КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Між будынкаў станцыі безупынна снавалі, шчабечучы, гарадскія ластаўкі-варанкі. Пад гонтавымі дахамі было многа іх шэрых круглаватых гнёздаў, па-майстэрску злепленых з зямлі і гліны і склееных уласнаю слінаю. Варанкі гадавалі малых і ўвесь час нястомна прыносілі ім насякомых, якіх лавілі тут жа, над возерам. Як прыгожа і спрытна лятаюць над вадой гэтыя любыя птушкі! Яны то ўзлятаюць угору, то апускаюцца ўніз, робячы шпаркія і нечаканыя павароты, нібы куляючыся ў паветры, то стралою імкліва праносяцца над самай вадою, дакранаючыся вострымі крыламі да яе роўнай паверхні. Ластаўкі і ядуць, і п’юць «на хаду», у час палёту. Пакуль я сядзеў на ганку і любаваўся варанкамі, шумная чарада піянераў выбегла з дому і ланцужком 180 пачала спускацца па вузкай сцежцы ўніз да возера. Там, на прычале ля масткоў, стаялі лодкі, на якіх экскурсанты прыплылі сюды са свайго лагера ў Гатавічах. Звонкія галасы змоўклі пад гарой. Стала адразу ціха. ЧАЙКІ НАД НАРАЧЧУ Над возерам ляціць чайка. Вострыя шызыя крылы, падобныя на сярпы, рассякаюць паветра. Кароткі хвост распушчаны веерам, як у голуба. У небе з’явіўся падорлік. Чайка апусцілася на ваду і трымаецца на паверхні, пагойдваючыся на хвалях, як белы папяровы караблік. Падорлік знік за цёмнай сцяною лесу, і чайка зноў узнялася ў паветра. Другая чайка села на невялікую дошку, што плыве па вадзе. Аднекуль з’явілася трэцяя чайка. Раскінуўшы крылы, яна планіруе ў паветры, выглядаючы ў вадзе здабычу. 3 рэзкім крыкам слізгае над вадою то адным, то другім бокам. Над блакітным прасторам пануе мяккае, перадвячэрняе сонца. «Усё гэта вельмі добра і надзвычай прыгожа,— падумаў я.— Але чаму так мала чаек над Нараччу? Колькі іх тут зараз над вадою? Адна, дзве, тры, вось ляціць чацвёртая. Больш не відаць... Мне здавалася, што я ўбачу на возеры сотні, калі не тысячы, гэтых белых птушак, a яны лятаюць адзінкамі, і то не заўсёды. Няўжо гэтым і абмяжуецца маё знаёмства з імі?» Тым часам з музея выйшаў Лёня і спыніўся на ганку. Я падзяліўся з ім сваімі сумненнямі. — Ля Купы чаек заўсёды мала,— адказаў Лёня.— Яны трымаюцца болып на тым баку, ля вытокаў Нарачанкі, і на касе. I, наогул, яшчэ не час. Яны жывуць цяпер на сваіх гняздоўях, гадуюць малых. Найбольш гняздзяцца чайкі на азёрах Швакшты і Свір, на маладаступных прыбярэжных балотах. Гэтыя азёры зарастаюць, з цягам часу яны ператворацца ў суцэльныя балоты. Над возерам Нарач чайкі з’явяцца адтуль, разам з маладымі, у пачатку жніўня, калі тыя навучацца лятаць і самастойна здабываць сабе корм. Асабліва многа іх будзе вунь на той касе. — Шкада,— сказаў я.— Доўга чакаць. — Хіба вам абавязкова патрэбны толькі чайкі? — запярэчыў малады арнітолаг.— Птушыны свет Нарачы багаты. Тут знойдзецца нямала птушак, і малых, і вялікіх, якімі таксама варта пацікавіцца. Я згадзіўся з Лёнем. — У мінулым і пазамінулым годзе,— дадаў ён,— на касе былі сотні чаек і крачак. Сёлета іх значна менш. Чайкі, як і іншыя птушкі, мелі ў апошнія гады вялікія страты ў час зімоўкі ў Паўднёвай Еўропе і Афрыцы ад вялікіх маразоў, бур і бяскорміцы. Шмат іх загінула. Амаль зусім няма сёлета на Нарачы дзікіх качак. Значна зменшылася і колькасць насякомаедных птушак, бо вёсны былі познія, халодныя, цяжкія для ўсіх крылатых. Таму сёлета і было забаронена веснавое паляванне на ўсе віды птушак. ЛУНЬ На другі дзень я пайшоў берагам возера ў вёску Сцепянёва. Якая пахмурная раніца! Шэрае неба вісіць над шэраю гладдзю вады. Нізка, над самай вадою, лётаюць 182 ластаўкі. У траве каля берага скачуць і перапырхваюць з месца на месца дразды. Пясчаны пляж змяніўся абрывам. Хвалі падмываюць высокі бераг, і ён паступова абвальваецца ў возера. Каржакаватыя сосны вісяць над вадою, чапляючыся карэннямі за ненадзейную пясчаную глебу. Далей каля вёскі бераг становіцца нізкі і топкі. Тут многа вольхі. 3 правага боку цямнее на ўзвышшы зялёная сцяна лесу. Сцепянёва — вёска маленькая, адзінаццаць хат. Яны выцягнуліся ўздоўж затокі, якую ўтварае тут возера. Агароды падступаюць да самай вады. Адразу за градкамі пачынаюцца зараснікі трысця, чароту, аеру. На нізкіх плятнях развешаны рыбацкія сеці. Тут жа плешчуцца ў вадзе качкі. Калі я падышоў да вёскі, пачаўся дождж. Я зайшоў у двор крайняй хаты і стаў пад страху. Па двары хадзілі гусі. Яны дзелавіта шлёпалі па лужынах перапончатымі лапамі і весела гагаталі, падстаўляючы пад струмені вады доўгія шыі. На паверхні лужын узнікалі і адразу лопаліся вялікія бурбалкі. Дождж не сунімаўся. На парозе хаты з’явілася старая жанчына. — Чаго ж вам тут стаяць аднаму? — звярнулася яна да мяне, запрашаючы ў хату.— Пасядзіце з намі. Дождж, відаць, скончыцца не хутка. Я падзякаваў і пайшоў за ёю. У хаце было чыста. На вокнах віселі фіранкі, стаялі вазоны з кветкамі. За сталом, засланым саматканым абрусам, сядзеў гаспадар. У яго ясныя, светла-шэрыя вочы пад густымі бровамі. Галава з шырокім ілбом акаймавана з бакоў і ззаду кучаравымі пасярэбранымі валасамі. Сёння нядзеля, і гаспадар адпачывае. У Сцепянёве ўсе жыхары маюць адно прозвішча. Усе яны — Радзевічы, за выключэннем адной сям’і, што жыве наводшыбе. Яна перасялілася сюды аднекуль з другой мясцовасці. Мой гаспадар таксама Радзевіч. Франц Антонавіч, так завуць старога, быў раней рыбак. Цяпер ён займаецца толькі прысядзібнай гаспадаркай. Яму ўжо семдзесят два гады, але з выгляду можна даць не больш як пяцьдзесят пяць. Ён ходзіць яшчэ часам у рыбгас, дае парады маладым рыбакам, але сам ужо не ловіць. — Раматус адольвае,— тлумачыць Франц Антонавіч.— Рукі і ногі баляць. Асабліва, калі такое надвор’е, як сёння. Да сцяны ў хаце прыбіты светла-шэрыя, амаль белыя крылы палявога луня. Мяне гэта здзівіла, бо палявы лунь — птушка карысная, і стары рыбак напэўна ведае, што забіваць яго не варта. — Якім чынам трапілі яны сюды? — звярнуўся я да гаспадара, паказваючы на крылы. — А гэта майго пляменніка Міхалкі, што служыць шафёрам у Паставах,— адказаў Франц Антонавіч.— Ехаў ён нядаўна на сваёй машыне да нас з Кабыльніка і ўбачыў, як нехта падстрэліў гэтую птушку. На яго вачах паранены лунь праляцеў трошкі і апусціўся на зямлю. Тады ён пад’ехаў, падабраў луня і прывёз яго мне. «Трэба,— кажа,— занесці на біястанцыю. Можа, яго там студэнты вылечаць. Няхай,— кажа, потым аддадуць, куды самі ведаюць. Можа, птушка спатрэбіцца для якога музея». Толькі, на жаль, рана была цяжкая, і лунь у той жа дзень загінуў. Дык я і павесіў гэтыя крылы на сцяну для цікавасці. Няхай вісяць, пакуль пляменнік не забярэ. Днямі, мусіць, прыедзе. Ён нас часта наведвае... Шкада, вядома, што падстрэлілі. Палявы лунь — птушка карысная, а вось балотны, той лічыцца ў нас шкодным. На таго забароны няма, таго страляць можна. Ды чалавек, што страляў, мабыць, не разабраўся,— закончыў гаспадар. — А якая паміж імі розніца? — спытаў я.— I той лунь, і гэты. Чаму адзін карысны, а другі шкодны? — Розніца вялікая,— адказаў стары.— А шкода і карысць залежаць, як вядома, ад спосабу жыцця. Палявы лунь любіць сухую зямлю і трымаецца на палетках між драбналесся, лётае над палямі і лугамі. Ён гняздзіцца сярод збажыны і ў высокай траве. Корміцца мышамі-палёўкамі і гэтым прыносіць карысць. А балотны лунь знішчае птушак, разбурае гнёзды, губіць птушанят і таму шкодны. Яго часцей можна ўбачыць над трысцём, чаротам і асакою. Балотны лунь, як і шэрая варона, робіць нямала злачынстваў. Сядзіць, скажам, качка ў сваім гняздзе на яйках, а ён наляціць ды заб’е. Качыныя яйкі і прападуць на зямлі без догляду, іх пазносяць зладзейкі-вароны. Ці, скажам, падаб’е балотны лунь качку з малымі качанятамі, з’есць, колькі здолее, пусціць пух па ветры і паляціць сабе прэч, а качаняты застануцца без маткі. Добра, калі натрапіць на іх выпадкова, па суседству, другая качка са сваім вывадкам. Тады качаняты-сіроткі далучацца да гэтага вывадка і пойдуць за прыёмнай маткай. Тая будзе іх даглядаць, як сваіх уласных. А калі застануцца адны, то загубяць іх тыя ж вароны, ці лісіца, ці тхор, ці вадзяныя пацукі. — Як жа адрозніць шкоднага балотнага луня ад карыснага палявога? — Адрозніваюцца яны з выгляду,— растлумачыў Франц Антонавіч.— У палявога луня пер’е зверху светла-шэрае, а знізу амаль белае. Нездарма ў народзе гавораць — сівы як лунь. Гэтак і пра мяне можна сказаць. Гаспадар усміхнуўся і правёў рукою па сваіх сівых кучаравых валасах. — Балотны лунь,— тлумачыў ён далей,— крыху буйнейшы за палявога, і апярэнне ў яго не светла-шэрае, а бурага колеру. Жыве ён каля рэк і азёр, на купінах, сярод балоцістага лугу. Вось якая паміж імі розніца, а ва ўсім астатнім яны маюць шмат агульнага. Вочы і ў палявога, і ў балотнага луня ярка-жоўтыя. Дзюба цёмная, з блакітным адлівам, ногі жоўтыя, доўгія ды тонкія. Лётаюць і палявы, і балотны луні вельмі добра. Але здабычу сваю бяруць толькі з зямлі. — А лугавога луня ведаеце? — спытаў я.— Ёсць яшчэ і такі. — А як жа, ведаю,— адказаў гаспадар.— Ён блізкі да балотнага і жыве ў вільготных нізінах. Корміцца і мышамі, і жабамі. Лётае нізка над лугамі, шукаючы здабычу. Франц Антонавіч змоўк і зірнуў на крылы. — Любіць Міхалка птушак,— дадаў ён.— Выкінуць гэтыя крылы няможна, барані бог! Для яго такія рэчы — найлепшая аздоба. Я паглядзеў яшчэ раз на светлыя крылы і пашкадаваў разам з гаспадаром, што загінуў не балотны лунь, a палявы. Дождж тым часам скончыўся. Я развітаўся і выйшаў з хаты. КАРШУН I ШЧУПАК Ясная сонечная раніца. Я плыву на байдарцы ўздоўж паўночнага берага затокі. Вада чыстая, празрыстая, і з байдаркі добра відаць, як цэлыя касякі маленькіх рыбак жвава і весела мітусяцца над пясчаным дном. У вадзе каля берага расце чарот і аер. Далей кусты вольхі, а ўжо за імі сінеюць чаборам спадзістыя схілы ўзгоркаў з высокімі соснамі. Падплыўшы да зараснікаў трысця, я спыняю байдарку. Адсюль мне відаць усё возера, а сам я добра замаскіраваны з трох бакоў зялёнай сцяною. Над возерам свеціць сонца. Па сінім небе плывуць белыя воблачкі. Ціха вакол і спакойна. Чуваць толькі, як у зарасніках трысця, паміж байдаркай і берагам, чвякаюць і плёскаюцца качкі. У свежым паветры прагучала раптам: — К’ю-к’ю-к’ю-к’ю... 3-пад высокіх сосен на ўзгорку вылецеў каршун. Вось ён ляціць па-над возерам. Я пазнаў яго адразу па крыху раздвоеным на канцы хвасце і доўгіх шырокіх крылах.