Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
ГЛУБОКОМЫСЛІЕ ср. глыбокад^умлівасьць.
ГЛУПЫЙ а чалпв. неразумны, путавумны, абмежанага розуму; глу'пы, гл>пенькі, глулец, глупасьць, глупаватасьць. глупгнь, глупыр, глуПЯНДЗ<’Й.
ГЛУХОН а чалав. пазбаўлены здольнасьці чуць; глух/, глухавлты, глохнуць, глухатл. Глухая бяроза, асобная адмена з касматымі лісьцямі. Г'лухмень, глухая пара дня ці году; закінутае, запушчаннае, дзікае мейсца.
ГЛУХАРЬ адмене цяцярука Tetrao Urogallus, глушэц.
ГЛУХОН-ЬМОЙ—нямы.
ГЛЫБА ж. аблом, ко.м цьвёрдай зямлі ці дзірвана на ральлі, камага, глыба, ком.
ГЛЯД"ЬТЬ на што куды; глядзець, гледзіны, агледзіны, углгдзіны.
ГЛЯДЬ, зір, зірк! Я толькі зір у хаіпу. Зірк, вачыма на мяне.
Зірні на бачок, дзе стаіць мачок.
(Р 8-9. 103).
ГЛЯНЬ, зірн/, гля, глянь. Ты-ж толькі г.іянь, зірні сюды, Людзі мае, гля, што ён роріць (Гродз.).
ГНАТЬ, гнаць, жануць. Жані, гані яго вон.. Пажанулі, пагналі статак у поле.
ГНЕТЕНЬ, ГНЕТ, прыбор да выцісканьня мокрасьці, клушчу з насеньня: цісло, прытуг, ціск/.
ГНЕСТН, ц,/'снуць, уцісклць, прыгнятдць, прытуждць. Ціснуць боты. Цісьне душу з цела. Уціскае нас. Уціскае парабкоў работаіі. Гняце гнё'та.ч душу. Іірытуж парубень вяроўкай. Прытугу вя.йкую цярпелі мы за прыгону.
ГНМТЬ аб арганічн. целах; гніць, гнілы, гніль, гніт>ньне, гн/льны, гніляк, гнілец, гнілавгнь.
ГНОЙ м. прадукт гніцьця, цечаякая. выдзяляецца з ран; гной, матэрыя, глюз. Кал дамовых жывёлаў вывожаны на поле гной, навоз.
ГНОЕЦ м. гнойны нарыў: скула, верад.
ГНУСЙТЬ, гаварыць у нос; гугнавіць, гугнавы, гугнавень.
ГНУСНЫЙ, гідкі, абрыдлівы, паганы, подлы; аг/дны, абрыдл/вы.
ГНУТЬ што, гну’ць, гіблць. Каравай гіблюць на стале. (Крачк. стр. 40). Гнулі мы дугі вязовыя, сягнем і лазовую. П агбаў бляху вязучы. Добра гба ц ь гібкае.
ГНУШАТЬСЯ, г/дзіцца. брыдзіцца, грэбаваць.
ГН'ЬВ .ч. гнеў, гнгўны, гневацца, гняўл/вы. Гневаш названьне старасьвецкага крыўскага танца.
ГН'ЬДОЙ .1/. аб каню, іпуру, лосю; цёмнарыжай масьці с чорнай грывай і хвастом; гняды, сапоры.
ГД^ДО-СНВОВАТЫЙ, ціслвы.
ГН"ЬЗДО ср. гняздо, гнездав/на, гняздзгсты.
ГН’ЬЗДЙЛО ср. гнязно.
ГОГОКАТЬ, гойкаць. А ці ня едуць ды. ці ня г ойх а юць (з вясельн. песьні).
ГОБ11НА, ГОБ311НА, ГОБЗА ж. стар. ураджай, дастатак, збожжа.
ГОВОРІІТЬ што. Казлць, гаварыць, гаман/ць, галлкаць, галгкаць, гугарыць, размаў-
ляць, гукаць, дудукаць, зюкаць зяпаць. Казаць, выражае паняцьце высказу не ўзаемнага, a ад першай, другой, ці трэцяй асобы. Я к азаў ім каб яны пагаварылі аб гэтым. Яны (ён, яна) прышлі і сказалі мне. Ня буду казаць вам аб тым, што людзі мне п е р а к а з ы в а л і. Г а в ар ы ц ь могуць паміж сабой двоя, ці многа людзей, прычым разумеецца, што мова іх мае спакойны характар. Мы пагаварылі і разышліся. Яны седзячы за сталом гаварылі аб уеім (але нельга— казалі аб усім). Г а м а н і ц ь, знача гаварыць голасна, паднятым голасам, сярдзіта, запальчіва, сварыцца крычаць. Гаварылі, гаварылі і раптам загаманілі! Пагамані ты, б(іцька,на свайго хлопца. Гаманлівы быў сход;—крыклівы, сварлівы. Порах, порахпадарозе, штозагоман па дуброве (Безс.43). Г а л ак а ц ь—гаварыць крыкам, крычаць (польск. halasowac). Чаго ты галакаеш як у крачме ці лесе. Як толькі зьбяруцца, зараўсе разамі загалакаюць. Галёкаць—крычаць на ўвесь голас. У лесе галёкаюць склікаючыся. Гутарыць, адпавядае расійскаму „бесідовать", гаварыць спакойна, разважна. Гутарка—рас. „бесіда". Размаўляцьсярэдняе па значэньню паміж—гаварыць і гутарыць. Гукаць тое-ж што і дудукаць. Ой ятолькі,матулічка,ў галоўках стаяла, сардэчна гукала. Дзіс. п. (С. 8. 184). Д у д у к а ц ь— вдсьці размову прыніжа ным голасам, прыязную, спакойную, безабьектную, а так аб усім, рас. „калякать". Старыя сойдуцца вечарам, пасядуць на прызьбе і дудукаюць сабе. Зюкаць—гаварыць голасным, сьвістучым шэптам. Што вы там зю ка ц е, зюзюкаеце па кутох! Маўчы, ані зюк ні. Запаць, бязсільна крычаць, крыкліва і бязсэнсу гаварыць (ад „зяпа“ разінутаяпасьць, глотка). He зяпай тыўжо, ніхтоцябеняслухае. Зяпае, аж вушытратчаць, аслухаць няма чаго. Зяпайла—крыкун, беззьмястоўны прамоўца.
ГОВ"ЬТЬ, ГАВЛНВАТЬ стр. жыць, быць; няпер: пасьціць, прыгатоўвацца да споведзі. Зягавіны
тое-ж што і запусты, пераход на посную страву. Загаяеў душой, памер у пер. знач.
ГОВЯДО ср. царк. буйная рагатая скацежа, бык, вол, карова; у гэтым знач. у нас на Палесьсі слова гавядо і цяпер ужываеца.
ГОВЯДННА ж. валав/на, ялавічына.
ГОГОЛЬ м. адмена дзікіх качак; нырок, кракель, краквель. (Anas etangula).
ГОД м. час за які зямля абыхолзіць кругом сонца; год. Памылкова ужываюць некаторыя с.това рок, якое у нас з найдаўнейшых часаў азначае тэрмін, рас. „срок". Рок завіты, тэрмін аканчальны. Рок судовы, тэрмін суда.
ГОДІ4ЧНЫЙ, гадавы. Гадавы работнік, Гадавы час на заплату. Гадавая арэнда.
ГОДНЫЙ, здатны, прыдлтны, надатны. Здатны, прыдатны, да навукі, да работы, даўжытку.
ГОДОВІЦННА, дзень, здарэньня ў протлым, або прошлых гадах; гадавгна, угодкі.
ГОЛАВЛЬ рыба, галавгль, галавень.
ГОЛЕНЬ ж. часьць нагі ад калена да ступені: лытка; косьці дзьве:—гічэля і цеціўка.
ГОЛЕНШЦЕ ср. часьць бота вышэй прышвы, якая абыймае лытку; халява.
ГОЛНК м. абскробак веніка, галень, дзяргач.
ГОЛОД м. агульн. слав. голад, галадаць; галадоўка, галодны, галадуха, галадушчы.
ГОЛОВА ж. галава, галав/сты; галавач, галав/'зна.
ГОЛОС м. агульн. слав. голас, галасавы, голасны.
ГОЛОУСЫЙ м, бяззусы, музтай, музгач, галамоўжа.
ГОЛОВОКРУЖЕНІЕ ср. заварот галавы, кручзньне галавы.
ГОЛУБОЙ, сьветласіні; блакітны.
ГОЛУБМКА ягада, чарн/ца, барав/ца.
ГОЛЬШ агульн. слав. голы, галгць, голь, гал/зна, галяк, гале’ц, галыш, галасьцень.
ГОЛЫТЬБА, галота, галястра, галасьцьва, галацьвя, галцяйства.
ГОЛЬМЫЙ црк. вял/кі, слаўны.
ГОМЕОПАТІЯ ж, лац. спосаб лячэньня, абаперты на пераконаньні, што кождае лякарства нішчыць тую хваробу, якую само выклікае, або еіі падобную, тады як алеопатія або спосаб агульнапрыняты, паступае адваротна, кіруючыся змагацца з хваробай лякарствамі проціўуплываючымі. Акром таго гомэопація зазвычай дае лякаргтвы ў вельмі малых дозах; гомэопація.
ГОМНЛЕТНКА ж. лац. багаслоўская навука, якая тлумачыць тэорыю царкоўнага прапаведніцтва і гісторыю працаведніцкай літэратуры; гомілг’тыка.
ГОНЕНІЕ, сьцігавяньне, сьцігомы, сьігяр, сьцігач, прасьледываньне, прасьледаваны, прасьледаўлік; гангжа.
ГОНКН мн. сугонкі, здагонкі, выперадкі, перагонкі.
ГОНОРАРІЙ м, лац. адноразовая плата за інтэлігенцкую працу літэратару, доктару; гонаряр. Добра адпавядае гэтаму паняцьцю слова дзякло, якое сустрачаенца ў нашай старой літэратуры ў знач. дагэтуль не акрэсьленага падатку, а ў народнай мове, пункт у пункт, у тым значэньні што і гонарар. Я прынясла доктару дзякла за лячэньне—капу яечак (Барыс. пав.). А сколькі-ж дзякла, воіічанька, возьмеця за вянчаньне (Празарокі, Вілейск. пав.). Каля Ільлі, Віл. пав. і каля Кабыльніг, Сьвянц. пав. ужываюцьслова дзякло такжа і у значэньні дабравольнага датку, як бытцам ўзяткі. Дай пісару дзякла рубель, то і прытчэіі выдасьць паперы. Занясі вучыцелю дзяклп—яечак, каўбас; то і вучыць лепш будзе (Сьвір, Сьвянц. пав.).
ГОНОРЕЯ ж. грэцк. хвараблівае цячэньне з мачавых чэлясаў; вурзпель. Вурзплійая йаба. Вурз-
лёіі заказіўся. Вурзпель, вурзпляўка, хворы—рая на вурзплю.
ГОНТ м. шырокая лучынка да крыцьця страхі, калі шчапаная: дран/ца, цёс, поцес; калі пілаваная—гонт. У смаленшчыне называюць шчапаную драніцу дор, дорніца. Дорам крытая хата.
ГОНОШЙТЬ што, спароміць, зьбіраць, шчадзіць; кантопіць. Прыкантопіў капейку і добра. Скупіндзя гэта кантопіць грошы, а ў бядзе не паможа.
ГОНЧАРЬ м. (ад горан), майстар які вырабляе з гліны начыньні; ганчлр, ганчарства; насьмешліва: гаршкаль
ГОРА ж. агульн. слав. гаря, горка, горны, гарянскі.
ГОРЬКА ж. пагорак, узгорак, грудок.
ГОРЕЦ, жыхар. гор; гаранін, гаранка, гарлне, гарянскі,
ГОРБУШКА ж. адрэз ад караваю хлеба, зрэзак караваю, бохана, булкі хлеба; акрлйчык, капырок.
ГОРННЦА ж. чыстая палавіна сялянскаіі хаты; сьвятл/ца, стянція.
ГОРЕНКА ж. сьвятлічка над хатай; салька, сьвяцйіка, гоўбчык, гаўбец.
ГОРАЗДО прысл. шмлт, горазна (Смал.),
ГОРБ м. кождая выпукласьць на плосмен/, агульн. слав. горб, гарбы, гарбін
КНІГІ ОНЛАЙН
