Крынічка
Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 432с.
Мінск 2012
Хто высока ў паднябессі
Моўчкі ўецца або з песняй:
Пачнуць хорам — не здзівіцца. Ёсць дзе пець і весяліцца!
Міхась Даніленка
ЖУРКА
Бацька прынёс Толіку маладога жураўліка з перабітым крылом.
— Хутка халады пачнуцца. Акалее, загіне, — сказаў ён. — А мы яго выхадзім...
Калі Толік падыходзіў да птушкі, яна злосна шыпела, раскрывала дзюбу — спрабавала дзеўбануць хлопчыка. He прывык Журка, каб яго рукамі гладзілі.
Толік са старога рэшата зрабіў птушцы ў сенцах гняздо. Два разы прывёў яго сюды нанач. Ана трэцюю ноч Журка сам знайшоў сваё гняздо, доўга тупаў у ім — уладковаўся, каб ямчэй спалася, — і заціх.
— Заснуў, — радасна паведаміў Толік бацьку, як толькі той вярнуўся з лесу з чарговага абходу.
Крыло ў Журкі зажывала. Цяпер ён асмялеў — смешна дыбаў па пакоях, і нават сабака Шарык баяўся вострай журкавай дзюбы.
I Толіка Журка пачаў слухацца. Нават пасябраваў з ім. Мусіць таму, што хлопчык яго карміў, бавіў свой час з ім.
...Доўга цягнулася зіма з завеямі і снегам. Але вось і вясна нарэшце прыйшла. Зазвінеў у высокім небе жаўрук, заспявалі свае песні берасцянкі, падала голас чорная жаўна.
— Хутка Журка паляціць ад нас, — сказаў аднойчы бацька Толіку. — Бачыш, як неспакойна ён па двары пахаджвае.
I праўда, Журка трывожна мераў двор і ўсё прыслухоўваўся да птушыных галасоў, што даносіліся з вышыні.
Аднойчы, калі высока ў блакітным небе плыў шнурочак жураўлёў і адтуль даносіліся іхнія галасы — быц цам нехта трубіў на срэбраных трубах, — Журка падскочыў раз, другі, узмахнуў крыламі. Ен падымаўся ўсё вышэй і вышэй — даганяў тых жураўлёў, што вярнуліся з заморскіх краін да сябе дадому.
— Бывай, Журка, — памахаў яму рукой Толік.
Алесь Бадак
ПАСЛЯ НАВАЛЬНІЦЫ
Да ночы гула навальніца учора. Вяргіні прастылі, хістаюцца.
I, нібы тэрмометры,
з раніцы пчолы Брушкамі з іх
вытыркаюцца.
КОНІКІ
Глянеш ранкам у акно — Hi дамоў вакол, ні вуліц. Гэта хмара, нібы ноч — Нават птушкі ўсе паснулі.
Толькі чутна: па двары Скачуць конікі заўзята I ўключаюць ліхтары Дзьмухаўцоў Навокал хаты.
Віталь Вольскі
ГАСПЛДАР ПУШЧЫ
Трашчыць галлё.
3 шумам і фырканнем прадзіраецца з непраходнага гушчару нешта вялікае і дужае.
Хістаюцца маладыя бярозы. Пад напорам цяжкага цела нікне да зямлі густы падлесак.
Гэта — зубр.
Вось ён выходзіць на лясную паляну, схіліўшы магутную галаву, і спыняецца, асветлены сонцам.
Прагна ўглядваюся я ў ляснога волата. He часта даводзіцца бачыць такое відовішча.
Увесь ён аброс густой кучаравай шэрсцю цёмна-каштанавага колеру. Яго вялікая, нізка пасаджаная галава з чорнай барадой і шырокія мускулістыя грудзі здзіўляюць сваёй веліччу і магутнасцю. Высокі карак гарбом узвышаецца над спіною.
Шыя, грудзі і добрая палова спіны густа пакрыты цёмнай калматай грывай. Шмат-
камі ўскудлачанага лямцу звісае гэтая грыва над шырока пастаўленымі, тоўстымі і кароткімі нагамі.
Пярэдняя частка яго моцнага тулава, цяжкая і масіўная, здаецца непамерна развітай у параўнанні з задняй, пакрытай карацейшымі і святлейшымі валасамі. Заднія ногі выглядаюць вышэйшымі і танчэйшымі за пярэднія. Хвост — як у звычайнага быка, але кароткі і тоўсты.
У ясным і ціхім лясным паветры выразна чуецца роўнае і глыбокае дыханне вялікай жывёлы.
Пастаяўшы крыху на месцы, нібы ў задуменні, зубр рушыць далей, абрываючы мімаходам маладыя галінкі ясеня.
Следам за ім выходзіць на паляну ўвесь статак. Тут і маладыя зубры, і падлеткі, і дарослыя зубрыцы з цялятамі, падобнымі на буйных, калматых медзведзянят.
Мінуўшы лясную паляну, зубр выходзіць на дарогу, спыняецца зноў і, пастаяўшы крыху, нібы разважаючы, ідзе па дарозе. За ім паслухмяна цягнуцца астатнія. Яшчэ хвіліна — і ўсе зубры: малыя і дарослыя — знікаюць за высокімі дрэвамі на павароце, узнімаючы клубы пылу і нагадваючы здалёку невялікі статак звычайных кароў.
СПАТКАННЕ 3 АЛЕНЕМ
У пушчы мне давялося убачыць з невялікай адлегласці жывога аленя...
Стаміўшыся пасля доўгіх блуканняў, я сядзеў пад старым і высокім грабам...
Вакол панавала цішыня.
Раптам недалёка ад мяне хруснула галлё. Яўзняў галаву. Перад маімі вачыма мільгнула на фоне зялёнага лісця нешта вялікае, жывое, чырванавата-бурага колеру.
Гэта быў алень.
Я і не заўважыў, як ён з'явіўся, нібы вырас з-пад зямлі на невялікай лугавінцы недалёка ад мяне. Ён стаяў нерухома. Дужае і стройнае цела на тонкіх нагах нібы скамянела. Гордая галава, упрыгожаная раскідзістымі рагамі, была крыху прыўзнята, вушы насцярожаны. Толькі ноздры злёгку варушыліся, уцягваючы паветра.
Я не вытрымаў і паварушыўся. Лёгкім, невыказна прыгожым рухам алень пераскочыў цераз тоўсты ствол паваленага дрэва і знік, нібы здань, у зялёным гушчары.
Пераскочыў? He, гэта было б сказана занадта недакладна! He пераскочыў, а пераляцеў! Нібы птушка, адарваўся ад зямлі, узняўся ў паветра і плаўна перанёсся цераз ствол на сваіх нябачных крылах.
Усё адбылося на працягу, можа, адной дзесятай хвіліны, але зрок здолеў зафіксаваць гэты момант і ўтрымаць яго ў памяці.
Доўга глядзеў я на тое месца, дзе стаяў алень, і думаў, ці бачыў я яго сапраўды, ці гэта мне здалося, такім мімалётным было яго з’яўленне.
Свежыя адбіткі вострых капытоў на тым месцы сведчылі, што гэта была не здань, а жывы, рэальны алень.
Перад гэтым я неаднойчы знаходзіў у лесе яго сляды, але дзікі алень ніколі яшчэ не трапляў мне на вочы. Цяпер я ўпершыню ўбачыў яго, жывога, на волі, і нават тады, калі зусім гэтага не чакаў...
Леанід Дранько-Майсюк
3 кніжкі «Цацачная крама»
ПЕСЕНЬКА РАХМАНАГА КАНЯ
Я — рахманы і цярплівы,
Бо жыву на Беларусі;
Я аднолькава шчаслівы
I на ворыве, і ў лузе.
I вязу я, і ару я,
I цягну, і валаку; Нібы чорны вол, працую, Капытамі пыл таўку.
У санях, вазках, калёсах Я пад пугаю заўжды;
У аглоблях і атосах He спыняю век хады!
Так у хамуце і мыле Прамінецца жытка ўся...
Даць бы сена не забылі; He забылі б даць аўса.
ПЕСЕНЬКА МЯСА-ШКУРКАВАГА ТРУСА
У клетцы хоч, а ці не хоч, А ўсё адно быць давядзецца!
У клетцы я і дзень, і ноч, I добра мне жывецца ў клетцы.
I не баліць мне галава, Бо ў клетцы ж усяго загуста: Аяжыць зялёная трава, Ляжыць і морква, і капуста.
Трусагадовец вам любы Пра тое скажа і заўсёды, Што не абы я там рабы, А мяса-шкуркавай пароды.
Хто б ні карміў — Кастусь, Пятрусь... Як толькі кіндзюшок напоўню, Тады люблю я Беларусь
Усёй трусінаю любоўю!
Васіль Зуёнак
ПАВУЧОК
Павучок быў маленькі, нават вельмі маленькі. Але апетыт меў павучыны і есці хацеў, як і ўсе павукі. Таму і сядзеў ад самага ранняга ранку, як толькі сонца збольшага збіла расу, у маркотным і самотным чаканні. Сядзеў на беразе свайго, па ягоных мерках, вялізнага павуціннага возера, закінуўшы ў затоку сець, зразумела, таксама павуцінную. Аяк жа інакш: сам ён павук, хай сабе і маленькі, і ўсё ў яго мусіла быць з павуціны. Нічога іншага ён не меў: ні вады, ні пяньковых нітак, ні капронавых, як цяпер павялося, каб сплесці сетку. He кажучы ўжо пра які-небудзь перамёт з учэпістымі сталёвымі кіпцюрамі-хапунамі ці хаця б вуду з жылістай лёскай і джалістым кручком... Сядзеў, як сядзіць, бывае, малы хлапчук з самаробнаю вудачкай-свісцёлкай: вудзільна арэхавае, а то і лазовае — амаль што дубчык, лёска — з конскага хваста, паплавок — з гусінага пяра-пішчыка, — сядзіць у чаканні якога-небудзь печкурка ці верхаводкі-ўклейкі... I раптам ухопіцца за нажыўку штосьці вялізнае і здаравеннае.
Гэткая нечаканая ўдача надарылася і павучку. Затрымцела не толькі ягоная сетачка, але і ўся азярына ўскалыхнулася.
Павучок адразу ж спалохаўся, але беспамылкова вызначыў, адкуль накочваюцца гэтыя ўраганныя, як дзевяты вал, хваляванні. Падхапіўся ён, слізгануў па нітачцы павуцінкі да месца здарэння. Сам дробненькі, як чорная расінка, а перад ім — страшыдла разоў у пяць, а то і ў дзесяць. большае за яго, ды і сківіцы — абцугі-кусачкі — не раўня павучковым: драціну сталёвую, здаецца, умомант перашчыкнуць, а не тое што павуцінку. Ды і сам павучок такому на зуб не пападайся .. Ён адразу ж і зразумеў гэта: пастаяў на бяс-
печнай адлегласці, прыкінуў, ацаніў свае баявыя магчымасці і ціхенька адкаціўся, слізгануў назад, на ранейшую пазіцыю.
Павучок ведае: цяпер яму спяшацца не варта ды і сэнсу ніякага няма. Цяпер усё зробіць павуцінка. Танюсенькая яна, кволая: махне заграбастаю лапкай ці сківіцай зачэпіць страшыдла — і як не было той павуцінкі... Так то яно так, — але замест яе, парванай, ужо вісне на той лапцы ці на сківіцы дзве альбо тры новыя павуцінкі. I чым больш размахваецца, бушуе страшыдла, тым шчыльней заблытваецца ў павуцінні. Як бач: ужо і на дзве нагі спутаны, і на чатыры, і на ўсе шэсць... Атам, глядзіш, і ўжо махаць нечым... Толькі сківіцы яшчэ то разыходзяцца, то сцінаюцца, аж рыпяць, здаецца...
Падбяжыць павучок, калі трапятанне сунімецца, паглядзіць: не, яшчэ ранавата набліжацца... Так і цікуе, так і цікуе раз за разам
А страшыдла тым часам знямогла прыбілася ў куточак і варухнуцца не можа, — адно толькі як ад сораму схавалася: з такімі сківіцамі і так ганебна ў палон здавацца!.. Ды яшчэ каб у палон... Ато ж — павучок быў галодны...
Калі б павучок пазнаёміўся са страшыдлам, то даведаўся б, што гэта не хто іншы як скакун палявы... Яшчэ б і пасябравалі, можа...
Але павучку было не да знаёмстваў: павучок хацеў есці... У-у-у, натура: павучыная — яна і ёсць павучыная...
МУРАШЫНЫ шлях
Прайшоў бы я міма гэтага мурашніка: ці мала іх — маленькіх, з купіну, і вялізных, з добрую капу, а то і стажок сена, — мітусліва і мякка пухірыцца ў лесе. Ая кожнага не будзем спыняцца... I дзеля чаго? Бегаюць
сабе мурашкі, снуюць туды-сюды, ну і хай сабе. Клопат, значыць, нейкі маюць...
А да гэтага мурашніка я мусіў вярнуцца. He адразу, а крокаў праз дваццаць, калі выразна, і неяк аж не верачы, пачаў заўважаць: праз мох, праз траву коціцца па зямлі мурашыны ручаёк. Адкуль? — здагадацца не цяжка. Ды і не пашкадаваў я тыя дваццаць крокаў, каб упэўніцца канчаткова: зноў падышоў да мурашніка. Так і ёсць: з яго, як з пагорка, скочваюцца гэтыя чорна-рыжыя кропелькі, зліваюцца ў роўненькі жывы струмок, набіраючы разгон. Авось куды? — гэта ўжо загадка. Прынамсі, для мяне. Самі мурашкі, пэўна ж, ведаюць. Інакш не спяшаліся б гэтак...
КНІГІ ОНЛАЙН
