Мова
Віктар Марціновіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 272с.
Мінск 2021
Паўзі за мной, загадала яна мпе. Толькі асцярожна, пе сарвіся. Тут пад намі трыццаць метраў. Складапа будзе потым з тваёй разбітай галамоўзы слова даставаць!
Мы спусціліся пад узровень падлогі і пабачылі велізарнас выцягнутас арачнае акно ў той дзіўнай будыніне, уздоўж якой караскаліся. Цётка забралася ўсярэдзіну, прапапаваўшы мне ісці за ёй і «бсрагчы галаву». Я асцярожна крочыў туды, унутр, заўважыўшы ў прыцсмках нешта велічэзнае, грушападобпай формы. Крануў пальцамі халодны метал. Пазнаў.
- Гэта ж звон! Кшталту тых, што бываюць у кітайскіх храмах!
- Мы на вежы-званіцы. Тут будуць драбіны.
Святла зверху ішло вельмі няшмат. Я намацаў драўляпую лесвіцу і палез за Цёткай. Неўзабавс мы апынуліся па роўнай паверхні ўсярэдзіне всжы. Яна шчоўкнула тумблерам і запалілася электрычнасць. Адсюль уніз вялі цагляныя прыступкі. Мы скіраваліся па іх, і ў галаву палезлі ўсялякія прыгодпіцкія фільмы, што паказваюць па Net-візары, калі хочуць завабіць аўдыторыю перад паведамлепнем важных для ўрада навінаў. Ісці давялося даволі доўга, лесвіца была вітая, над галавой было нізелькас скляпенне, па якім цягнуўся дрот з электрычнымі лямпачкамі. Нарэшце праход рэзка збочыў, лесвіца скончылася, і мы апынуліся па нейкай пляцоўцы, у поўнай цемры. Мяркуючы па тым, што кожпы наш крок спараджаў доўгае рэха, памяшканне было дужа вялікім.
- Стой тут. Вось тут, загадала яна мне. А я зараз.
Яна знікла, потым аднскуль пачуўся пстрык яшчэ аднаго выключалыііка. I раптам уся зала азарылася шчодрымі патокамі святла, што струменілася зверху. Лямпы былі ўсталяваныя за вокнамі, таму ўзнікала ілюзія, быццам там яркі, сопсчпы дзень. Сцены былі пафарбаваныя ў ружовы, тыпк з фарбай месцамі скрышыўся. У цэнтральным пралёце, пад паўаркамі* з квяцістымі навершамі**, стаяў стары кітайскі грузавік з драўляным кодабам і цёмна-зялёнай кабінай. ІІрычым нават нумары ў яго былі кітайскія дзіва, што ёп даехаў да пашай правінцыі з самой Паднябеснай. Ззаду, проста на падлозе, ляжала, трохі нахіліўшыся, галава другой
* Маюцца на ўвазе пілястры.
** Маюцца на ўвазе карынфскія капітэлі.
вежы з нейкіх дзівосных прычынаў яна не рассыпалася ў пыл, абрынуўшыся сюды, усярэдзіну памяшкання.
Недзе наверсе рыпнула крэсла рэха гуляла па інтэр’еры некалькі секундаў. I тут храм загаварыў голасам Цёткі. 3-за асаблівасці памяшкання ўсё, што яна казала на хорах, разносілася гучна, хоць вымаўляла яна, здаецца, без напругі, ціхім голасам. Кожнае слова гучала па тры разы, адбіваючыся ў левай частцы, у цэнтральнай і ў правай.
- Я зараз табе пакажу... Гэтую рэч напісала... адна жанчына... Цётка ўздыхнула, і я пачуў гэты ўздых так добра, быццам яна дыхала мне ў вуха. Атрымалася так моцна... што яе забаранялі выконваць у Мінску. А памяць той жанчыны старанна нішчылі пасля смерці. Як быццам яна была жывая. 3 ёй змагаліся, з мёртвай, дурні. Хоць словы, народжаныя сэрцам, забіць немагчыма.
Раптам зверху грымнуў арган. Я ажно прысеў ад нечаканасці. Я не ведаў, што тут захаваўся інструмент. I я не ведаў, што яна ўмее на ім іграць, бо, здаецца, ва ўсёй Расіі цяпер не знайсці чалавека, які можа даць рады з гэтай штуковінай. Аля выдала некалькі пробных акордаў на розных танах, і храм падхапіў іх і пачаў насіць па прасторы. Гук быў настолькі іпчыльньш, што яго можна было памацаць, калі ён лунаў у паветры.
Уступ складаўся з шэрагу меладычных крокаў, якія нагадвалі лесвіцу з прапушчанымі пралётамі. Любая арганная музыка ў храме гэта лесвіца на нябёсы, пытанне толькі ў тым, ці ёсць у табе нешта, здольнае па той лесвіцы ўздымацца.
I тут яна заспявала. Гэта было... Ну, скажам так, гэта было толькі паміж ёй, храмам і, можа, мной, хоць я там быў выпадковай асобай. Я адразу зразумеў дзве рэчы. Папершае, спявала яна выключна для сябе. Спявала так, як людзі запальваюць духмяныя палачкі перад Будам ці Рамам. Ці як набываюць дараванне ў храмах-буціках. Яна не намагалася мяне ўразіць ці расказаць пра свой культ. Яна проста спявала. Па-другое, я раптам зразумеў, што вось для яе мова = Беларусь = Бог, у якога яна верыць. I гэта ніяк не
растлумачыш, акрамя як спевамі пад стары арган у закінутым храме для дурня, які не ведае, што такое Беларусь, Богам лічыць шалік з храма-буціка «Hermes», а на мове не можа вымавіць ані слова.
Гэта было так шчыра і інтымна, што я не буду апісваць уздзеянне, якое на мяне зрабіла мелодыя... Бо, вы ведаеце, я занадта сентыментальны... Проста прыгадаю словы з той, як яна сказала, «рэчы». «Уладар сусветаў, вялікіх сонцаў і сэрц малых. Над Беларусяй ціхай і ветлай рассып праменні свае хвалы». I вось гэты россып «праменняў хвалы» мяне асабліва ўразіў. Я ўяўляў сабе, як у шчыльных шэрагах хмараў, бывае, народзіцца прагаліна, і вызірне адтуль прамень сонца, і падасца, што там, на нябёсах, сярод аблокаў і блакітнага хараства, жывуць нейкія шчаслівыя беззаганныя душы. Я стаяў і плакаў, калі яна спусцілася. Мне было сорамна, бо мужык жа не можа плакаць. А яна гэтак стала побач, дыпламатычна адвярнулася і прамовіла задуменна:
Цяпер бачу, што зразумеў.
Потым падняла галаву, паглядзела на аркі над нашымі галовамі. Прытулілася да сцяны. Кожны рух яе цела спараджаў россып шоргатаў, тады рэха шоргатаў і паступовае затуханне перашэптаў.
Ведаеш, чаму мы змагаемся за словы? запыталася яна.
Таму што, калі яны знікнуць, знікне і Беларусь?
Беларусь ужо знікла, пахітала яна галавой. He, тут рэч у іншым. Мова гэта этыка. Гэта наша спрадвечнае разуменне таго, што ёсць дабро і што ёсць зло, зашыфраванае ў словах. Ты бачыш, як тут усё? Як праз адно месца? Прычым, заўваж, не толькі цяпер. А заўсёды. Як знаходзіўся нехта годны і добры, яго з асалодай «прыўлякалі к атвецтвеннасці». Свае ж, не чужыя. Чорнае ёсць белае, белае чорнае. Чэрці, якія распіналі святых. Каты, імёны якіх дагэтуль носяць вуліцы. Пяльмені «Пятроўскія» і каша «Сувораўская». Помнік Дзяржынскаму. Людзі, якія не могуць разгледзець, дзе подзвіг, а дзе здрада. Філаматы і філарэты, Каліноўскі.
I як гэта звязана са словамі? запытаўся я, бо не ведаў, хто такія гэтыя філарэты.
Непасрэдна, яна ўздыхнула. Было роднае слова, у якім гаўнюк называўся гаўнюком. Прыйшла іншая мова, дзе шмат новых слоў. I людзі разгубіліся. I ў такім разгубленым стане жывуць дагэтуль. Дай людзям слова і яны прыгадаюць, што такое дабро.
Яна зноў замоўкла. Потым за два крокі падышла да мяне, прыхінулася шчакой да маіх грудзей і кранула даланёй валасы на патыліцы.
Мы ніколі не будзем разам, сказала яна без усялякай сувязі з тымі рэчамі, пра якія разважала дагэтуль. Ніколі, Сяргей.
У мяне перахапіла дыханне. Я ўзняў рукі, каб абняць яе ў адказ, але яна ўжо адышла, яна пайшла шпаркай хадой да лесвіцы, што вяла да выхаду з храма. Клац і святло за вокнамі згасла. Пакінуўшы пасля сябе толькі ўспамін пра праменні Боскай хвалы, рассыпаныя па-над аблокамі. Мы ніколі не будзем разам.
ДЖАНКІ
Нейкі час я не наведваў свайго блакітнавокага барыгуДрышча, бо ўзніклі часовыя траблы з грашова-крэдытным балансам, і мне не было на што харчавацца. He разлічыў паўзы ў занятасці, бывае з любым Дыягенам. Тыдзень жыў на дваццаць юаняў снедаў яблыкамі, вячэраў скрадзеным у «камках» шакаладам. Яшчэ месяц такога побыту і я сур’ёзна разгледзеў бы перспектыву набыцця пліты ў кватэру. Каб бульбу пячы на вуголлі, ці што яны там рабілі, калі былі «сем’і» і людзі харчаваліся тым, што прыгатавалі самі.
Потым я з’ездзіў у Смалявічы, падтырыў там планшэт у «7-м элеменце» я так і ведаў, што на ўскраінах сэк’юрыці менш пільнае, чым у цэнтры Мінска. Да таго ж я сам папрацаваў ахоўнікам і добра ведаю, як здымаюцца тыя аларм-фішкі і як трэба апранацца, каб на цябе не звярталі ўвагі. Планшэт я нядрэнна загнаў цыганам: дзвесце юшак,
сто можна пакінуць на ежу, за сто набыць два скруткі. Ці нават тры скруткі ды пяцьдзясят на ежу. Як кажа Пісанне: будзьце як птушкі нябесныя, не думайце, што вам есці, Бог вас накорміць!
«Хочаш у нас працаваць, у нас?» запыталася салідная цыганка, якая вынесла мне грошы. 3 пярсцёнкаў на яе пальцах можна было скласці вітрыну ў кітайскай ювелірнай краме. Адно што золата было не падробленым, а сапраўдным. Во эпоха: хто яшчэ, акрамя цыганоў, носіць сапраўднае золата? «Добрая праца ёсць, сумкамі гандляваць на Ваўпшасава, заахвочвала яна. Сумкі не крадзеныя, не крадзеныя! Самі шыем, дачка мая шые, у “Беларусі” фурнітуру бяром і шыем. Добрыя сумкі. I мянты амаль не ганяюць». Я адмовіўся. Гандляваць сумкамі на цыганоў гэта не зусім тая праца, якая пасуе Дыягену.
Дык вось, прыходжу я да барыгі, а ў таго новыя дзверы. I ўвесь пад’езд пафарбаваны. Думаю, нішто сабе змены! Ужо ў Зялёным Лузе пачалі пад’езды фарбаваць! Можа, рэвалюцыя ў краіне? I цяпер быдла з Зялёнага Луга ва ўрадзе?
Я пазваніў, ён адчыняе дзверы, я гляджу на гэтыя дзверы, а там мой ты коцік! міліметровая сталь, уступ ад узлому, закрытыя завесы, іспанскі замок! I адчыняюцца яны з такім рэспектабельным шолахам, як быццам за імі залаты запас Рэспублікі Конга, не меней.
Нічога сабе! кажу. Навошта табе такія дзверы?
А ён галаву сваю ў шчыліну, як заўсёды, прасоўвае, a шыя ў яго такая хударлявая, нібы ў кураняці. Ну кажу ж Дрышч! I зараз будзе пытацца: «Колькі?» Але ён замест «колькі?» глядзіць на мяне пэўны час, потым кажа, неяк так трохі замагільна:
А, гэта ты.
Ну так, кажу, я. А каго ты чакаў? Цётку? Бруса Лі? Давай, пытайся сваё «колькі?». Мне тры давай! Ці нават, можа, лепей чатыры! Давай чатыры за дзвесце. За дзвесце нармальна?
Слухай, ён пачухаў галаву вінавата. Я болей не гандлюю.
Што значыць не гандлюеш? здзівіўся я.
Ну так вось. He гандлюю.
А чым ты цяпер займаешся? Чым ты, бля, займаешся, калі не гандлюеш? я рвануў на сябе дзверы, але прыкіньце у яго там аказаўся ланцужок. He, ну вы чуеце, як чувак на мае грошы ўпакаваўся! Стальны ланцужок ад непажаданых наведнікаў! Такіх, як я! Каб нас, значыць, на парог не пускаць!
Я нічым цяпер не займаюся, патлумачыў ён спакойна і вінавата. Я б прадаў табе, слухай! Але ў мяне няма. Проста няма.
Як няма? усё не мог зразумець я.
Вось так! У мяне цяпер на хаце нічога няма. I найбліжэйшыя паўгода не будзе. А можа, і болей. Можа, я наогул гандляваць кіну.
А што мне рабіць? запытаўся я раззлавана. Вось, называецца, і падняў «7-ы элемент» у Смалявічах!
КНІГІ ОНЛАЙН
