Мой шлях да Беларусі
Зінаіда Бандарэнка
Выдавец: Медысонт
Памер: 236с.
Мінск 2020
Яшчэ з часоў Машэрава на святочныя банкеты (у адрозненне ад таго, як робіцца гэта цяпер) ніколі не запрашалі ўдзельнікаў і вядоўцаў канцэртаў, таму перакажу тое, што мне расказвалі іншыя. Быццам бы Аляксандра Мікалаеўна сказала аднаму з высокіх беларускіх кіраўнікоў (цікавіўся ходам фестывалю), што ўпрыгожваннем заключнага канцэрта была вядоўца. He ведаю, так гэта было альбо неяк па-іншаму, але факт застаецца фактам. Літаральна на наступны дзень Мікалай Гаўрылавіч Братушэнка запрасіў мяне да сябе. Афіцыйна ён быў памочнікам старшыні тэлерадыёкампаніі, але многія лічылі яго «асабістам». Мікалай Гаўрылавіч павіншаваў з паспяховым канцэртам, а для прысваення звання Заслужанай артысткі БССР удакладніў некаторыя біяграфічныя дадзеныя.
А вось прысваенню звання Народнай артысткі БССР паспрыялі ўжо не расіяне, а беларусы. У 1985 годзе дні культуры Украіны праходзілі ў Палацы чыгуначнікаў. 3 Украіны да нас прыехалі калектывы, а вядоўцамі былі Народныя артысткі Украінскай ССР дыктары ўкраінскага тэлебачання
Таццяна Цымбал і Тамара Страціенка. Атрымалася, што я на ранг ніжэйшая — яны «народныя», а я «заслужаная». На тэлебачанне і ЦК КПБ пачаліся званкі і лісты: «Няўжо наша горшая?» Кажуць, гэта падштурхнула да адпаведнага рашэння. Чула, што, калі па кабінетах ЦК КПБ хадзіў адпаведны апытальны ліст (так рабілася даволі часта), усе без выключэнняў выказаліся за прысваенне мне звання «Народная артыстка». Такой аднагалоснасці не было амаль ніколі.
Мы, дыктары, вельмі любілі ездзіць на вучобу ў Маскву. Але і да нас таксама прыязджалі праводзіць майстар-класы вядомыя тэлевядоўцы. Мінск наведвалі дыктар усесаюзнага радыё Вольга Высоцкая, знакаміты Юрый Левітан, дыктары Цэнтральнага тэлебачання Ніна Кандратава, Ігар Кірылаў, Віктар Балашоў, Людміла Сакалова.
Памятаю, на першых занятках з Ігарам Кірылавым ён зрабіў мне вельмі карысную заўвагу: «Усё ў вас ёсць: голас, абаяльнасць. Але вам не хапае творчай нахабнасці. Вазьміце крышку, толькі крышачку, ад нашай Святланы Маргуновай». Ну вельмі трапная заўвага! Гэта нашая нацыянальная рыса: лепш я ціхенька пасяджу, каб нікому не перашкаджаць, не замінаць. I я пачала сачыць за сабой, выхоўваць у сабе ўпэўненасць і рашучасць. Твае гледачы павінны верыць табе — верыць кожнаму твайму слову.
Дарэчы, дзякуючы той жа Святлане Маргуновай я не пераехала працаваць у Маскву. Пасля маіх паспяховых «жывых» выхадаў і запісаў мне раптам прапанавалі працу на ЦТ. Спачатку была размова пра мае кватэрныя ўмовы. Даведаўшыся, што ў нас трохпакаёўка, было сказана, што за яе ў Маскве можна атрымаць адзін пакой у камуналцы. A потым кіраўніцтва ЦТ падключае Массавет, і нам па колькасці членаў сям'і даюць нармальную кватэру ў Маскве. Якраз у той час толькі-толькі пераехала з Мінска дыктар БТ Вера Шыбека. I яна ўжо прайшла такі шлях, які прапаноўвалі мне. Але Вера была тады не замужам, і ёй было прасцей. Вера вельмі добра ўпісалася ў калектыў дыктараў ЦТ.
Яе прынялі і палюбілі гледачы ўсяго Савецкага Саюза. 3 цягам часу ёй прысвоілі званне Заслужанай артысткі РСФСР. А я ўсё прыглядалася. Хаця мой муж актыўна падключыўся да абмену кватэры.
Аднойчы пасля аднаго запісу затрымалася ў дыктарскай ЦТ, з кімсьці размаўляла. I якраз там сядзела Святлана Маргунова. Раптам тэлефонны званок. Святлана бярэ слухаўку, пытае: «Каго, каго?.. Валянціну Пячорыну?.. Такое г... у нас не водзіцца». У дыктарскай была нямая сцэна. Гэта адразу стала вядома кіраўніцтву. А на Святлану ўжо былі адпраўлены дакументы на прысваенне звання «Заслужанай». Дакументы вярнулі. На некалькі гадоў затрымалі прысваенне звання. А для мяне гэта было, нібы аблілі халодным душам: стала параўноўваць свой калектыў і калектыў масквічоў. Убачыла розніцу ў адносінах паміж калегамі. I тую ініцыятыву Дырэкцыі праграм ЦТ сама і прыпыніла. Дарэчы, дыктар-прыгажуня Валянціна Пячорына ў хуткім часе з'ехала ў ЗША, арганізавала там для рускамоўных дзетак папулярную праграму АБВГДэйка, і дагэтуль, як кажуць, працуе.
Наконт пераезду ў Маскву нашых вядомых артыстаў можна распавесці крышку яшчэ. У 80-х гадах мінулага стагоддзя ў нашай рэспубліцы і былым СССР быў вельмі папулярны спявак Народны артыст БССР Яраслаў Еўдакімаў. Жаночая палова гледачоў яго літаральна на руках насіла — не перабольшваю. Калі вяла канцэрты ў Маскве, на свае вочы бачыла, як ірваліся на сцэну жанчыны з кветкамі і падарункамі.
Аднойчы абвясціла Яраслава, і стаю за кулісамі, слухаю. Раптам са спіны падышоў Іосіф Кабзон і, калі да яго павярнулася, сказаў: «Очень красмвый голос, да м сам красавец. Но еслм надумает переехать в Москву — нмчего не получмтся». — «А почему?» — «А потому, деточка, что здесь есть я». I калі Яраслаў надумаў пераязджаць, я пераказала яму тую размову. He паслухаў. Шоу-бізнес на той час быў у руках Іосіфа Кабзона, і Яраслаў Еўдакімаў у Маскве так і не «раскруціўся».
Падчас вядзення канцэртаў за кулісамі ўзнікалі самыя розныя сітуацыі. Канцэрт майстроў мастацтваў у Мінскім палацы спорту. 3-за кулісаў на другім баку бачу Іосіфа Кабзона. Павіталіся здалёк, памахалі адзін аднаму, бачу — бяжыць на гэты бок. Непрыемна здрыганулася, ведала яго заляцанні да нашых салістак. Падрыхтавалася адбіваць атаку. Адначасова бачу з гэтага боку ўжо рыхтуецца да выхаду народны артыст БССР Віктар Вуячыч. Ён імгненна вылічыў сітуацыю, і, як толькі падляцеў Кабзон, стаў паміж намі: «Не трожь, Ёся. Эта моя женіднна». Як я была нечакана ўражаная і ўдзячная Віктару Лук'янавічу. Ён павёў сябе як сапраўдны мужчына.
* * *
Сярод тых, хто працуе на радыё і тэлебачанні, заўсёды шмат розных прафесійных «анекдотаў». Прыгадаю некаторыя і я.
Дыктар беларускага тэлебачання, мой калега і напарнік, Валодзя Шаліхін быў унікальным чалавекам. Музычны аглядальнік, крытык, вядоўца, выпусціў кнігу сваіх успамінаў. Шкада, што заўчасна сышоў праз цяжкае анкалагічнае захворванне. Мы з ім разам вялі безліч розных праграм і заўсёды адчувалі плячо адзін аднаго.
Аднойчы мы з Валодзем распачыналі ранішні эфір, і я сказала: «Добры вечар, сябры!» Валодзя па-добраму шчыра рассмяяўся: «Зіна, хоць я вас і люблю, але вымушаны паправіць. Усё ж такі — добрай раніцы, таварышы!»
Альбо яшчэ адзін выпадак. Дыктар Усесаюзнага радыё Уладзімір Герцык аднойчы прадставіў чарговую песню так: «Послушайте старннный русскнй романс "Я на кумушке сндел"», — потым ён зрабіў паўзу: «0, простнте. "Я не на кумушке, я на кАмушке сндел"».
Часцей за ўсё дыктары чытаюць падрыхтаваныя імі самімі тэксты, але бываюць моманты, калі даводзіцца чытаць тэкст, які дыктар раней не бачыў, як мы называем гэта, «з ліста». Яшчэ пры Сталіне быў выпадак, які потым доўга распавядалі.
Дыктару радыё Іллі Кургану падрыхтавалі тэкст: «Сталін — прычына бяздольнасці Савецкай арміі». Ён імгненна зразумеў памылку і прачытаў у эфіры: «Сталін — прычына бАяздольнасці Савецкай арміі».
Калі потым Ілля Львовіч паказаў напісаны тэкст рэдактару праграмы, тая заплакала: «Дзякуй, Ілюша, што выратаваў маіх дзяцей...»
На жаль, так шчасліва заканчвалася далёка не заўсёды. У Маскве мне неаднойчы лрыходзілася сустракацца з Віктарам Балашовым. Мала хто ведае, што ён пачынаў сваю кар'еру на радыё ў Хабараўску і там жа ледзьве яе не скончыў назаўсёды.
А было так. Балашоў вёў першамайскі рэпартаж. Належала сказаць: «А теперь к трнбуне прмблмжается задрапнрованная красным кумачом машнна...» Дыктар спатыкнуўся на слове і замест «задрапнрованная» сказаў «задрнпанная»... За яго, канечне ж, напоўніцу ўзяліся «органы». Але і там часам працуюць сумленныя людзі. Адзін капітан КДБ шэптам параіў хутчэй з'ехаць з Хабараўску ў Маскву. Маўляў, у сталіцы лягчэй схавацца. Балашоў так і зрабіў. Некалькі гадоў быў у ценю, а потым стаў адным з самых вядомых дыктараў Цэнтральнага тэлебачання, Народным артыстам былога Савецкага Саюза.
Што да мяне, то да любога эфіру я рыхтавалася надзвычай скрупулёзна. Нас заўсёды вучылі, што трэба працаваць перад камерай з максімальнай аддачай. Выпадак, які адбыўся са мною, не назвала б анекдатычным. У 1982 годзе ў Беларусі шырока адзначалася стагоддзе з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа. Да нашага святкавання спрычынілася і Масква. Быў дадзены дазвол на трансляцыю ўрачыстасцяў — асноўная сцэна Вялікага тэатра Саюза ССР. Усе нашы знакамітыя нацыянальныя калектывы выехалі ў Маскву. Трансляцыя вялася толькі на Беларусь. Мяне ў нацыянальным строі пасадзілі ў бакавую ложу першага яруса. Тэлевізійная камера, якая трымала мой буйны план, стаяла праз усю залу насупраць у такой жа ложы. Я яе добра бачыла і павінна была пачаць
гаварыць, як толькі запаліцца чырвоная лямпачка ў 18.55. У зале стаяў лёгкі гул, як звычайна перад пачаткам. Мой тэкст ішоў толькі на эфір, зала яго не чула. Пачынаю гаварыць, сказала можа 5—6 сказаў, і раптам знізу чую моцны мужчынскі голас: «Зіна, Зінуля!» Бакавым зрокам заўважаю Юру Папова, карэспандэнта газеты «Советская Белоруссня», які жыў і працаваў у асноўным у Маскве. Ён паволі прасоўваецца па радзе між крэсламі, набліжаючыся да краю ложы. Разумею, што Юра не бачыць камеры і думае, што я проста сяджу. Мала таго, чую моцны жаночы голас з акцэнтам: «Она вас нэ хочэт!» Але Юра ўпарта прабіваецца, кладзе галаву на край ложы — і тут да яго даходзіць, ён чуе мой тэкст. А я тэрмінова скарачаю свой тэкст і перадаю слова сцэне, дзе сядзеў увесь беларускі ўрад. Юра ледзьве не плакаў, але ён сапсаваў мне мой выхад. У эфіры беларускія тэлегледачы бачылі мой напружаны твар і нейкую чорную мужчынскую галаву, што, набліжаючыся, закрывае мой твар. Аператар імкнуўся памяняць кадр, але ў яго не было магчымасці. Гэтую сітуацыю абмяркоўвалі ў Беларусі вельмі доўга.
А вось творчае жыццё ў дыктара Цэнтральнага тэлебачання Віктара Ткачэнкі скончылася драматычна. Ён меў рэдкую здольнасць перадаваць галасы і манеру знакамітых людзей, асабліва Л. I. Брэжнева. Ніхто не мог адрозніць, калі ён тэлефанаваў каму-небудзь ад імя Леаніда Ільіча. Аднойчы па OPT ішла перадача «Клуб кінападарожжаў», якую любіла ўся краіна. Віктар набірае Цэнтральную апаратную і голасам Брэжнева пачынае: «Уважаемые товарнідн. Смотрю вашу передачу. Сердце радуется. Я молодею, когда смотрю вас. Спасмбо вам за вашу работу». У апаратнай ЦТ заўсёды ёсць адданыя чэкісты. Улічваючы, што Віктар раней часта гэтым займаўся, за ім ужо сачылі. Папрасілі рэжысёра, які ўзяў слухаўку пацягнуць размову. А раніцай, калі Віктар Ткачэнка прыйшоў на працу, ужо вісеў загад: звольніць за непрафесіяналізм.
КНІГІ ОНЛАЙН
