Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
ДЙФЕРЕНЦІАЛ м. мат. грэцк. несканечна малая вялічыня; крыхнл, крыхны, крыхтаваць.
ДЙЧЬ ж. агульн. слав. дзічына, дзічак, дз/чка, дзічэць, дзічб/цца, дзічл/вы.
ДЙФЙРАМБ м. грэцк. лірычны всрш ў апьяненьні ад віна ці радасьці; няўмерная пахвала; славасьпеў, дыфірамб.
ДІАВОЛ, ДЬЯВОЛ м. дзьябал, дзьябальскі, гзьябальшчына. (гл. чорт).
ДІАГНОСТЙКА ж. грэцк. устаноўленьне азнак і ўзаемных рожніц вытвараў нрыроды; распазнаваньне хвароб поводле азнак; дыягностыка, разпо знаўка, рапазнальны, разпазнатчык.
ДІАГОНАЛЬ ж. грэцк. лінія якая злучае два куты, праведзеная з кута на кут; касадд, касодны.
ДІАГРАМА ж. грэцк. рысунак да геомэтрычнага статыстычнага, ці іншага нагляднага тлумачэньня; дыяграма, вырысоўка, вырысоўна.
ДІАДЕМА ж. грэцк. аздоба на галаву ў форме кароны, вянка, апаскі; дыядэма, авянечнік.
ДІАКОН ж. грэцк. нізшы духоўны стан, памочнік сьвятара; дзяк, дзякоўскі, дзякоўства.
ДІАЛЕКТЙКА ж. грэцк. лёгіка ў практыцы, ў спрэчцы, навука праўднага разу.маваньня; мастацтва пераконуючага пустаслоўства; дыялс-ктыка, гутарыстыка, гутарыста, гутарыстычны. О, ён такі гутарыста, шпіо сааей гутарыстыкай хоць Kazo пераканае. Гутарысты, як арганісты.
ДІАМЕТР м. грэцк. пярокруг, пярокружны.
ДІАФРАГМА ж. грэцк. папярэчная перапонка якая аддзяляе грудную пэдьзь а:' брушной; плеўка, балона.
ДІАРЕЯ ж. грэцк. лякса, мытуха.
ДІЕТА, ж. лац. парадак ужываньня страваў паводле гатунку, меры і часу; правілы паступаньня ськіраваныя да захаваньня здароўя; дыета, абярога.
ДЛАНЬ ж. далонь, далонны.
ДЛМНА ж. даўжыня, даўжня, доўгі, доўгае, даўжэнь, даўжэль, даўгавятасьць, доўжыць доўжыцца, доўжліва. доўжлівасьць.
ДЛПТЕЛЬНЫЙ, доужлівы, пряцяглы, блрны.
ДЛЯ прыймя, для, дзеля. Прыймя для выражае назначэньне чыну, дзеньн.ч (каму, чаму): Я прынёс для вас гасьцінца. Зрабіў пакупкі для дому, Ля скарнчанае каля, падобна як замест глядзі! глянь! у Горадзеншчыне—г л я! як замест-трэба, кажуць трээ, замест надта -наат і. г. п. Ля вакна, ля ста ла ля хаты, Д з е л я--адпавядае стар. слав. „радн" Гэта ўсё я рабіў дзеля цябе. Дзеля чаго гэта? Дзеля дзетак ўся праца наша.
ДМ11ТРОВКА, зьмітроўская памінковая субота, паміж 18 і 26 кастрычніка: восенскія дзяды, дзяды.
ДНЕВНЫЙ, дзенны, днявдць, днеўка, днець, днгна.
ДНЕВАЛЬНЫЙ, паднеўны, паднеўнік, паднёвік.
ДНЕВННК, штоднгўнік, штоднік, дзяннік.
ДНЕШНІЙ, седны, с^нешні, сягоняшні.
ДНО, дно, доньне, днішча, донца, дн/сты.
ДОБАВНТЬ што чым, дадяць, дадатак, дадатковы, дадавлць
ДОБНРАТЬ што. дабіряць, дабірпцца, дабор, даборны, даборшчык.
ДОБЛЕСТЬ ж. вышэіішае духовае мужства, стойкасьць і дабароднасьць; буйвасьць, буйвазьнь, вазьнь. Нже в делах его вазьнь сйріьчь добромужство. (Срезнеў^к.).
ДОБРАСЫВАТЬ што, куды: дакіддць, дакідзісты, докідзь, дак/дак.
ДОБРО агульн. с.іав. дабро, добры, дабрдцьдч рата, добрас .ць, дабротны, дабр«к, дабру'ха.
ДОБРОВОЛЬНО, самаходь, самахотны, самахотнік; добравольна.
ДОБРОД БТЕЛЬНЫЙ, дабрачынны.
ДОБРОЖЕЛАТЕЛЬ, дабрахот, дабрахотлівец— ніца.
ДОБРОКАЧЕСТВЕННЫЙ, дабраякі, дабраякасьць, дабротны.
ДОБРОСОВ'ЬСТНОСТЬ, сумленнасьць.
ДОБРОСОВ-ЬТЛНВЫЙ, дабрарлдны.
ДОБРОТА, д<ібраць, добрасьць.
ДОБЫВАТЬ што, дабывяць, дабывдцца, да» быв^ньне, дабмтак, добы і, даб/«/чна, дабыч.іівы, дабытлівы, дабытнік.
ДОБЫЧА, здобыч
ДОВЕРШАТЬ што, даканчлць, даканчлльны.
ДОВЛ'БТЬ каму, даволіць, стлчыць. Стачыць кождаму доля яго. Даволіць дзень патрэбы свае.
ДОВОДМТЬ, давадзгць; павядамляць. Дмёў сляпога да хаты. Пазядамлае мне моіі сваяк.
ДОВОДЧНК, даклзчык. Даказаў пану на сваіх. Даказчык гэты усё баказуе куды трэба.
ДОВОЛЫіО прысл. годзі, досыць.
Адзін кажа мала, другі кажа годзі!
(HI. Т. I ч. 2 с. 88).
ДОВОЛЬСТВІЕ, здаволеньне, дастлтак,
ДОВОЛЬСТВОВАТЬ каго чы.м, дастачлць, задавальняць.
ДОВОЛЬСТВОВАНІЕ ср. дастачдньне.
ДОВ'ЬРЯТЬ што каму: здавгрыць, здавгрыцца
ДОВ'БРЕННОСТЬ, здавгрнасьць.
ДОВ'БРЕННЫЙ, паўнамочнік. удавераны.
ДОГАДКА ж, здагадка, здогадзь, здагедлівасьць, здаглдчык-чыца; доганка, дагануцца, ганаць.
ДОГАДЛНВО, сугддна, здагддна, дагддліва.
ДОГМА ж. грэцк. адна л асноў веры; дагмлт, аснова
ДОГОВОР м. узаемная умова; угода, умова.
ДОГОНЯТЬ, ДОГОН; здагон, здаганяць; нагоня
ДОДАТЬ, дадлць, дадлтак, дадлча.
ДОДВНГАТЬ што. дасувлць, дасувлцца, досуўка.
ДОДЕКАДР .ч. грэцк. дванадй.ацігрлнцік.
ДОДНЕСЬ прысл. дацяік-р.
ДЕД'БЛЫВАТЬ што. дарабляць, даканчдць Рабіў Оы не дакончыў, трзба за яго баканчаць.
Рабіў ды «е дарабіў. Дарабіў цаўё да цапа, цапавіла.
дождь агульн. слав. дождж, дожджык, дожджысты, дажджл/вы, дажджыць.
ДОЖЙГАТЬ, дапалчць, дапял.
ДОЖЯВАТЬ да чаго, дажЫваць, дажывацца, дажытак, дажывоцьце,
ДОЖЙДАТЬ чаго, каго; чакаць, чаканьне; нажыдаць.
ДОЖЙМАТЬ што, даціскаць, дагнятаць.
ДОЖЙНАНЬЕ ср. дажынкі, дажынковы.
ДОЗВОЛЯТЬ што,, пазваляць, пазваленьне, пазвольства, пазвольце, пазвольнік.
ДОЗйРАТЬ што, даглядаць, дагляд, дагляданьне, даглядчык, даглядна.
ДОЗНАНІЕ, допыт. Допыт рожніцца ад сьледзьтва тым што робіцца дзелл упэўненьня ці ёсьць падстава да таго каб прыступіць да сьледзтва.
ДОЗР'ВВАТЬ аб фрукпгах, дасьпявяць, дасьпелы, даспявяньне.
ДОЙМКА ж, дабор.
ДОЙНЙК м. начыньне да даеньня; даёнка.
ДОйСКйВАТЬ што, дашуківаць, дашу/ківацца.
ДОйСХОДНЫЙ, датэрміновы. Датэрміновыя працэнты. Датэрміновая плата.
ДОЙНйК, даёнка.
ДОКА, праныра, разумнік, мастак.
ДОКАЗЫВАТЬ шіпо, доводзіць, доводжаньне.
ДОКАЗАТЕЛЬСТВО ср. довад, даводны, даводна. Мне аб усім гэтым даводна ведама. Гэта галаслоўнае, бездаводнае абвінавачаньне.
ДОКЛАДЫВАТЬ што, дакончыць класьці; прыкладаць што да чаго; дакладаць. Прасіць праз каго назваленьня ўвайсьці; выкладаць што высшаму ад сябе, або сабраньнню—азнаймляць, давлць азнаймо.
ДОКЛАДНАЯ ЗАПНСКА, азндймная запіска.
ДОКЛАДЧЫК м. азнайм?ц.
ДОКЛАД, азнаймо, азнаньне.
ДОКОЛЬ, ДОКУДА, дак^ль. Дакуль даехаў. Чакай дакуль не прыйду. Дакуль яшчэ маніць будзе.
ДОКТОР м. лац. хто атрымаў ад унівэрсытэту або акадэміі доктарства вышэйшую навуковую ступеню (1 студэнт, 2 кандыдат, 3 магістар, 4 доктар), доктар. Зазв.ячай пазываюць гэтак у нас толькі доктара мэдуцыны.
ДОКТРЙНЕР м. праціўнік новых спосабаў дзяржаўнага кіраўніцтва; дактрынер, стараду/м.
ДОКУМЕНТ м. іац. кождая важная да спраў nauepa; дакумант.
ДОКУПЙТЬ шпю; чаго-. дакупляць, дакупля, дакупка, дак^пны.
ДОК м. адмена каналу ў партох у які уводзяцца вадапдавы для паправак, пры гэтым док запіраецца ваду з яго выліваюць; док.
ДОЛБНТЬ што, прабіваць далатом дзіру; дзяўбсьц/, дзяўбц/, дзяўбе, дзюбсьці, дзюбае даўбіць.
ДОЛБЕНЬ, драўляны малаток з ручкай; даўбешка, даўбня, даўбуха, цяльплга.
ДОЛГІЙ агульн. слав. доўгі, доўга, даўжыць, даўжэнь, даўгуля, даўгак, доўж, даўжыня, доўгасьць, доўга.
ДОЛГ, пазыка, якую трэба вярнуць: доўг, даўжнгк, задаўжлцца; павіннасьць, што трэба споўніць: павіннасьць, абавязак.
ДОЛЖНОСТЬ, службовае мейсца; абвязак, служба; арх. намесьце, Епіскопское намеспіье. (Йзб. 1073 г. Срезн,).
ДОЛЖЕНСТВУЕТ, наліжыць.
ДОЛЖЕН, павінен.
ДОЛЖНО прыал. трэба, павгнна.
ДОЛОЙ, далоў, далоўкі, далоўны.
ДОЛЯ, часьць лёс; доля, дзель. Свая доля і свая аоля. /іоля-няволя, такая нашадоля. Добра та.чу жыць, чыя доля ня сьпіць. Наша дзель нам перадабзена. Сваю дзель узяў ад брата. Пзель сваю ўлажыў у тавары.
ДОЛЯ ж. ботан. палавіна насеннага ядра; глуздзік. Зярно бобу разглуздзілася, распалася на два глуздкі.
ДОМ м. належыць да інда-эўропэйскага засабу слоў: санскр. бата.грэцк. і лац. domes; з гістарычнай літэратуры відаць, што у нас істпавалі назовы: хорам, харомы (з чаго паходзіць храм) для абазначаньня вялікай, пышнай будовы; дом, хята для абазначаныія жыльля аднэй сямьі; двор, дворышча, так называлі у нас вялікія хаты для комунальных сямей; грыня, грыдня, упамінае Гвагнін у Вітабшчыне ў XVI ст., сустрачаецца гэтае найменьне і ў народных песьпях:
Кругом двара ўсё зялезны тын, Сярод двара стаіць грыня.
(Ром. 8 9 стр. 171).
Псршапачатковыя хаты славянскіх народаў будаваліся з бярвсньня чьбітага гваздамі на вуглох. С чатырох у квадратсьценатрымлівалася „ізбонна" так сама, як ад слова „клеціць", што знача—будавань, атрымалася слова к л е ц ь, якое у нар. песьнях ужіяваецця часамі ў знач. асобнай каморы, ў сярэдзіне каморы бывалі халодныя і цёплыя; цёплыя называлі коўнатамі (ад „комін“, cominata) 1 істопкамі (ад „тапіць.“ што знача апаляць). Халодныя каморы вядомы пад пазовамі: адрына (ад ,,одр“ пасьцель), якія служылі да спаньня, с е н і, якія будавалі на стаўбох, бяз сьцен; кл еці, гэта паасобныя каморы ў домс 3 нрылягаючых да дому будоўляў вядомы з леталісяў: мядуші.і, дзе пераховывалі мяды; б р а т я н 1 ц ы (ад „брашно“ жыўнасьць), дзе пераховывалі емінныя прыпасы, акром гэтага м ы йп і 1 л а з ь н і.
1,57
ДомовДоносчык-ца
ДОМОВОН м. міт. дух які аііякусшйі домам і сямьёй; Дамав/к, Дамавы, яіітэты: Дзедка, Гаснадар, Сам. Ж'ыве у кождым домс; мейсца яго аселасьці печ, запечак. Калі Дамавы здаволены—усё ручыць гасііадару, калі загневаны чаго -сыплюцца розныя нянічаеыіі і панасьці. Уквеленага Дл.мавіка можна ўласкавіць зарэчаўшы над гальнём чорнага ііеўня і вымеўшы тым гальнём хату. Дамавік інто год гуляе сваё вясельле, 30 сакавіка ад золаку да поуначы, тады ён можа з шалу вясёласьці нарабіць шкоды і дзсля гэтага, найлепш ставійь у гэты дзень „стол дамавіку* (рабінь прыём); дзеля чаго варышіа куцьця з сыгой, для усей сямі.і іасладара. Пераходзячы са старога ў новы дом пераводзяць і ДамавікаДзедку, гэткім чынам: калі ужо усё вывесена з дому, то ў старым доме астаецца толькі гаспадыня і певень. Гаснадыня выпаліўілы апошні раз у печы зграбас жар у гліняны гаршчок і сказаўшы: „Ласкава просім Дзедку да наа на новую сялібу", пакрывае абруеом з каваікам хлеба гаршчок з жарам, і, ўзяўіпы жар і пеўня, ідзе ў новую хату. Пеўня гіушчае пад печ, а жар сыпле ў новую печ і распаляе яе; a у чэець Дзедкі Дамавіка „ставяць стол“, са страу вараных v новай печы. Выабражае народ Дамавіка ў постаці сівога барадатага дзеда бяз шапкі ў доўгай белаіі кашулі, падпаясанаіі паясом, ч босымі наіамі і бліскучымі вачыма.
ДОМОВЛАД'ЬЛЕЦ, домаўллсьнік-ца, до.маўллсьніцкі.
ДОМОПРАВНТЕЛЬ, домарлднік, домавф. ДОМОСТРОНТЕЛЬСТВО, будаўн/цтва. ДОМОХОЗЯМН, гаспадлр.
КНІГІ ОНЛАЙН
