Крынічка
Хрэстаматыя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Радыёла-плюс
Памер: 432с.
Мінск 2012
— Ну, урэшце, ты папросіш прабачэння? — чуе Янка аднекуль здалёку, як праз сон, голас маці. — Ці будзеш стаяць, уткнуўшыся лбом у сцяну? Ну, стой...
Янка і не думае прасіць прабачэння. Лепей пойдзе зараз жа да дзеда, не марудзячы, хоць ужо вечарэе і
наперадзе ноч. Яму зараз усё роўна. Якая розніца: загінуць у дарозе ці памерці ў гэтым кутку? Янка незаўважна, ціха, каб не рыпнулі ні дзверы, ні маснічыны, шмыгнуў на вуліцу...
Дарогу ён ведае. Калі не было яшчэ гэтай брыдкай Кацькі, Янка з мамай і татам ездзілі ў вёску да дзеда. У таты быў адпачынак. Ен узяў напракат машыну, і паехалі. Якія гэта былі цудоўныя дні! Тата вёў машыну. Ён умела ёю ўпраўляе, бо сам працуе на аўтарамонтным заводзе.
Янка сядзеў побач з бацькам і глядзеў праз ветравое шкло на дарогу. Яна імчалася яму насустрач праз палі, гаі і лясы з высокімі соснамі. Амаці сядзела ззаду і ўсё непакоілася: «Ці добра ты, Міхась, зачыніў дзверцы?» «Ды не бойся...» — адказваў бацька і правяраў дзверцы, каб Янка не вываліўся з машыны.
«Тады яны мяне шкадавалі, — з крыўдай думае Янка, — а цяпер...»
Ідзе Янка па дарозе. Усё на ёй так, як было. I ісці амаль таксама лёгка, як тады, калі ехалі на машыне, і амаль таксама хутка бяжыць насустрач дарога.
Усё ж трэба адпачыць, хоць бы пад гэтай ялінай. Янка апускаецца на зямлю. Здаецца, пад гэтай елкай яны з бацькам знайшлі баравік. Янка першы заўважыў грыб, а татка не ўбачыў. А яго ўбачыць было не дзіва. Вялікі, бронзавага колеру, шапка на белай ножцы.
Мама пахваліла:
— Ты вось не заўважыў грыб, а Янка яго знайшоў...
Бацька паціснуў плячыма і сказаў Янку:
— He заўважыў. Ты ж меншы за мяне. Зямля да цябе бліжэй...
I вось Янка сядзіць пад елкай адзін. Навакол цёмны бор, ціха. Так ціха, што чуваць. як у вушах звініць. А што ж там, дома? Тата, відаць, прыйшоў ужо з работы. Спытаў маму, так, між іншым: «А дзе Янка?» —
«У кутку стаіць», — адказвае маці. «А, пакараны, ну, няхай стаіць», — гаворыць бацька і ідзе, усміхаючыся, да Каці. Аяго, Янкі, няма дома. Могуць сабе колькі хочуць цешыцца з Каці...
Над галавой трэснула галінка. Янка ўздрыгнуў. Акурат таксама было, калі яны па дарозе да дзеда спыніліся ля гэтай елкі на начлег. Але тады ўздрыгнуў не Янка, а маці. I тады яшчэ толькі змяркалася.
— Гэта вавёрка, — сказаў тады тата.
I сапраўды, гэта была вавёрка. Янка бачыў, як яна, крутануўшы рудым пушыстым хвастом, пераляцела, як страла, на другую яліну.
Ноччу крычаў пугач, і лес напаўняўся таямнічымі гукамі і шорахамі. Анедзе далёка нават завыў воўк. I тады мама сказала насцярожана:
— А раптам ён сюды прыбяжыць?
— Ну і што, — адказаў бацька, — мы ж у машыне. Апрача таго, для ваўка — чалавек самы страшны звер...
Тады яны былі ўтраіх, а цяпер Янка адзін. I лес напаўняецца загадкавымі гукамі. Можа, воўк і баіцца дарослага. Амалога? Трэба ісці. Чаго сядзець і чакаць?.. Ён спрабуе падняцца і не можа. He дзіва — столькі прайшоў. А сядзець аднаму ў лесе страшна. Вось тады ён не адчуваў страху. 3 аднаго боку была маці, а з другога — тата.
Зноў трэснула над галавой галінка. Янка падняў галаву і ўбачыў вавёрку. Яна неяк смешна, такім голасам, як у мамы, сказала:
— Спі, Кацечка, я табе песеньку заспяваю...
Нават вавёрка блытае яго з Кацяй...
Вавёрка не звяртае ўвагі і ціхусенька спявае маміным голасам.
Янка павярнуўся на другі бок. Якое страхоцце: з цемры выпаўзае воўк! Ляскаючы зубамі, набліжаецца да Янкі.
— Ты чаго бадзяешся па лесе? — чуе Янка голас ваўка. — Цябе паставілі ў кут — ну дык і стой. Лес мой...
I тады — хто б мог падумаць — паміж Янкам і ваўком з’явілася на сваіх крывых ножках Каця. Адкуль толькі яна ўзялася? Яна ж яшчэ і хадзіць як след не ўмее, і слова, апрача нейкага там «гу-гу», не скажа, a тут як крыкне:
— He чапай Янку! Ён мой брацік.
— Ён дрэнны хлопчык, — вурчыць воўк, — ён крыўдзіць сваю малую сястрычку...
— I няпраўда. Ён добры!.. — расплакалася Каця.
— Ідзі прэч! — груба адпіхнуў воўк Кацю, і яна пакацілася, як тады, калі Янка яе штурхнуў за тое, што паламала самалёцік...
— He дам крыўдзіць маю сястрычку! — крыкнуў Янка і пайшоў у наступ на ваўка.
Янка недзе чуў, што звер не вытрывае, калі яму ў пашчу сунуць кулак. Для поўнай гарантыі запхнуў у зяпу ваўка два свае кулачкі.
Звер пачаў задыхацца, абмяк... I, невядома адкуль, па ўсім лесе паплыла ціхая чароўная музыка. Так бывае, калі тата ўключае вечарам радыёпрыёмнік. Стомлены, Янка расцягнуўся ля нерухомага ваўка...
Невядома, колькі б ён так праляжаў, але раптам чуе голас мамы:
— Заснуў. Упарты. Пакрыўдзіў малую і не папрасіў прабачэння. Аднясі яго, Міхась, на ложак...
— А дзе Каця? — праз сон спытаў Янка, баючыся, каб яе адну не пакінулі ў лесе.
— Спіць Каця ў сваім ложку, — пачуў Янка голас бацькі і ўздыхнуў з палёгкай.
Артур Вольскі
ХАЧУ СЛУЖЫЦЬ...
Мой брат — хлапец геройскі, і за яго я рад: у беларускім войску пайшоў служыць мой брат.
Пра Грунвальд і пра Воршу мне брат мой распавёў: — Хіба, — казаў, — я горшы за продкаў-ваяроў?
I дзед наш партызаніў. Вось, бачыш, медалі.
Ен гонару не зганіў бацькоўскае зямлі...
Учора на парадзе — прыгожы быў парад! — у самым першым радзе ішоў мой родны брат.
Я братам ганаруся, бо з гэткімі, як ён, ніколі
Беларусі не трапіць у палон.
А вам скажу па-свойску: хай час хутчэй бяжыць, бо ў беларускім войску і я
хачу служыць.
Барыс Сачанка
ХЛЕБ
Было гэта даўно. Адразу ж пасля вайны.
...Маці прынесла аднекуль акрайчык хлеба. Доўгадоўга любавалася ім, паварочвала і так і гэтак, нюхала, разглядала, нібыта не верыла вачам сваім, што на далоні ў яе ляжыць хлеб — сапраўдны жытні хлеб, спечаны з чыстай, без ніякае домесі, мукі, на подзе печы, на свежым дубовым лісці, прожылкі якога так прыгожа адбіліся на скарынцы. Потым яна нейк, як мне падалося, аж надта борзда і неахайна разламала акрайчык напалам: адзін кавалак падала мне, а другі палажыла на стол, пад абрус.
— Гэта Толіку... Вернецца з лесу — то павячэрае...
Сама ж, узяўшы ў камешніку капаніцу, пайшла на гарод акопваць бульбу.
Я вельмі хацеў есці. I той кавалачак хлеба, што дала мне маці, з’еў, праглынуў мігам. I, вядома, ані не наеўся, толькі растравіў яшчэ больш свой голад. Хвілін колькі я не мог нідзе знайсці сабе месца — чамусьці лазіў на печ, пад ложак, выбягаў на двор і зноў — каторы раз! — вяртаўся назад у хату. Потым усё ж не вытрымаў. Падсеў да стала, адгарнуў абрус, узяў у сваю руку той кавалачак хлеба, што пакінула была маці Толіку, майму старэйшаму брату. He есці ўзяў. Проста так, паглядзець. Палюбавацца хлебам, як любавалася кагадзе маці. I тады раптам мне здалося, што маці мяне абдзяліла, брату пакінула хлеба намнога больш, чым дала мне. Ад братавага кавалачка я адшчыпнуў крошачку. Толькі крошачку Ддну маленечкую, малюпасенькую крошачку. Укінуў яе ў рот Пачаў жаваць. Калі пракаўтнуў жованае, не заўважыў, як пальцы мае самі, не пытаючы ў мяне на тое згоды, адшчыпнулі яшчэ крошачку. Зноў маленечкую, малюпасенькую крошачку .
... Схамянуўся я тады, калі на маёй далоні асталася абшчыпаная з усіх бакоў скарыначка. Што я нарабіў? Што скажуць маці, брат, калі вернуцца дахаты?..
Хуценька-хуценька я палажыў скарыначку на стол, накрыў яе абрусам. Але спакуса з’есці хлеб увесь, каб і духу яго не было ў хаце, каб ім і не пахла нават, была такая вялікая, такая неадольная, што я не выцерпеў — зноў падсеў да стала, узяў скарыначку ў рукі і ўкінуў яе ў рот...
Брат вярнуўся з лесу як заўсёды позна, на змярку. Ён цэлы дзень быў на леспрамгасаўскай дзялянцы, абсякаў сучча, зарабляў грошы, каб было за што нашай сям’і жыць. Дома есці ў нас не было нічога, хоць вазьмі ды хату запалі. Іспаць брат лёг у той вечар галодны. Ён доўга варочаўся на пасцелі, не засынаў: няйнакш, яму мроіўся той кавалачак хлеба, які пакідала яму маці і які з’еў я...
Ніхто — ні маці, ні Толік — ні ў чым не папракнулі. Hi ў той вечар, ні пасля. Яны былі старэйшыя, я меншы, і яны мяне вельмі любілі, шкадавалі...
Але калі я цяпер успамінаю той хлеб, які належала з’есці брату і які з’еў я, і той вечар, калі брат лёг праз мяне спаць галодны, мне робіцца не па сабе. Здаецца, аддаў бы ўсё, каб толькі не было ў мяне такога ўспаміну, каб як-небудзь пазбыцца, выкінуць яго са сваёй галавы. Лепей бы я быў тады галодны, лепей бы я лёг спаць не еўшы! Хай бы не я, а брат з’еў мой хлеб!..
Ды не! Таго, што было, не вернепі, не пераробіш. Із памяці сваёй, як бы ні хацеў, не выкінеш. He, не выкінеш!..
Алесь Пісьмянкоў
СЫНУ
Вось і зноў зямля, на якой прарос... Дзе узрос, сталеў, дзе самы вясёлы жыў дзед-мароз, дзе самы смачны быў зайцаў хлеб.
Я не знаю вачэй дабрэйшых.
Я не знаю дзядоў мудрэйшых. Я не знаю нябёс чысцейшых. Я не знаю лясоў гусцейшых. Я не знаю званчэйшых слоў, чым тыя, што тут знайшоў: на зямлі, дзе калісь прарос, дзе узрос, сталеў...
Дзе самы вясёлы жыў дзед-мароз, дзе самы смачны быў зайцаў хлеб.
Ігар Сідарук
ПАЧАСТУНАК, АБО ГІСТОРЫЯ АБ ТЫМ, ЯК ДАМАВІЧОК ДАЎ ХЛОПЧЫКУ
ПА КАРКУ I НАВУЧЫЎ ЯГО ВЕТЛІВАСЦІ
Аднойчы хлопчыка пачаставалі жуйкаю, але ён не сказаў «дзякуй!». Ласы да прысмакаў, ён адразу запіхнуў жуйку ў рот. I тут раптам жуйка стала бальшэць, таўсцець, надзімацца, пашырацца і, у рэшце рэшт, заляпіла беднаму хлопчыку рот так, што ён ужо пачаў шукаць свайго маленькага пісталеціка, каб застрэліцца. Але ж дамавічок, які нябачна прысутнічаў пры гэтым, таго пісталеціка надзейна прыхаваў. Акаб дапамагчы хлопчыку, даў яму мякка па карку. Жуйка вылецела, і хлопчык адказаў з непрыхаванай удзячнасцю «Дзякуй!»
Так ён навучыўся нарэшце сапраўднае ветлівасці.
Васіль Хомчанка
ЦУКЕРКІ
Мама купіла цукерак і паклала ў шафу. Вечарам дастала цукеркі, а іх толькі палова засталася.
— А ну прызнавайцеся, хто браў цукеркі? — спытала яна.
— Я не брала, — сказала Аленка.
— I я не браў, — апусціў вочы Сяргейка.
Маці сказала Сяргейку:
— Калі не браў, то скажы: «Чэснае слова».
Сяргейка пасоп носам, пераступіў з нагі на нагу: — Няхай лепш Аленка скажа: «Чэснае слова».
— Усё зразумела, — усміхнулася маці. — Дрэнна, калі лазяць у шафу і дазволу не пытаюць.
Сяргейка аж падскочыў:
— А я спытаў бы, ды не было нікога дома. Чэснае слова, не было!
Алег Лойка
ДВА ШЧЫРЫХ СЛОВА
КНІГІ ОНЛАЙН
