Ля вытокаў нацыянальнай педагогікі
Выдавец: Народная асвета
Памер: 128с.
Мінск 1995
на тэрыторыі Беларусі: афіцыйны і нацыянальны аллюстроўвалі супярэчлівыя інтарэсы царызму з яго імперскай, русіфікатарскай палітыкай і нацыянальна-вызваленчага руху беларускага народа. Адсутнасць сувязі, супрацоўніцтва, узаемадзеяння паміж гэтымі двума напрамкамі, нежаданне мясцовага школьнага начальства, настаўніцкіх колаў улічваць інтарэсы карэннай нацыі ў навучанні на роднай мове наносіла вялікую шкоду плённай распрацоўцы педагагічнай навукі, практыцы школьнай справы на Беларусі.
Пераадоленне расколу паміж прадстаўнікамі педагагічнай навукі, настаўнікамі-практыкамі, арганізатарамі школьнай справы па пытанню мовы навучання стала магчымым на Беларусі ў 20-я гады XX ст., калі ў рэспубліцы актыўна пайшоў працэс «беларусізацыі». Але і ён аказаўся недаўгавечным і быў перарваньі сталінскай палітыкай уніфікацыі і русіфікацыі савецкіх рэспублік.
Асноўны змест педагагічных дыскусій, спрэчак, тэарэтычных меркаванняў таго часу складала барацьба паміж прагрэсіўнай, творчай, стваральнай педагогікай, накіраванай на зацвярджэнне ў сістэме адукацыі і выхавання дэмакратызму, гуманізму, грамадзянскасці, і кансерватыўнай, афіцыйнай педагогікай, якая супраціўлялася зменам, абнаўленню, рэформе школы.
Важнейшай асаблівасцю перадавой педагогікі была яе гуманістычная накіраванасць і дэмакратызм. Яе прадстаўнікі ў сваіх даследаваннях і штодзённай настаўніцкай працы падкрэслівалі неабходнасць уважлівых адносін да асобы дзіцяці, стварэння спрыяльных умоў для яе ўсебаковага і гарманічнага развіцця.
Дэмакратызм прагрэсіўнай педагогікі знаходзіў сваё адлюстраванне ў паслядоўным адстойванні права на адукацыю для ўсіх дзяцей незалежна ад іх сацыяльнага паходжання. Выступіўшы супраць афіцыйнай педагогікі, якая імкнулася захаваць саслоўную школу, педагагічныя калектывы, педагогі-даследчыкі разглядалі права на адукацыю для ўсіх дзяцей як адно з важнейшых правоў чалавека, а барацьбу за ліквідацыю прывілей у сферы адукацыі — як важнейшую ўмову дэмакратызацыі школы.
Праведзены аналіз педагагічнай думкі Беларусі паказвае, што прадстаўнікі прагрэсіўнай педагогікі (Ф А. Кудрынскі, К. I. Ціхаміраў, A. М. Уласаў, М. А. Багдановіч, В. М. Тычынін і інш.) адстойвалі неабходнасць індывідуальнага падыходу ў навучанні і выхаванні вуч-
няў, уліку іх схільнасцей і інтарэсаў, развіцця здольнасцей і дараванняў. Такая пазіцыя была накіравана супраць догмаў кансерватыўнай педагогікі.
Прадстаўнікі прагрэсіўнай і кансерватыўнай педагогікі Беларусі па-рознаму падыходзілі да праблемы філасофска-светапогляднага выхавання ў агульнаадукацыйнай школе. Педагогі-дэмакраты выступалі супраць царкоўнага ўплыву на школу і лічылі рэлігію прыватнай справай. У Беларусі барацьба супраць рэлігійнага выхавання мела чыста нацыянальнае адценне, паколькі яна была накіравана супраць засілля рускай праваслаўнай царквы і яе русіфікатарскай дзейнасці. На педагагічных з’ездах, саветах, нарадах, курсах педагогі ставілі пытанне аб несумяшчальнасці навуковага і рэлігійнага светаразумення, выстаўлялі патрабаванні карэннай перапрацоўкі праграм на аснове навуковага светапогляду, навейшых дасягненняў педагагічнай навукі. Найбольш аптымальную пазіцыю займалі тыя дзеячы асветы і педагогікі, якія, не ўспрымаючы таксама вульгарнага атэізму, імкнуліся тэарэтычна абгрунтаваць магчымасць аб’яднання матэрыялізму і «культурнай ролі» рэлігіі ў школе.
У канцы XIX — пачатку XX ст. на Беларусі распаўсюджваліся ідэі эксперыментальнага вывучэння працэсаў навучання і выхавання. Вядучы прадстаўнік эксперыментальнай педагогікі Беларусі К. I. Ціхаміраў і яго паслядоўнікі зыходзілі з таго, што падмуркам для пабудовы навуковай педагогікі павінны служыць дакладныя даныя псіхалогіі, фізіялогіі, гігіены і іншых навук аб чалавеку.
Прадметам вострых сутыкненняў паміж прагрэсіўнай і кансерватыўнай педагогікай былі праблемы прызвання, асобы педагога. Прадстаўнікі прагрэсіўнай педагогікі дамагаліся незалежнасці настаўніка ад афіцыяльных установак і праграмных абмежаванняў, адстойвалі свабоду педагагічнага мыслення і творчасці, заклікалі настаўнікаў кіравацца выключна інтарэсамі справы выхавання і адукацыі падрастаючага пакалення. Галоўнымі вартасцямі сапраўднага педагога прадстаўнікі прагрэсіўнай педагогікі лічылі не шчырую рэлігійнасць, адданасць праваслаўнай царкве, вернасць рускай айчыне, а шырокі агульнаадукацыйны кругагляд, глыбокае веданне вучэбнага прадмета, добрае валоданне методыкай, імкненне да штодзённага самавыхавання і самаадукацыі ў спалучэнні са шчырай любоўю да дзяцей.
Трэба адзначыць, што афіцыйная педагогіка не стаяла
на месцы. Як сведчаць «Матэрыялы па арганізацыі школьнага навучання на асновах навуковай педагогікі», выдадзеныя ў якасні дадатку да цыркуляра папячыцеля Вілснскай вучэбнай акругі, школьнае начальства ў сваёй рабоце па кіраўніцтву і арганізацыі вучэбна-выхаваўчым працэсам імкнулася абапірацца на навейшыя дасягненні педагагічнай навукі.
Значнай крыніцай узбагачэння педагагічнай думкі Беларусі з’явіліся народна-педагагічныя ідэі, якія дазвалялі закладваць нацыянальную беларускую педагогіку на трывалым падмурку народнай мудрасці.
Педагагічная думка Беларусі, якая адлюстроўвала дынамічныя і супярэчлівыя працэсы эвалюцыі школы і грамадска-педагагічнага руху, уступіла на рубяжы вякоў у якасна новы этап свайго развіцця. Дзякуючы намаганням многіх педагогаў-даследчыкаў, выдатных прадстаўнікоў нацыянальнай інтэлігенцыі, прыхільнікаў беларускай нацыянальнай школы, настаўнікаў-наватараў, педагагічных калектываў, педагагічная думка ў сваіх лепшых узорах дасягала ўзроўню педагагічнай тэорыі. Тым самым педагагічная думка беларускага народа станавілася здабыткам еўрапейскай і сусветнай духоўнай культуры і педагагічнай навукі.
ДАКУМЕНТАЛЬНЫЯ I ЛІТАРАТУРНЫЯ КРЫНІЦЫ'
Беларускі дзяржаўны гістарычны архіў у Мінску (БДГА):
Ф. 325, воп. I, спр. 6.
Ф. 458, воп. I, спр. 18, 34, 103, 564, 581, 729.
Ф. 459, воп. I, спр. 1.
Ф. 460, воп. I, спр. 3, 6, 7.
Ф. 466, воп. 1, спр. 70, 110, 136, 151, 266.
Ф. 468, воп. 1, спр. 128, 361, 469.
Ф. 473, воп. I, спр. 97, 103.
Ф. 478, воп. 1, спр. 49.
Ф. 480, воп. I, спр. 8, 14, 16, 37.
Ф. 639, воп. 1, спр. 1.
Ф. 639, воп. I, спр. 1, 2.
Ф. 1176, воп. 1, спр. 2, 7.
Ф. 1478, воп. I. спр. 1.
Ф. 2084, воп. I. спр. 129.
Ф. 2254,'воп. 1, спр. 63, 88, 93, 112, 163, 237.
Ф. 2256, воп. I. спр. 53, 57, 59.
Ф. 2258, воп. I, спр. 18, 31, 38, 48.
Ф. 2507, воп. I, спр. 516, 576, 894, 903.
Ф. 2519, воп. I, спр. 17, 29, 63, 71.
Ф. 2554, воп. I, спр. 97, 168, 234.
1 Спіс літаратуры падаецца па меры ўпамінання матэрыялаў у тэксце.
Ф. 2566, воп. I, спр. 87, 93, 124.
Ф. 2568, воп. I, спр. 21.
Ф. 2597, воп. 1, спр. 21, 29, 141.
Ф. 2604, воп. I, спр. 338, 344, 396, 441.
Ф. 2608, воп. I, спр. 24, 37, 98.
Ф. 2654, воп. I, спр. 18, 43, 54, 97, 106.
Ф. 2766, воп. 1, спр. 395.
Ф. 23, воп. 2, спр. 922 б.
Ф. 37, воп. 066, спр. Г.
Ф. 39, воп. 1, спр. 7.
Ф. 1186, воп. 3, епр. 33, 81.
Гістарычны архіў Літоўскай Рэспублікі ў г. Вільнюсе:
Ф. 567, воп. 17, спр. 561, 584, 596, 723, 942, 943, 1021, 1056, 1181, 1186, 1187.
Ф. 659, воп. 1, спр. 1,17, 78, 99, 245.
Архіў Літаратурнага музея М. Багдановіча:
Папкі: 1, III, V, VI, VIII, IX, XI.
Велячайшее повеленне «Правяла о частных учебных заведеняях, классах я курсах Мвнкстерства народного просвешення, не пальзуюшнхся правамн правятельственных учебных заведеняй» от 1 яюля 1914 г. // Цяркуляр по Внлен. учеб. округу. — 1914. — С. 653—663.
Однодневная перепнсь начальных школ в Нмпервн. пронзведенная 18 января 1911 г. — СПб., 1914. — Вып. 8: Вяленскнй учебный округ. Губерняя: Внленская, Ввтебская, Гродненская, Мвнская н Могнлевская. .
Однодневная перепвсь начальных школ в Рімперяя, пронзведенная 18 января 1911 г. / Ред. В. Н. Покровского. — СПб., 1916. — Вып. 16.
Дяаграммы н картограммы.
Огчет состояняя Мянского реального учнляша за 1897/98 уч. г. — Мн„ 1899.
Отчет по управленню Внленскнм учебным округом за 1905 г. Ннзшне учебные заведення. — Вяльно, 1906.
Памятная кннжка Вяленского учебного округа на 1902/03 уч. г. — Внльно, 1902.
Памятная княжка Вяленского учебного округа на 1914 г. — Вяльно, 1914.
Статястнческяе сведення по начальному образованню в Россяйской нмперян. — СПб., 1902.
Багдановіч М. Збор твораў: У 2 т. — Мн., 1968. — Т. 2.
Багрячанскяй Н. Высшая школа для сельского населення // Белорус. учят. вестн. — Могнлев на Днепре. 1911. — № 6. —
С. 6—13.
Багушэвіч Ф. Творы. — Мн., 1967.
Белецкнй А. Внленскнй учебный округ в XIX в. // Вяленскнй календарь на 1904 простой год царствовання нмператора Ннколая II, Внльно, 1903.
Белорусскнй учятель. — СПб., 1909.
Богдановяч A. К вопросу об «Основных прнемах решення арнфметнческнх задач в начальной школе» // Народ. образованне в Внлен. учеб. округе. — 1911. — № 3.
Богдановяч A. К вопросу о постановке преподаваняя геометряя в двухклассных начальных учнлятах Мвнястерства народного просвешення // Там же. — 1911. — № 6.
Вахтеров В. П. Забытый вопрос // Рус. школа. — 1898. — № 1.
Глебов Н. А. Нсторяческая запнска о Слуцкой гямназнн с 1617—1630—1901 гг. — Внльно, 1903.
Голос учятеля: Нзд. группы учятелей я учятельннц Вятеб. губ. — СПб., 1908.
Доброведовскнй М. Старая н молодая школа в Белорусснн // Школа н жнзнь. — 1915. — № 18.
Ельннцкяй К. Прнмеры методнческой проработкя уроков отечественной грамматнкя // Народ. образованяе в Вялен. учеб. сжруге. — 1913. — № 5, 6—7.
Знаменскяй С. С. Средняя школа за последняе годы. Ученнческяе волнення 1905—1906 гг. н ях значеняе: Обшнй очерк н матерналы. — СПб., 1909.
Ннородческая школа: Сборннк статей н матеряалов по вопросам ннородческой школы / Под обш. ред. Г. Г. Тумяма я В. А. Зеленко. — Пг, 1916.
Рінструкцня о правах учнтелей рукоделяй в педагогяческнх советах женскях гямназяй н прогнмназяй // Цнркуляр по Вялен. учеб. округу. — 1890. — № 9. — С. 465.
Рісторяческая запяска Могялевской мужской гнмназнн, 1809—
1909. — Могялев, 1909.
Карскяй Е. Ф. Белорусы. — М., 1955. — Язык белорусского народа, вып. I.
К вопросу о внеклассном чтеннн // Белорус. учкт. вестн. — Могялев на Днепре_— 1910. — № 1.
Кнпрнановнч Г. Я. К нсторян женского образованяя в Западной Росснн: Ріст. запнска ко дню 50-летня Внленской, Гродненской я Ковенской гямназнй, 1860—1910. — Внльно, 1910.
КНІГІ ОНЛАЙН
