачка, жырафа высокая-высокая... Усіх іх добры доктар Айбаліт вылечыў, і ўсе яны потым танцавалі. Асонейка свяціла моцна-моцна, як улетку.
У тэатры яны былі зімой. На вуліцы ішоў снег, а на сцэне было светла-светла. «Гэта сонейка ад мяцеліцы схавалася сюды», — думала тады Таццянка і сапраўды верыла, што сонца ў тэатры начуе.
Верыла, пакуль не ўбачыла, як сонца за лес садзіцца.
Было гэта аднойчы цёплым летнім вечарам. У парку ціха-ціха, ні ветрыку. Дзед і кажа:
— Таццянка, хочаш падняцца высока-высока? — А сам паказвае на тое кола, што на горцы ў парку. За кола паначапляны такія лавачкі-калыскі. Садзяцца людзі і падымаюцца ўгару, а потым уніз апускаюцца.
Таццянка ведала, што маленькіх адных туды не пускаюць. Адзеда не адважылася прасіць.
I вось ён сам падахвоціўся.
Таня падумала, памаўчала, глянула на самы верх, вочкі заплюшчыла, а потым і пытаецца:
— 3 табой, дзеду?
— Са мной.
— Калі з табой, то паедзем.
Дзед купіў у касе два білеты. Узышлі прыступкамі на пляцоўку, аддалі білеты цётцы і пачакалі, пакуль пад’едзе чарговая лавачка. Дзядуля падняў Таццянку,
пасадзіў і сам спрытна ўскочыў. Лавачка закалыхалася і неўзабаве спынілася. Кола рухалася ўперад. Таня з дзедам ехалі ўгору.
Сонца чырвоным шарам паўзло, як заўсёды, да Опернага тэатра. Садзілася на дах.
Таццянка зірнула ўніз і ўбачыла, што зямля паплыла ад яе. Яна ўхапілася за дзядулеву руку і задрыжала:
— Ой, дзеду, баюся я!
— А ты, Танечка, не глядзі долу, — супакойваў унучку дзед. — Вунь туды глянь, наперад. Якая любата!
I Таццянка ўбачыла цырк, дрэвы ў парку, музей Янкі Купалы, шэрую стужку вады — гэта рака Свіслач — і мост цераз яе.
Усё неяк паменшала, нібы ў кіно. Праз мост імчаліся маленькія, нібы цацачныя, аўтобусы, таксі, тралейбусы. Па вадзе плылі невялічкія лодкі.
Таня з дзедам падымаліся павольна ўсё вышэй і вышэй. Направа відзён помнік, што на плошчы Перамогі, а лявей — будынак тэлецэнтра, проста ж спераду — Оперны тэатр.
Толькі што гэта: сонца было на самым яго даху, a цяпер стаяла над зубчастай сіняватай сцяной.
— Вунь там, бачыш, Таня, горад канчаецца. Атая сіняя сцяна ў зубчыкі — гэта лес за горадам. За той лес і садзіцца сонца, — тлумачыць дзед.
Тым часам Таццянка з дзедам паехалі ўніз. Дрэвы на зямлі большалі, бліжэлі... I было ўжо зусім не страшна.
А калі апусціліся да пляцоўкі, першы сышоў дзядуля і адразу падхапіў Таню пад пашкі.
Таня з дзедам пайшлі дарожкай уніз, бліжэй к дому.
— Дык, значыць, сонейка спіць за лесам? — раптам запытала ўнучка.
— Яно толькі хаваецца за лес, каб свяціць другім гарадам, што па той бок зямлі, — тлумачыў дзед.
Унучка глядзела на дзеда і нічога не разумела.
— А іпто, у зямлі два бакі?
— У зямлі шмат бакоў. Яна круглая, як мяч.
— Як мяч?
— Але.
— А чаму ж яна тут такая роўная? — I Таня прытупнула ножкай.
— Вось пойдзеш у школу, тады пра ўсё будзеш ведаць, — супакойваў дзед унучку.
— I дзе начуе сонца, буду ведаць?
— Будзеш, будзеш ведаць, што сонца ніколі не спіць. Няма яму калі спаць. Яно адно, а людзей і не палічыш колькі. Іўсім трэба свяціць, каб усе былі загарэлыя, здаровыя, вясёлыя.
Генрых Далідовіч
КАСЦЮМ
— Ідзі, мурза, вымыйся, — зласнавата сказала мне маці, — такога бруднага з сабою не вазьму, не хачу, каб чужыя людзі смяяліся ды пальцамі паказвалі.
Я даўно ведаў, куды збіраецца ісці сёння мама, вельмі хацеў пайсці з ёю і цяпер моўчкі выслухаў, як яна папракала мяне. Я знаў, што друтім разам дасталося б ад маці матуза па спіне ці яна прыстрашыла б: калі я такі непаслухмяны, неахайны, то пакараюць — абстрыгуць маю чупрыну, будзе галава голая як бубен, і ніколі мне новага, людскага чаго не купяць. Словам, з гэтай часіны возьмуцца за мяне, бо далі неразумную патолю, і я стаў вялікім раздуронцам...
Але маці цяпер не напомніла гэтага, не пастрашыла, і я ўзрадаваўся, пабег да студні, выцягнуў вядро вады. Выліў яе ў доўгае і глыбокае карыта, адарваў галінку палыну і адагнаў пчол, якія пачулі вільгаць і прагнулі асвяжыцца, лезлі да вады, тады намыліў «запушчаныя» рукі, «чорныя, з куранятамі» ногі і пачаў
церці іх пяском і сухадзяроўкаю, заплюшчваючы ад болю вочы.
Калі рукі мае і ногі не так пачысцелі, як пачырванелі, зайшліся ад сцюдзёнай вады, я пакінуў драць іх і, ступаючы на пятках, вярнуўся ў хату.
— Людское дзіця адзенуць, і яно дзень чысценькае ходзіць, а ты ды Ганя... He цэніце вы маёй працы, не шкадуеце рук маіх, — гневалася маці і здзірала праз галаву маю брудную кашулю. — Толькі ведаю — дзянёчак цэлы ля вас таптацца: карміць, абмываць ды пераадзяваць.
Я стаяў, моўчкі нацягваў свежыя штонікі, апусціўшы галаву, слухаў маці: праўда была яе. Перад полуднем я ўжо мяняў майку, скідаў брудную і надзяваў чысценькую, але нядаўна, як прагнаў карову на пашу, сустрэўся са сваім лепшым сябруком, суседам Антонікам, капаў з ім «акопы», добра прапацеў, пасля мы не паладзілі і абсыпалі адзін аднаго пяском...
Нехаця я надзеў штонікі: не любіў іх. Былі яны выцвілыя, кароценькія, на шлейках, зусім «дзяціныя», а я даўно ўжо хацеў доўгія, па костачкі, з кішэнямі, «мужчынскія», каб у іх зацягваўся рэмень. Антонік, як і я, скончыў гэтым летам чатыры класы, але мае цёмна-сінія «дарослыя» порткі, хваліцца, пасміхаецца, што ў мяне такіх няма.
Я многа прасіў маці купіць і мне такія штонікі, бо ўжо, гаварыў ёй, не малы, саромлюся насіць «майткі» на шлейках ці шаравары на гумцы. Маці абяцала расстарацца, але пасля забывалася, распорвала бацькавы зношаныя фрэнчы і штаны, выразала з іх цэлыя, не працёртыя кускі і сшывала з іх мне «портачкі», якія былі зноў без кішэняў. Ія не быў рады ім, чакаў той любай часіны, калі буду мець «мужчынскае» новае адзенне...
I вось сёння гэты дзень настаў: маці збіраецца ісці ў суседняе мястэчка купляць мне касцюм. Гэта будзе
мой першы «куплены» касцюм; сёлета я скончыў «школку» ў сваёй вёсцы і пайду «ў людзі» — у пяты клас суседняй дзесяцігодкі, і бацька з маці рашылі, што не выправяць мяне ў чужую вёску неахайным, горшым за людскіх дзяцей, «выкамбінуюць» мне яшчэ новыя чаравікі і паліто.
Дзед Караль часта гаворыць, што і цяпер я разумны: умею чытаць, пісаць, складаць вяскоўцам заявы, лісты, чытаю пра навіны ў газетах, і ён кажа, што мне ўжо і гэтай навукі хопіць, да нядаўняга ў вёсцы ніхто далей чацвёртага класа не вучыўся. Як бацька і маці, я дзеда не слухаю, хачу яшчэ вучыцца, мару стаць лётчыкам — высока і са свістам лётаць, збіваць варожыя самалёты, пускаць белы дым па небе і калі-небудзь пакатаць маму і сястрычку, яны ніколі не ляталі на самалёце, толькі што бачылі яго ў небе...
Я вельмі хацеў схадзіць у магазін і сам выбраць кас цюм, які, як думаў, будзе харошы, самы лепшы на свеце, паможа мне стаць дарослым, цікавым, у ім буду лепш вучыцца, даб’юся чаго захачу, ды і людзям можна паказаць: ужо і мы можам купляць новае і пекнае адзенне, быць не горшымі за іншых... Ія не мог дачакацца, калі настане такі дзень.
Маці пабурчала на мяне ды сціхла, падышла да люстэрка, надзела светленькую блузку, завязала ружовую хустку, паглядзелася і перамяніла адзенне — дастала з шуфляды другую, сіненькую блузачку, з маленькімі, як мак, кропелькамі. Пасля ўзяла з-пад шафы туфлі, якія носіць толькі па нядзелях ці вялікіх святах, абмахнула іх ад пылу і абулася. Як ні гавары, трэба прыхарашыцца: ідзём мы ў Налібакі — там сельсавет, пошта, магазіны, жыве шмат настаўнікаў...
Пазіраю я на маму і любуюся: пекная яна. Невысокая, чорненькая валасамі і бровамі, кругленькая ў твары, вясёлая, паглядаю я на яе і радуюся, што ні ў кога няма такой красуні мамы, ёсць адна такая на све-
це, і тая толькі ў мяне... Падумаў я так і адчуў, што няма ў мяне ні злосці, ні крыўды, што ні ў чым яна не вінаватая, не прыдзіраецца да мяне, нядобрым стаў я сам і часамі гэтага не бачу.
— Ці не на дождж збіраецца? — калі мы выйшлі на двор, занепакоілася мама, зажмурылася і паглядзела на вадкае, нельга было глянуць, расплаўленае сонца, якое абложвалі маленькія чорненькія хмаркі.
— He будзе дажджу, — заспакойваю я, стараюся вывесці маці з двара. — Пайшлі хутчэй!
— Можа, і раскалышацца, не будзе марасі, — сказала яна і падалася на брукаванку, азірнулася, глянула на новую нашу хату, якую паставілі тут, у вёсцы, толькі пазалетась — дасюль жылі на хутары ў цеснай дзедавай перасыпанцы. Сёлета перавезлі ў вёску і бацькаву кузню, калгас аплаціў нам за інструменты, і кузня стала калгаснай. Але бацька застаўся ў ёй кавалём, толькі цяпер ужо амаль не робіць нажоў ды сякер, a куе калёсы, правіць жняяркі і машыны...
Я пачыкільгаў за маці і весела засвістаў: хацеў, каб цяпер мяне ўбачыў Антонік — не часта і ён бывае ў мястэчку, хоць трапіць туды хоча, бо ўсе малыя дзеці стараюцца пабываць у чужой вёсцы.
Антонік, белавалосы, высокі і тонкі, як дубец, гэтаксама ўжо вымыты і пераадзеты, стаяў у сваім гародзе, нагінаў вялікую жоўтую галаву сланечніку і выбіраў з яе зярняты. Згледзеў нас, памкнуўся спытаць, куды іду, але ўспомніў, што мы цяпер «злуем», і не затрымаў мяне, адвязаў хустку з шапкі другога сланечніку (абвязвалі, каб не вылушчвалі зярнят вераб’і), адвярнуўся, як не ўбачыў, пачаў скручваць недаспелую шапку. Ія не зачапіў яго, адвярнуўся, узняў галаву і моўчкі прайшоў ля іхняга частаколу. Калі, выходзячы з вёскі, я не сцярпеў і азірнуўся, то ўбачыў: Антонік выйшаў са свайго двара на дарогу і глядзеў нам услед. Згледзеў я яго — і пашкадаваў, што
не загаварыў з ім: мы ідзём далёка, а ён будзе дома, не ўбачыць таго, што я ўбачу хутка. Памахаў яму рукою, і Антонік заківаў, аж падскокваў, каб я яго лепей бачыў.
КНІГІ ОНЛАЙН
