Крынічка
Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 432с.
Мінск 2012
Пайшоў і я ў той бок. Заадно і крокі лічыць пачаў. Іду сабе, не спяшаюся. Бо мне што: ступлю раз — і адразу тысячу мурашак, не меней, абганяю. Аяны ўсё бягуць, бягуць... Паступова я нават і сцежку, вытаптаную імі, быццам заўважаць пачаў. Пасля сам з сябе пасмяяўся: адкуль жа быць той сцежцы ад гэтакіх дробненькіх ножак?! Здалося, канешне ж, мне...
А сцежка ўсё адно мроіцца: дужа ж многа мурашак тупацела па гэтай лясной палосцы ў пядзю паўтары шырынёю. Тупату я, зразумела, не чуў, бо не дадзена чалавечаму вуху пачуць гэтакае. Але ж самі яны, мурашкі, пэўне, чуюць? I столькі ног! I такі шлях!.. Я намерыў ужо дзвесце крокаў. Маіх, чалавечых. Амурашыных?! Нават і злічыць не бяруся... А трэба ж дайсці... To схаваецца ручаёк у высокім верасе, то, калі трапіцца на дарозе завал які з ламачча, дык пад яго, як у тунель, уліваецца. Аз другога боку выплеснецца — і ўсё бяжыць, бяжыць. I ўсё — туды, туды... Туды? Не-не, пачакай-пачакай — толькі цяпер я прыгледзеўся: бягуць і адтуль, назад. Адно што вяртаюцца не так прытка, бо ўсе цягнуць паклажу нейкую. Іншы раз прыпыняецца такі «грузавічок», вусікі-антэны настаўляе і сустрэчнай мурашцы лёгкім дотыкам да ей-
ных вусікаў штосьці скажа — сігнал падасць. I тады гэтая, што паражняком бегла, падхоплівае паклажу, разварочваецца і нясе ў бок мурашніка, а змораная — таксама мяняе курс і, уліўшыся ў агульны паток, ужо ўлегцы, туды, адкуль толькі што бегла...
Тым часам неўпрыкмет разгарнулася перада мною сасновая дзялянка з маткамі-старадрэвінамі над ёю. I тут заўважыў я, што мурашыная істужка як бы распыляцца пачала: разбягалася і ўвачавідкі радзела.
Ступіў я колькі крокаў у адзін бок, у другі — няма, знікла жывая «дарожка». Але затое позірк мой улавіў яшчэ нешта, больш нечаканае: на сасновай галінцы мурашак пяць ці шэсць «свежавалі» вялізнага, па мурашыных маштабах, зразумела, таўстаматага, як абручыкамі перацягнутага, быццам падзеленага на кольцы, вусеня...
Вось гэтак я і дайшоў да разгадкі — праз дзвесьце пяцьдзесят крокаў. Мурашкі вялі вайну з вусенем вачніцы, соўкі, на гэты раз — хваёвай. Гэта матыль такі. Сам па сабе прыгожы і прывабны, харчуецца нектарам з кветак ды іншымі прысмакамі. Авось «дзеткі» ягоныя, вусені гэтыя самыя, — не прывядзі божа, такія пражэрлівыя, столькі шкоды прыносяць ды ўчыняюць лесу... Бывае, як наплодзяцца — усю зеляніну з’ядаюць... Хоць і яны з выгляду не пачварныя: прыгажосцю сваёй многіх за пояс заткнуць, — да таго ж і «паяскоў» тых не адзін, а з дзесятак, пэўна, у кожнага будзе. Бачылі ж: абручыкі якія ў вусеня. Гэта ўпоперак. Аўздоўж — залюбавацца: поверху, па спінцы, палоска зялёная, ніжэй — белая істужка ідзе, потым зноў — зялёная, спадыспаду — жоўты падбой, а паміж двух гэтых колераў, каб не зліваліся, чорная рыска накрэслена — нітачкаю цягнецца... Адзеля чаго прыгажосць? Навошта расфарбоўка такая? А ўсё каб непрыкметна схавацца на сасновай галінцы — усе колеры ёй у тон.
Ды ад мурашак не схаваешся! He вокам яны бачаць, а вусікамі-антэнамі: сігнал прынімаюць ад сваіх разведчыкаў. I — у паход!..
I паўстае мурашыны заслон перад шкоднікам. Бягуць і бягуць мурашкі. Сюды і назад. Сюды і назад... Нясуць здабычу ў мурашнік.
Для лесу — санітарыя.
Для мяне — разгаданая загадка.
А для іх, для мурашак, — дарога жыцця.
Чуеце? — ножкамі, ножкамі — шамаціць, шапоча мурашыны шлях...
ПАДАРОЖНІК
Дарога так сабе, не дужа знатная: як для нас, то крокаў на пяць ушыркі. Акалі хто добра скача, то і за два штуршкі адолее.
Але ж, нагадаем, так яно здаецца нам, людзям. А тут быў чарвячок. Зялёненькі такі і не дужа доўгі. Выйшаў ён на асфальт з ляснога боку і, то складваючыся цыркулем, то выпростваючыся і выкідваючы наперад галоўку, пачаў вымяраць-адольваць, здавалася, несканчоную шырыню дарогі...
Што чакае там яго на другім, палявым, баку? Які новы сусвет, якая неспазнаная галактыка? Куды і дзеля чаго імкнецца? I ці дойдзе, нарэшце? Бо вандроўка ж гэтая, па ўсім відаць, вартая самага далёкага і рызыкоўнага палёту ў космас...
Раз-пораз шморгалі па асфальце шыны грузавікоў і легкавушак: вось вось наедуць...
А ён ішоў ды ішоў сабе — упэўнена і несупынна.
Я пажадаў чарвячку шчаслівай дарогі.
Сяргей Тарасаў
ПРА КАРАСЯ
Ты, відаць, думаеш, мой маленькі сябар, што рыбы не ўмеюць гаварыць? Яшчэ як умеюць! Толькі яны вельмі маўклівыя. Амаўчаць вось чаму.
Даўным-даўно жыў на свеце Карась. I быў ён такі цікаўны, што да ўсіх прыставаў з пытаннямі. Падплываў да мамы і пытаў:
— Мама, а чаму мы жывём у вадзе?
Мама пляскала яго хвастом і маўчала. Тады Карась плыў да бацькі і пытаў у яго:
— Тата, а чаму ты не лятаеш над вадою?
Бацька пакрыўджана адварочваўся і таксама маўчаў, бо лічыў, што лепш за ваду нічога няма і не можа быць на свеце.
А цікаўны Карась плыў далей і ў кожнага, каго сустракаў, што-небудзь пытаў.
У дзядзькі Вугра пытаў, чаму дзядзька Вугор такі доўгі.
У дзядулі Рака — чаму той ходзіць задам наперад і ці не замінаюць яму вялікія клюшні. Дзядуля Рак хаваўся ў нару і таксама маўчаў.
Аднойчы Карась убачыў старога мудрага шчупака. Яму вельмі захацелася даведацца, навошта шчупаку такія вострыя зубы.
— А чаму гэта цябе цікавіць? — запытаў Шчупак.
Задумаўся Карась. Аі сапраўды, чаму? I пакуль ён думаў, Шчупак — хлоп! — і праглынуў Карася.
3 таго часу карасі нікога ні пра што не пытаюцца, а лічаць за лепшае маўчаць і хавацца ад шчупакоў. Астатнія рыбы таксама маўчаць. Ім няма калі размаўляць — хапае іншага клопату.
Вось так і жывуць рыбы моўчкі. Толькі зрэдку, калі трапіцца якая-небудзь на кручок і спрытны рыбак выцягне яе з вады, рыба пачынае прасіць. каб той адпусціў яе назад. Але ніхто не разумее рыбінай мовы, a таму думаюць, што яна проста хапае ротам паветра.
Алег Лойка
ЖАРАБЯТКІ
Быццам бы Смыляць ім пяткі, Скачуць,
Скачуць жарабяткі!..
Як тут устаяць Хоць трошкі, Маючы
Чатыры ножкі.
I калі зялёны луг,
I трава, Нібыта пух.
I лагодна Сочаць маткі, Як танцуюць Жарабяткі!..
Сяргей Кавалёў
ПЯСОЧНЫ ЗАМАК
Дзіўная істота сядзела на беразе мора і спявала вясёлую песеньку: маленькі працавіты Пясчанік, які толькі што скончыў будаваць свой чарговы замак.
Мініяцюрны замак зіхцеў на сонцы маціцай ракавак, грацыёзныя муры і спічастыя дахі лёгка і бязважка ўзносіліся да высокага неба, якое ад гэтага рабілася блізкім і зразумелым.
3 пракаветных часоў будавалі продкі Пясчаніка замкі з жоўтага блішчастага пяску, пакідалі іх невядомым жыхарам, а самі крочылі далей берагам мора, на ўсход; будавалі ўсё новыя і новыя замкі, пакуль ад-
нойчы самі не знікалі ў невядомасць, як знікаюць беззваротна і назаўсёдна сляды ў прагных пацалунках марскіх хваляў.
Чакаў той немудрагелісты шлях і Пясчаніка, а пакуль што ён муркатаў песеньку за песенькай і ўлюбёна пазіраў на сваю толькі што скончаную працу.
Сонца ўсё вышэй узнімалася над люстраной вадой, і паступова халодны вільготны ранак змяняўся сухім, спякотным днём.
Пясчанік усё сядзеў ля замка і нікуды не хацеў ісці, аж пакуль не зразумеў канчаткова сваё ўпартае жаданне парушыць недатыкальны закон продкаў і дачакацца тых невядомых, ніколі не бачаных жыхароў, дзеля якіх ён жыў і будаваў.
«Мае бацькі заўсёды працавалі ноччу, а раніцай таропка ішлі далей на ўсход, каб вечарам на новым месцы распачаць новы замак. Нам забараняецца бачыць жыхароў. Але ж гэта несправядліва і незразумела: ствараць прыгажосць і карысць для кагосьці невядомага, не маючы ніякай магчымасці даведацца, як яны гэта ўспрымаюць і разумеюць. Араптам жыхарам нешта не падабаецца, можа, зусім нейкая дробязь, пра якую яны проста не могуць нас папярэдзіць? Чаго і каго мы баімся, куды і адкуль бяжым, не ведаючы спачыну? Можа, палохаемся ганьбы і кпінаў за сваю працу? Але нельга не заўважыць хараства там, дзе яно ёсць. Калі ж яго няма, дык навошта далей жыць, узводзіць пачварныя гмахі і нясклепістыя будынкі? Няхай я парушу галоўны закон продкаў, але я даведаюся праўду і супакою свае згрызоты і сумненні»,— вырашыў маленькі Пясчанік і адчуў доўгачаканую палёгку, што ўрэшце адважыўся здзейсніць сваё даўняе нясмелае жаданне.
Ён сядзеў доўга, ажно пакуль сопца не перасунулася ў зеніт. Тады ў прыбярэжным зарасніку пачуліся шоргат і трэск, нечыя галасы і злы смех. 3 травы вы-
скачыў Пацук, з кустоў вылезла Малпа, з-за дрэў выйшаў Конь.
3 агідным віскатам Пацук кінуўся ў Замак і знік пад яго бясконцымі скляпеннямі. Малпа з важным выглядам абышла вакол замка, кратаючы рукамі муры і брамы. Конь лёг на цёплы пясок і абыякава ўтаропіўся ў супрацьлеглы ад замка бок.
Пясчанік не зварухнуўся, і звяры не заўважылі яго. А магчыма — ім было ўсё роўна.
Праз нейкую хвіліну зноў з’явіўся Пацук і нешта злосна шапнуў Малпе. Малпа задаволена ўсміхнулася і, паказытаўшы Пацука за вухам, гукнула Каня. Конь узняўся, ляніва пазяхнуў і пачаў руйнаваць замак.
— Што вы робіце?! — закрычаў Пясчанік, здзіўлены і абураны.
Конь спыніўся, абярнуўся да маленькага Пясчаніка і запытальна зірнуў на Малпу, за якую схаваўся Пацук.
— Ты — хто? — важна спыталася Малпа.
— Я — Пясчанік, я пабудаваў гэты замак і не разумею, навошта вы яго разбураеце!
— А навошта ты яго пабудаваў? Хіба не для таго, каб яго разбуралі?
— Вядома, не. Я пабудаваў замак для таго, каб у ім жылі.
— Ды ты — увогуле дзівак. Хто гэта будзе жыць у пясочным замку? Ніхто.
— Ён — дзівак,— віскнуў з-за Малпы Пацук, a Конь неахвотна і вяла заржаў.
— Як — ніхто? — зусім разгубіўся Пясчанік.— Mae продкі з пракаветных часоў узводзілі пясочныя замкі, і заўсёды для іх знаходзіліся жыхары.
— Якія жыхары? — пацікавілася Малпа.
— He ведаю. Продкі ніколі не чакалі іх прыходу, яны адразу ж ішлі на ўсход, будаваць новыя замкі. Таму жыхароў ніхто ніколі не бачыў, і ніхто ніколі не распавядаў, якія яны.
— Вось бачыш,— узрадавалася Малпа,— Значыць, ніякіх жыхароў ніколі і не было, калі іх ніхто не бачыў. Таму твае продкі і не чакалі іхняга прыходу, бо нельга дачакацца таго, што не існуе.
— Ніколі не было? — пачаў разумець увесь жах зведанай ім нарэшце таямніцы Пясчанік.— Але навошта ж тады будаваць замкі? Навошта было жыць маім продкам, навошта жыць мне?
— Ну, можа, былі калісьці раней, зусім даўно, a потым перавяліся, зніклі, — суцяшальна ўдакладніла Малпа і добразычліва працягвала: — Мы таксама калісьці штосьці для некага будавалі. Апотым зразумелі ўсю марнасць і непатрэбнасць гэтай працы і вырашылі заняцца болып вартай і разумнай справай — знішчаць зробленае іншымі. Зараз мы ідзём па ўзбярэжжы мора на ўсход і руйнуем пабудаванае табой і астатнімі дзівакамі. Павер мне, гэта куды прыемней, спакайней і карысней. I нікому ніякай шкоды — пясочныя замкі, напрыклад, калі своечасова не паспееш іх разбурыць, развальваюцца самі, як толькі ўспачнецца залева альбо насунецца шторм. Выцеры слёзы, і пойдзем з намі.
КНІГІ ОНЛАЙН
