КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гэта — рыбныя гадавальнікі. У такіх штучных сажалках, створаных на балоце, выводзяцца маляўкі промыславых парод рыбы. Калі маляўкі дасягнуць пэўнага ўзросту, іх выпусцяць у возера. Сажалкі аддзелены адна ад адной землянымі дамбамі, на якіх расце высокая трава. Належаць гэтыя сажалкі Нарачанскаму рыбгасу. Да бліжэйшай вёскі Занарач адсюль, калі ісці берагам, тры кіламетры, а да сяла Гатавічы, у другі бок, пяць кіламетраў. На гэтым пустынным, бязлюдным беразе, у адзінокай хатцы ля самай вады, жыве з сям’ёю наглядчык рыбаразводных сажалак Міхал Ліпніцкі. Мы падышлі да хаты. Насустрач нам выходзіць гаспадар. Ліпніцкі — чалавек невысокага росту, хударлявы, з голеным тварам. Рэдкія, мяккія валасы пачынаюць сівець на скронях. На ім цёмна-карычневая аксамітная куртка з засцёжкай «маланка» і гумавыя боты. У Ліпніцкага ёсць хата ў Гатавічах, але жыве ён з жонкай тут, у доме, які належыць рыбгасу. — Ён жа «прудавік»,— гаворыць гаспадыня. — Прывык да гэтай службы. He можа без сажалак. Вось мы і жывём на гэтым дзікім месцы. Мэтаю гадавальніка з’яўляецца папаўненне рыбных запасаў Нарачы і суседніх азёраў шляхам акліматызацыі новых відаў промыславых рыб. Тут выводзяцца інкубацыйным спосабам з прывезенай аплодненай ікры маляўкі чудскога сіга, пра якога мне расказваў у пасёлку галоўны інжынер рыбгаса. — Маляўкі сіга,— гаворыць Ліпніцкі,— выходзяць з ікры ўвесну і гадуюцца ў сажалках да восені. Увосень мы іх выпускаем у Нарач. У гэты час сяголетні сіг важыць пятнаццаць — дваццаць грамаў. — Якіх рыб вы яшчэ гадуеце? — пытаюся я. — Яшчэ мы вырошчваем амурскага сазана. Нераст сазана адбываецца ў сажалках гадавальніка ў натуральных умовах. Калі вырастаюць маляўкі-сяголеткі, мы іх таксама выпускаем у Нарач. Толькі што мы ўпершыню пачалі вырошчваць у нашым гадавальніку пелядзь. — Пелядзь? — Так, пелядзь. Для мяне гэтая назва такая ж незнаёмая, якой нядаўна яшчэ была і сея. Я пачаў распытваць наглядчыка пра гэтую рыбу, і Ліпніцкі расказаў мне, што пелядзь належыць да сямейства сігавых. Гэта адна з асноўных промыславых рыб у вадаёмах Поўначы. Яна вядзецца ў нізоўях Обі, Енісея, Лены, Калымы і ў азёрах на ўзбярэжжы Паўночнага Ледавітага акіяна. Усе сігавыя рыбы любяць халодную празрыстую ваду, багатую на кісларод. Пелядзь сярод іх найбольш вынослівая і найменш патрабавальная да ўмоў існавання. Яна можа жыць і ў вадзе з параўнальна высокай тэмпературай. Нездарма яе называюць «карасём» сярод сігавых рыб. Корміцца яна планктонам, матылём, малюскамі. Жыве пелядзь да трынаццаці-чатырнаццаці гадоў. Кожная самка прыносіць да ста тысяч ікрынак у адзін нераст. Ікру пелядзі прывезлі ў Нарачанскі рыбны гадавальнік з Сібіры. Калі пелядзь прыжывецца ў Нарачы, рыбная гаспадарка Беларусі ўзбагаціцца яшчэ адным каштоўным відам промыславай рыбы. Шмат трэба мець цярплівасці і зацікаўленасці, каб гадаваць малявак у адзіноце, у гэтым бязлюдным месцы. У Мінску, у Інстытуце рыбнай гаспадаркі, мне гаварылі пра Ліпніцкага як пра дбайнага энтузіяста-працаўніка, адданага сваёй справе. Над сажалкамі пралятае чайка. Я паказваю на яе Ліпніцкаму і пытаю: — Міхал Антонавіч, як у вас называюць гэтую птушку? Ён здзіўлена глядзіць на мяне: — Чайка. — А кагаркай не называюць? — He. — А грачуном? — Называюць. Але больш чайкай. Яшчэ кажуць — белюгі. «Вунь,— кажуць,— белюгі лётаюць». Гэта, мусіць, таму, што яны белыя. Гаспадар гаворыць мне, што чайкі тут, у гэтых балотах, не гняздзяцца. Яны гняздзяцца больш на возеры Мястра і асабліва на востраве Бярозаўка. Я пахваліў хату з высокім падмуркам, у якой жывуць гаспадары. Сапраўды, хата ладная, чыстая, прыбраная, усё вакол дагледжана. На двары таксама парадак. Усюды адчуваецца руплівае гаспадарскае вока і дастатак. Наглядчык сажалак і яго жонка жывуць на «дзікім месцы», як відаць, няблага. — Ай, што вы!..— пярэчыць гаспадыня і пачынае скардзіцца.— Надта ж тут дзіка ды бязлюдна, асабліва зімою. Усё замецена снегам. Нікога не ўбачыш, ніхто не прыйдзе. Летам хоць з рыбгасу людзі прыплываюць, студэнты з біястанцыі. Вось і вы завіталі. А зімою — не дай бог! Снег, мароз, мяцеліца вочы слепіць. Возера замярзае, але хадзіць па ім небяспечна, асабліва, калі завея. О, тады сцеражыся! Вецер можа збіць з ног, снегам замесці. У мінулым годзе, у сакавіку, жанчына адна недалёка ад нашага дома загінула. Быў тады моцны вецер, мароз. Жанчына ішла цераз возера па лёдзе, збілася з дарогі, а тым часам ужо сцямнела. Яна і не бачыла, што дом недалёка. Мала да яго не дайшла, стамілася, прылягла адпачыць, метраў за сто ад нашай хаты, ды болей ужо і не ўстала. Снегам яе засыпала, а мы нічога і не ведалі. Потым, калі вясна пачалася, знайшлі яе рыбакі... НА ГНЯЗДОЎІ ЧАПЛЯЎ Я распытваю Ліпніцкага пра чапляў. Наглядчык гаворыць, што калонія іх знаходзіцца ў чатырох кіламетрах адсюль, за ракой Нарачанкай. Ісці туды трэба паўз бераг возера. — Да моста ля вытокаў Нарачанкі дабрацца вельмі цяжка,— тлумачыць гаспадар,— Давядзецца вам ісці па вадзе, па палках, бо іначай не прайсці. Потым яшчэ тры кіламетры па сухой зямлі. — А ці многа іх там, чапляў? — пытаюся я. — Вельмі многа,— адказвае Ліпніцкі.— Больш за сотню гнёздаў будзе. Калі іх патрывожыць, яны страшэнны гвалт узнімаюць. Лётаюць, як апантаныя, цэлай хмарай. — А ў вас тут яны бываюць? — He так ужо часта. Яны кормяцца больш па берагах Нарачанкі ды па навакольных балотах. Прылятаюць часам і сюды, на сажалкі, але вельмі рэдка, бо я іх тут страляю. Палохаю, каб малявак не бралі. Гаспадыня папярэджвае мяне, што цераз Нарачанку без старонняй дапамогі не перабрацца. — Зіма была снежная,— гаворыць яна,— а вясна дажджлівая. Вада ў рацэ высокая, і гаць, што да моста цераз Нарачанку, затоплена. Я ўсё ж такі вырашыў ісці адзін. — Ці можна пераправіцца, зняўшы абутак? — Босым ісці нельга,-— гаворыць гаспадыня,-— Можна ногі пакалечыць, бо палкі пад вадой слізкія і сукаватыя. Упасці можна. Трэба ісці ў гумавых ботах. Ногі ўсё роўна будуць мокрыя, бо вада вышэй ботаў, але ж затое непакалечаныя. Ліпніцкі даў мне свае рыбацкія гумавыя боты вышэй каленяў. — Свой абутак вазьміце з сабой,— раіць ён мне,— Калі пяройдзеце Нарачанку, пакіньце боты ў кустах ля пераправы. Ніхто іх тут не возьме. Мы заўсёды гэтак робім. Далей ідзіце ў чаравіках, бо ісці тры кіламетры па сухой зямлі ў мокрых гумавых ботах будзе вельмі цяжка. Я ўзяў боты гаспадара пад паху, узброіўся бярозавым кіем і рушыў у дарогу. — Ідзіце па дамбе ўздоўж берага да самай гаці!— крыкнуў мне Ліпніцкі наўздагон. Па зялёнай земляной дамбе між сажалкамі і берагам возера жвава скачуць шэрыя пліскі. Дамба абсаджана тоўстымі разгалістымі вербамі. Над сажалкамі лятаюць ластаўкі, кнігаўкі і чайкі. 3 возера дзьме рэзкі вецер. Хвалі з белымі грабянямі з шумам наступаюць на пясчаны бераг. Уражанне такое, быццам па цёмна-зеленаватай вадзе плывуць адна за адной белыя крыгі. Усё возера пакрыта такімі крыгамі. Сонца часта знікае за белымі воблакамі, якія шпарка плывуць па небе. Вось і канец дамбе. Я нацягваю рыбацкія боты і лезу ў ваду. Цяпер я іду па нешырокай вадзяной дарозе. Абапал балотная дрыгва з густой і высокай расліннасцю. Над балотам жаласна крычаць кнігаўкі. Вада спачатку даходзіць мне да каленяў, потым падымаецца вышэй. Подводная гаць з жэрдак і палак спружыніць пад нагамі. На кожным кроку палкі пад цяжарам нагі апускаюцца глыбока ўніз. Ногі слізгаюцца па жэрдках, якія абраслі пад вадой зялёнай тванню. Трэба ісці павольна, асцярожна ставячы нагу на няпэўную апору, балансуючы і намацваючы дарогу кіем. Ісці можна толькі па адкрытай вадзе. Па баках, у зарасніках асакі, яшчэ глыбей. Там непралазная дрыгва, з якой не выберашся. Становіцца ўсё глыбей і глыбей. Наперадзе відаць высокі драўляны мост без парэнчаў. На ім сядзяць тры чалавекі ў розных позах і ловяць рыбу. Побач з імі ляжыць сабака. Калі я, намацваючы дарогу, сам таго не заўважыўшы, занадта наблізіўся да левага краю, адзін з рыбакоў устаў, замахаў рукою і крыкнуў: — Толькі прама! Трымайцеся сярэдзіны! Туды нельга, там утапіцца мо-о-жна-а-а!.. Я паслухаўся парады і трымаюся сярэдзіны. Чым далей, тым глыбей. Каля самага моста гаць апусцілася так глыбока, што я зачарпнуў вады спачатку левым ботам, а потым, стараючыся знайсці раўнавагу, і правым. Вылажу на мост, перакінуты цераз Нарачанку. Разуваюся, выліваю ваду з ботаў. Сушуся на ветры і на сонцы, якое раз-пораз хаваецца за воблакамі. Рыбаловы на мосце мерзнуць. Твары ў іх пасінелі ад холаду, але яны стойка церпяць усе нягоды дзеля любімага занятку. Пачынаецца гутарка наконт надвор’я і рыбнай лоўлі. I тут высвятляецца, што рыбаловы — масквічы. Яны праводзяць свой летні адпачынак у вёсцы Занарач, дзе жыве нейкі сваяк аднаго з трох сяброў. «Ажно вунь куды забраліся! — падумаў я.— Дзе толькі не сустрэнеш масквіча ці ленінградца!» Вакол цікавы, своеасаблівы пейзаж. Нарачанка тут паўнаводная, з шырокай балоцістай поймай і зусім непрыкметнай плынню. Адпачыўшы, я спускаюся ў ваду з другога боку моста. Тут не так глыбока. Крокаў праз дваццаць я выходжу на сухую зямлю. Скідаю боты і хаваю іх у кустах, як раіў мне Ліпніцкі. Далей іду ўздоўж берага возера ў трусах і чаравіках. 3 правага боку раскінулася балоцістая роўнядзь, злева — пясчаны бераг Нарачы. Прайшоўшы з кіламетр, спыняюся. Сярод балотнай расліннасці я ўбачыў знаёмую зграбную постаць шэрай чаплі. Яна стаіць недалёка ад мяне на адной назе. Другая нага падкурчана пад жывот. Шыя чаплі ўцягнута ў плечы. Вострая жоўтая дзюба нацэлена ўніз. Я выразна бачу яе светла-шэрае тулава, белую галаву з чорнай палоскай, якая пераходзіць на патыліцы ў прыгожы чорны султан. Чапля стаіць нерухома. Здаецца, што гэта не жывая птушка, а добра зробленае чучала. Раптам яна імкліва ўдарае дзюбай у ваду. Выхапіўшы рыбку, якая бліснула срэбрам на сонцы, чапля цяжка ўзлятае, боўтаючы жоўтымі нагамі над балотам. Некалькі моцных узмахаў крыламі — і вось яна ляціць са сваёй здабычай туды, дзе відаць на пагорку сосны. Яна нібы паказвае мне дарогу да гняздоўя. Я іду далей у тым жа напрамку, у якім паляцела чапля. Бераг возера становіцца ўсё вышэйшы. Над пясчаным абрывам растуць сосны. Зямля пакрыта мохам, кусцікамі чарніц.