КНІГІ ОНЛАЙН

Культура сексуальных стасункаў у Вялікім Княстве Літоўскім у XVI-XVII стст.

Наталля Сліж

Выдавец: Тэхналогія

Памер: 231с.

Мінск 2019

88.62 МБ

45 Інструкцыя паходзіць з бібліятэкі Слізняў, захоўваецца на асобных картках. НГАБ у Гродне, ф. 1663, воп. 1, спр. 429.
Патрабавалася забараніць юнакам заляцацца да дзвюх паненак адразу46. Гэтая інструкцыя не пазбегла сексуальнай тэматыкі. Яна настойвала на больш свабодных стасунках паміж мужчынам і жанчынай да шлюбу і ў шлюбе.
Усе даты ў інструкцыях адпавядаюць рэальным датам рэальных соймаў. Творы падаваліся як літаратурная забаўка. У інструкцыях частка патрабаванняў паўтаралася. Многія з іх мелі фрывольны характар. Ідэі, якія ў іх выказваліся, былі для тых часоў даволі смелыя.
Пры гэтым у тэкстах абмяркоўваліся важныя пытанні ў сферы гендэрных адносінаў. Адмоўна ставіліся да стасункаў і шлюбу, дзе была значная розніца ва ўзросце. 3 пункту гледжання фізіялогіі сексуальныя кантакты старэйшага мужчыны і маладзейшай жанчыны апраўданы, бо яны знаходзяцца на прыкладна аднолькавым узроўні тэмпераменту: у мужчыны ён паступова згасае, а ў маладой жанчыны толькі пачатак актыўнасці. Тое ж можна адзначыць для адносінаў паміж жанчынай пасля 25 і юнаком: абое знаходзяцца на піку сексуальнай актыўнасці і пасуюць адно аднаму. Для юнака стасункі са сталай жанчынай з’яўляюцца карысным вопытам, часта спрыяльным для кар'еры і статусу. Але няроўныя ўзроставыя адносіны часта недоўгатэрміновыя, бо партнёры пераходзяць у іншую стадыю і перастаюць задавальняць адно другога. У сацыяльным плане шлюб з удаўцом з дарослымі дзецьмі ставіць маладую жанчыну ў складаную сітуацыю. Негатыўнае стаўленне дзяцей да яе звязана ў першую чаргу са змяншэннем іх спадчыны.
Прапанова мець дашлюбныя сексуальныя стасункі для паненак мела свой сэнс. Паводле тагачасных уяўленняў гэта было карысна для набыцця досведу і здароўя. Праўда, стасункаў раз на год недастаткова для падтрымання здароўя. Даволі цікава гучыць забарона юнакам заляцацца адначасова да дзвюх паненак на фоне дазволу нявесце без пасагу ўзяць двух сужэнцаў.
“Жаночыя соймы” далі магчымасць публічна абмяркоўваць некаторыя пытанні, звязаныя з сексам, выказваць жаданні, выводзіць таемныя рэчы з цемры. Нават калі гэта рабілася ў жартоўнай форме, такія забавы давалі выхад для сексуальнай энергіі.
Паэзія. Паэзія ВКЛ насіла шматмоўны характар і закранала розныя тэмы. Вершы, прысвечаныя каханню, эротыцы таксама мелі месца47. Італьянская літаратура часоў Рэнесансу зрабіла моцны ўплыў па паэзію Польшчы і ВКЛ. Італьянская атмасфера адчувалася ў шляхецкіх колах48. Пры двары Радзівілаў паэты бавіліся вершамі на розныя тэмы. Сярод іх былі творы рамантычнага і эратычнага зместу. Сармацкая эротыка прызначалася для шляхты, творы пісалі ў адпаведным стылі. Знакамітым творцам пры Радзівілах быў Даніэль Набароўскі. Ён пакінуў пасля сябе багатую літаратурную спадчыну, сярод іншага
46 Інструкцыя ўваходзіць у склад рукапісу, аўтарам якога з’яўляецца С. Слізень. Аднак аўтарам інструкцыі ён мог і не быць. Навукова-даследчы аддзел кнігазнаўства Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі. НББ 091/4024к, арк. 125 адв.
47Tereskinas A. Кйпі zymes. Р. 32-37.
48Kotarska J. Erotyk staropolski. Inspiracje i odmiany. Wroclaw; Warszawa; Krakow; Gdansk, 1980. S. 23-72; Кавалёў C. Шматмоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага. С. 265-267, 313-315.
пераклад “Трыумфу кахання” Франчэска Пятраркі. Набароўскі працаваў у ra­nine петраркізму, дзе было месца каханню, звароту да антычнай спадчыны, жанчыне як ідэалу з годнымі фізічнымі і духоўнымі якасцямі49. Яго вершы прысвечаны рознай тэматыцы, у тым ліку каханню, жарсці, здрадзе і іншым аспектам. Згодна з вершам “Каханню ўсе роўныя”:
Milosci wszystko rowno Niedba milosc na swiecie o wysokie stany, O wielkie maj?tnosci, o rod zawolany. Frasza u niej posagi z wyprawq gotowa. I krol sielank? lubi, sielanian krolow^50.
Пра спрыянне для шляхціча ежы і алкаголю ў справах сексу напісана ў наступным вершы. У ім параўноўваецца секс з бітвай:
Sine cerere et baccho friget venus Szlachcic mowi tak: Kiepska milosc o glodzie, Nie chce si?gi?c po wodzie, Ale pod dobrym winie Dogodzi si? dziewczynie, A korzenie potrawy Napelniq wn?trze stawy. Zaporozczyk zemdlony Zle ciegnie hik zmocniony, Ale tatarzyn syty Rozdziera w zbroi nity51.
Да тэматыкі кахання, жаночай прыгажосці звяртаўся паэт з радзівілаўскага кола Збігнеў Морштын52. Яму таксама была вядома італьянская літаратура. Морштын стварыў цыкл вершаў пад назвай “Эмблема”, у якіх гучалі тэмы эротыкі і кахання. А эпіграфамі для многіх з іх сталі цытаты з “Найвышэйшай песні Саламонавай”53.
ЕтЫета 28
Milosc swi^ta karmi piersiami oblubieniece swoj?
Napis: Smaczniejsze sa piersi twoje niz wino. Cant. 1,4
O, jako wielkq slodycz w twoich czuj? Piersiach, ktore, me kochane, podwasz; Twe wdzi?czne mleko, ktorym mi? napawasz, Bardziej niz slodkie wino mi smakuje.
" Nowicka-Jezowa A. Madrygaly staropolskie. Z dziejow liryki milosnej w epoce Renesansu i Baroku // Studia Staropolskie. T. XLVII. Wroclaw; Warszawa; Krakow; Gdansk. 1978. S. 6-22; Kotarska J. Erotyk staropolski. S. 10. 67. 69, 112, 192.
50Naborowski D. Poezje wybrane / Opr. K. Karaser. Warszawa, 1980. S. 29.
51 Ibid. S. 30.
52 Kotarska J. Erotyk staropolski. S. 107-108, 113, 199-221.
53Helikon sarmacki, w^tki i tematy polskiej poezji barokowej / Przyg. A. Vincenz. M. Malicki, J. Chroscicki / Biblioteka Narodowa. № 259. Seria I. Wroclaw; Warszawa; Krakow; Gdansk; Lodz, 1989. S. 105, 111,260, 261.
I nie tak wdzi?czny w hyblesjkiej kraine Z tymu miod robiq pszczolki pracowite; Nie tak sa slodkie, nie tak smaczne skryte Wszystkie kanary w brazylijskiej trzcinie, Jako twoj napoj, o moje kochanie, Ktory milosc twa obficie wywodzi, Pragnqcq dusz? posila i chlodzi.
O, niechze zawsze i pierwsze zaranie.
Nie umyka mi takiego obroku, Niechaj pohidnie i spozniona chwila Tymze pokarmem swi?tym mi? posila Do ostatniego zycia miego zmroku54.
Калі вядома пра палітычную дзейснасць менскага ваяводы Крыштафа Завішы і пра яго мемуары55, то практычна не вывучана яго паэтычная спадчына. Ён з’яўляецца аўтарам шматлікіх вершаў. Усе яны сабраны ў адным рукапісе, які датуецца 1696 г. Многія з твораў маюць дачыненне да тэмы эротыкі і кахання. Сярод іх ёсць як мілыя і рамантычныя (“Добры дзень пані”), так і жартаўлівыя (“Лямант нешчаслівай жонкі і ўдавы паны (пасля разводу)”, у якім высмейваецца статус разведзенай жанчыны). Варта адзначыць, што Завіша меў добрае пачуццё стылю і гумару, якое прысутнічае ў вершах.
Na dobry dzien Рапіе
Lubos iusz wstala lub ieszcze w takowey Posciolce lubey nie podniesla glowy.
Ja dawno nie spie mai^c to na mysli Moiey kochaney Bog Dobry dzien przysli56.
Асобны верш прысвечаны сумнеўнаму каханню. Чалавечай натуры ўласціва кахаць. Яго прагне неразумнае сэрца, але пасля вяселля прыходзіць смутак:
О wqtpliwym kochaniu
Zyc a nie kochac nie ludzkiey natury Jest fortel, raczey Angelskiey postury Bo gdy uwazan ze iest cialo z gliny Musi tedy Ignqc do nadobney miny Prawda ze damy s$ z gliny stworzone. I do kochania nie tak sq sklonione. Powinny by nas iednak kochac z tego Ze si? wykradfy gdzies z boku naszego. Wdzieczna iest milosc chociasz oginie zarzy Luby to upal ktorym serca parzy.
Bye w takim ogniu Fenixem rzecz mila K?dy iest ochlod delikatnych sila Jusz ci to kochac nic iest snadneyszego
54 Ibid. S. 425-426.
55 Pami?tniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mihskiego (1666-1721) / Oprac. J. Bartoszewicz. Warsza­
wa, 1862.
56 VUB, f. 3-2239,1.42v.
Kochanym zabyc nic naytrudnieyszego Bog dzie si? czasem kto naybarziey pali. Z t$d wiele uzna nie affektem fabi Glupie to serce co skara lotem W cudze afektu p?dzqc nie wie o tern Ze ma szwankowac wzamierzonym celu W smutek ci?szsza rzecz wpadac po weselu I ten nie m^dze swe intenta toczy Tam gdzie go afekt niewspiera ochoczy. Nazad zyzyphie taka milosc boczy K?dy raz szyi? lomiq ludzkie oczy. Diabelko ktore twarz pieszczotno nosi Nie ieden tantal usta czasem wznosi Ale te jabika nierwo go omylq Gdy sie inszemu z ustami nachyl^ I cosz ze kocham trudno si? z tym taic Takiego ognia nie mozna zataic, To iednak nie wiem czym rownie kochany Czuc bolesc cudzey nie podobna rany. W tym zas kochaniu nie mowa iest wina Ale zdrayczynq pi?knosci dziewczyna Tych p?ttow wzi?tych kto sobie nie slodzi Ten y bez mysli y bez serca chodzi. Wy oczy cudnie, sere ludzkich magnesce Z ktorych Cupido tysiqc strzalek niesi? Zesciesiq smierca nie iedniemu staty Przetoz cie y mnie w zalob? ubrafy Wy smaeznie piersi kochanego raiu Choc w zakazanym zamkni?tescie gaiu A ktosz dla was si? przestempcq nie stai? Chyba ten ktury gustow nie uznai? Gdy pszczolki k?dy oslodyczy zwiedzq Ustawnie na tym iusz kwiateezki siedzq Trudno ich sp?dzic z tak lubey patrawy Tam im naymilsze gdzie slodka zabawa Mnie choc nie pszczolkrj natura miec chciala Slodyczy chciwosc podobnemu data Przetoz iezeli twe roze pieszczotne W kanar mi si? byde zdadz$ przemienione Serce na zemste chociasz nie uzyte Poszle, w kochaniu maiqc swq zaszczyt?57.
Каханне ў Завішы не толькі сумнеўнае, але і яўнае, яго немагчыма схаваць, яно ўсё роўна заквітнее:
Milosc zawsze jawna Stateczna milosc nie moze bye skryta Ktura w jagodach promieniem wykwita58.
57 Ibid., 1. 42 43.
58 Ibid., 1. 106v.
Для шляхецкага асяроддзя было ўласціва бавіцца загадкамі сексуальнага характару. У рукапісе сустракаецца адна з такіх, якая ўтрымлівае алегорыю з біблейскага сюжэта пра Адама і Еву: як толькі Адам кранаецца яблыка Евы, то яго вуж падымае галаву59.
К. Завіша збіраў розныя выказванні як знакамітых філосафаў, так і народныя. Шэраг з іх мае непасрэднае дачыненне да стасункаў паміж жанчынай і мужчынам. Яны паказваюць тагачасныя ўяўленні і стэрэатыпы:
Jako drzwi obraczi^ si? na zawiasach, tak teskliwy na lozu swoim.
Kolce zlote u swin w pysku, niewiasta pi?kna a glupa iednoz to czyni.
Mondra niewiasta buduie dom, a glupa budowany psue.
Z koniem nie igray, zenie nie ufay y nie ulegay pieni^dzie sam
czyni choway.
Pachotka na koniu, panne w tancu obirac masz.
Czlowiek bez cnoty, uroda bez serca, serca bez sily za nic stoiq.
Skarb oyczysty, zona cnotliwa, potomek godny blogoslowiestwo Boze.
Panna podcziwa bez farby, wina bez przyprawy, cnota bez przygany wydoprzymowki.