Насельніцтва Беларусі
Рэгіян. асаблівасці развіцця і рассялення
Выдавец: Універсітэцкае
Памер: 176с.
Мінск 1992
Адбываюцца парушэнні і ў структуры насельніцтва па ўзросту за кошт выбыцця маладых сямей і дзяцей.
Такім чынам, агульная дэмаграфічная сітуацыя ў рэспубліцы працягвае пагаршацца.
Сацыяльна-эканамічны аспект праяўляецца, з аднаго боку, у велізарных парушэннях і стратах усіх відаў рэсурсаў (тэрытарыяльных, прыродных, працоўных, матэрыяльных, тэхнічных, фінансавых), а з другога боку, у дадатковых затратах. I тое і другое ў канчатковым выніку негатыўна ўплывае на матэрыяльнае становішча і ўзровень жыцця насельніцтва.
Упершыню ў гісторыі беларускага этнасу многія яго этнічныя тэрыторыі становяцца непрыгоднымі для жыцця і гаспадарання. Яны вымушаны аддаць сваё галоўнае багацце — людскія рэсурсы, паколькі сталі небяспечнымі для выкарыстання прыродныя рэсурсы. Выходзяць са строю і становяцца безжыццёвымі створаныя ўпартай працай чалавека аб’екты матэрыяльнай культуры: населеныя пункты, іх жыллёвы фонд, вытворчыя збудаванні, аб’екты культурна-бытавога абслугоўвання і г. д. Большасць з іх пабудавана ў пасляваенныя 50-я гады, абноўлена, добраўпарадкавана — у 60—70-я гады. Гэта значыць, што вытворчыя і невытворчыя фонды былі «маладыя» па ўзросту і маглі яшчэ доўга служыць людзям.
Матэрыяльны ўрон вылічваецца ў мільярдах рублёў і напамінае страты ваенных гадоў. I гэта толькі адна частка агульнага ўрону.
Другая складаемая — новыя дадатковыя і непрад-
бачаныя расходы, якія патрабуюцца на забеспячэнне ўсім неабходным той масы людзей, якія перасяляюцца: будаўніцтва жылля, дарог, аб’ектаў абслугоўвання і вытворчасці, забеспячэнне прадуктамі і г. д.
Трэцяя складаемая — затраты на мерапрыемствы па аздараўленню навакольнага асяроддзя ў пацярпеўшых раёнах: дэзактывацыя, аграмеліярацыя, дазіметрычны і іншы кантроль, закупка прадуктаў харчавання, медыцынскага абсталявання і медыкаментаў, выплаты і льготы, аздараўленчы адпачынак і г. д.
Рэспубліка ў экстранным парадку вымушана пераразмеркаваць свае фінансавыя і іншыя рэсурсы ў карысць пацярпеўшых тэрыторый і іх «дублёраў» па адсяленню. У фінансавым бюджэце з’явіўся дадатковы расходны артыкул — на ліквідацыю вынікаў чарнобыльскай аварыі.
Асаблівы ўрон нанесены сельскагаспадарчай вытворчасці і харчовай базе. Радыеактыўнае забруджванне тэрыторыі стварыла такія ўмовы, пры якіх на працягу многіх дзесяцігоддзяў эксплуатацыя сельскагаспадарчых угоддзяў будзе патрабаваць перагляду структуры землекарыстання, правядзення спецыялыіых аграхімічных і агратэхнічных мерапрыемстваў. У першыя гады пасля аварыі ў зоне адсялення было ліквідавана 20 калгасаў і саўгасаў, на плошчы ў 100 тыс. га спынена ўсялякая гаспадарчая дзейнасць. У пачатку 1990 г. з сельскагаспадарчага ўжытку было выведзена больш за 50 тыс. га сельгасугоддзяў, спісанню належыць яшчэ звыш 140 тыс. га, што прыкладна адпавядае плошчы 80 калгасаў. Значыць, рэспубліка страціць буйнейшы сельскагаспадарчы раён (табл. 6.3).
Самы вялікі працэнт страчаных угоддзяў (звыш палавіны) у Веткаўскім, Нараўлянскім, Кармянскім, Чачэрскім раёнах. Чацвёртую частку страцяць Добрушскі, Хойніцкі, Брагінскі раёны. Іх былыя плошчы з цягам часу ператворацца ў лясныя масівы.
Акрамя таго, радыяцыйная забруджанасць выключае з ужывання масу прадукцыі, зніжае аб’ём яе рэалізацыі, што ў сваю чаргу адбіваецца адмоўна на даходах рэспублікі і яе жыхароў.
Масавае выбыццё працаздольнага насельніцтва ставіць у цяжкае становішча выкананне работ на абжытых тэрыторыях. Гаспадаркі рэспублікі прыкладваюць вялікія намаганні, каб не знізіць вытворчасць прадукцыі. Нават у Гомельскай вобласці пры ўсіх яе стратах, дзякуючы павышэнню ўраджайнасці амаль да 30 ц/га, Ba-
Узровень сельскагаспадарчай асвоеііасці і радыеактыўнай забруджанасці раёнаў Гомельскай вобласці (1990 г.)
Раёны
Плошча, тыс. га
Узровень заселенасці, чалавек на
1 00 га сельгасугоддзяў
Спісана ці належыць спісанню сельгасугоддзяў пасля аварыі
тэрыторыі
сельгасугоддзяў
тыс. га
%
Брагінскі
190
52
45
11,4
22,2
Веткаўскі
160
50
42
45,5
91,2
Хойніцкі
200
46
77
11,6
25,2
Нараўлянскі
160
20
99
11,5
57,5
Чачэрскі
120
39
57
23,5
60,0
Кармянскі
90
42
44
25,1
60,0
Добрушскі
150
80
59
23,0
28,7
Буда-Кашалёўскі
160
100
51
13,4
13,4
Жыткавіцкі
290
63
81
3,8
6,0
Жлобінскі
210
93
91
11,7
12,5
Калінкавіцкі
280
98
80
3,2
3,2
Лельчыцкі
320
45
75
2,6
5,8
Лоеўскі
100
48
40
1,6
3,3
Мазырскі
160
40
288
3,8
9,5
Акцябрскі
140
44
45
0,5
0,1
Петрыкаўскі
280
84
58
1,7
0,2
Гомельскі
210
87
689
0,3
0,2
Рэчыцкі
270
106
118
2,4
0,1
Рагачоўскі
210
109
69
0,7
0,7
Светлагорскі
180
64
151
0,2
0,3
Ельскі
140
40
66
0,3
5,7
лавы збор зерня ў 1986—1989 гг. быў самы вялікі за мінулыя 20 гадоў (1,1 млн. т), Увогуле за ўказаныя тры гады пасля аварыі, як сведчаць даныя статыстыкі, рэспубліцы ўдалося вырабіць нават больш зерня, цукровых буракоў, мяса, малака, яек.
Праблемай застаецца дэзактывацыя зямель і пошук тэхналогіі вытворчасці прадукцыі на забруджаных тэрыторыях, прыстасаванне жыццядзейнасці чалавека да нсзвычайнага навакольнага асяроддзя.
У ліку сацыяльна-эканамічных парушэнняў неабходна выдзеліць непрадбачаныя дадатковыя затраты працы, якія ўскладнілі і без таго напружаны працоўны баланс рэспублікі.
Вялікіх працоўных затрат каштаваў працэс эвакуацыі мнагатысячнай масы людзей. Для эвакуіраваных будаваліся новыя пасёлкі, кватэры, аб’екты абслугоўвання.
У зоне, дзе засталося насельніцтва, дэзактывацыяй былі ахоплены сотні населеных пунктаў, вывезены тысячы кубаметраў грунту, пабудаваны дарогі з цвёрдым пакрыццём, новыя лініі водаправода, водазабораў, знесена мноства старых забудоў і г. д.
Створана спецыяльная служба аховы здароўя, якая праводзіць масавыя абследаванні, дыспансерызацыю, аздараўленчыя меры, медыцынскія назіранні. Аб’ектам асаблівай увагі з’яўляюцца дзеці і цяжарныя маці. У цэлым на Міністэрства аховы здароўя ўскладзены адказныя і складаныя задачы па выратаванню ад бяды 10-мільённага насельніцтва.
Перад рэспублікай паўстала праблема вытворчасці новых відаў тэхнікі, спецадзення, дазіметрычных прыбораў, медпрэпаратаў і нават новай тэхналогіі вытворчасці чыстых прадуктаў харчавання.
Узнікла патрэба ў асаблівых навуковых даследаваннях, якія адцягнулі ад планавай тэматыкі асноўныя навуковыя сілы рэспублікі. Праведзена вялікая і многаразовая работа па абследаванню тэрьіторыі, яе жыхароў, населеных пунктаў. Складзены падрабязныя карты радыяцыйнага становішча. Распрацоўваюцца новыя праектныя заданні па тэрытарыяльнай арганізацыі вытворчасці і насельніцтва.
Абвастрыліся праблемы, звязаныя з цякучасцю кадраў. Гэта тэма патрабуе спецыяльных даследаванняў, якія дапамаглі б адказаць на пытанні аб тым, якімі відамі працы рэальна магчыма і неабходна займацца на пацярпеўшых тэрыторыях; якія ўмовы неабходна ствараць для пражывання, каб захаваць здароўе людзей; як пазбегнуць празмернага абароту працоўнай сілы і не падвяргаць радыяцыйнаму ўздзеянню новыя кантынгенты працаўнікоў.
Непрадбачаныя карэктывы ўносіць жыццё і ў працоўны баланс тых раёнаў, якія прымаюць перасяленцаў. Ім неабходна даць магчымасць для працаўладкавання тым, хто перасяліўся, стварыць адпаведную вытворчую базу ці падзяліцца сваімі працоўнымі месцамі. Гэта ў сваю чаргу патрабуе арганізацыі перападрыхтоўкі кадраў. Трэба ўлічваць, што ўсе гэтыя праблемы абрушыліся на рэспубліку ў нялёгкі і без таго перыяд перабудовы, калі старыя структуры ўжо працуюць непаўнацэнна, а новыя яшчэ не ўступілі ў сілу.
Маральна-псіхалагічны аспект праяўляецца ў настроі і паводзінах людзей, што ў сваю чаргу адбіваецца на pa148
шэнні многіх іншых праблем. Напрыклад, праблема адсялення на справе аказалася намнога складанейшай (цяжэйшай), чым меркавалася ў папярэдніх праектных распрацоўках. Далёка не кожная сям’я выказвае жаданне пакінуць свае родныя мясціны, нават калі ў іх небяспечна жыць. Гэты настрой зразумелы, і яго неабходна ўлічваць. У сем’ях, якія засталіся, як правіла пажылыя людзі, аб іх неабходна паклапаціцца, ім патрэбна дапамога, паўсядзённыя паслугі.
Рэальны пераезд для многіх людзей звязаны з вялікімі цяжкасцямі, і яны пры ўсім жаданні не могуць перасяліцца. Псіхалагічным бар’ерам часта з’яўляецца непрымальнасць іншага асяроддзя пражывання, боязь адаптацыі ў новых умовах, перамены работы ці прафесіі, ізаляцыі ад родных і блізкіх. Таму ўсё часцей узнікае неабходнасць перасялення цалкам усёй гаспадаркай, прадпрыемствам ці ўсёй вёскай. Гэта ў сваю чаргу стварае праблему комплекснай арганізацыі новай тэрыторыі для жыццядзейнасці калектыву.
У працэсе перасялення не заўсёды супадаюць інтарэсы дзяржавы і асобы. Напрыклад, з эканамічнага пункту гледжання мэтазгодна перасяляць працоўныя рэсурсы туды, дзе яны найбольш патрэбны, у той час як большасць сямей накіроўваецца туды, дзе лепшыя ўмовы жыцця. Так, многія сем’і выказваюць жадакне перасяліцца толькі ў гарады, другія жадаюць выехаць за межы рэспублікі ў краіны СНД, трэція накіроўваюцца ў замежныя краіны.
Каб прыдаць працэсу перасялення больш арганізаваны характар і накіраваць міграцыю ў патрэбным напрамку, неабходна, па-першае, вывучаць і ведаць пажаданні людзей, па-другое, у месцах прыёму перасяленцаў ствараць такія ўмовы жЫцця і працы, якія маглі б кампенсаваць страты месца былога жыхарства. Сацыяльная справядлівасць патрабуе, каб і без таго вымушаныя перасяленні не ператварыліся ў прымусовыя, каб у людзей быў выбар жаданага месца працы і жыхарства.
Праблемай з’яўляецца не толькі перасялеііне, але і працаўладкаванне на новым месцы з улікам прафесійнай падрыхтоўкі перасяленцаў і рэальнай магчымасці дадзенай мясцовасці. Таму многія працаздольныя адчуваюць маральны ўрон ад незадаволенасці ўмовамі працы, вымушаны прыстасоўвацца да тых, якія ёсць.
Тыя сем’і, якія пражываюць на забруджанай тэрыторыі, заўсёды адчуваюць нервовы стрэс і страх перад
небяспекай анкалагічных захворванняў, прыроджаных анамалій, генетычных уздзеянняў, што таксама адбіваецца на паводзінах, настроях і стане здароўя людзей. Радыефобія — гэта не толькі форма неўрозу, але і сацыяльная праблема.
Асабліва цяжка перажываюць разрыў сямейных сувязей дзеці, якія вымушаны жыць падоўгу без сваіх бацькоў у санаторыях, інтэрнатах, аздараўленчых цэнтрах, у чужых сем’ях і г. д. Змена ўмоў іх быту, харчавання, адаптацыя ў новых калектывах — усё гэта патрабуе значнага напружання дзіцячага арганізму і адбіваецца на здароўі дзяцей.
КНІГІ ОНЛАЙН
