Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
РЕФЕРЙРОВАТЬ лацінск. выкладаць справу поглядабо вывад; выкладаць, дакладаць, дакладчык.
РЕФЛЕКТОР м. лацінск. ўкляслае люстэрка да адбіваньня праменьняў і павялічаньня праз гэта сьвятла; зягіль, пасьветыль.
РЕФЛЕКЦІЯ, атозяйва, адсьвет; ордух.
РЕФЛЕКС м. адсьвет, атозяйва.
РЕФОРМАЦІЯ ж. лацінск. перакшталчаньне, перакштйлціца, перакшталчаць; рэфармяція, рэфармаваць, рэформа.
РЕХНУТЬ каго, грымнуць.
РЕХНУТЬСЯ, памяшдцца.
РЕЦЕНЗІЯ ж. лац. разбор, ацэна.
РЕЦЕПТ м. лац. рэцэпт.
РЕЦІ4ДНВ м. лац. паварот, ўзварот.
РЕЧЬ, мова, сказ.
РЕЧЕННЫЙ, сказаны, названы.
РЕЧЕНЬЕ ср. сказ, выражэньне.
РЕЧНСТЫЙ, гаварлгвы, моўны.
РЕЧНТАТНВ м. італьянск. мова на расьпеў^ пяяньне падобнае на простую мову; мовасьпеў.
РЕ(Ь)ШЕТКА ж. рад пераплеценых прутоў ўдоўж і ўпоперак; крата, кратаваць, крацясты, крлтка, краткавяць.
РЕ("Ь)ШЕТО ср. лубяная ці іншая аболка (абечайка) з сітам замест дна; рэшата, рэшатны, рэшатнік—ніца.
РЕШЕТНТЬ шпю, кратаваць, дз/рыць, сітаваць.
РЕЯТЬ або Р'ЬЯТЬ, хутка нясьціся або ляцець; лынуць, лынле. Птушка лынае ў паветры. Руччы лынулі з гор. Човен. лынае ў хвалях.
РЖА ж. (і)аржа, (і)арждвы, (і)аржавіна, (і)ар жавець; ржа, ржаўка, балота завіраючае зялезную руду. Ад „аржа“ паходзіць і найменьне гораду „Арша' ці ,Орша“; і „Аршава*; дзеля гэтага належала-б пісаць ня ,Ворша“, „Орша', a—.Арша', як, здаецца, і вымаўляе акалічнае жыхарства.
РЖАНОЙ хлеб, ржаны. Сьцісла бяручы аржа~ ны, гэта знача з „аржы* (рас. ,полба"), а нязжыта, але ў нас за чорным хлебам і жытняй мукой утрымалася мясцамі назова: Аржаны хлеб, аржаная мука. не глядзя на тое, што аржы ўжо ніхто цяпер ня сеіць.
РЖАТЬ, іржаць, іржз, іржаньне.
РЙГА ж. эстонск. асець, гумно.
РНДНКЮЛЬ м. франц. ручны жаночы мяшэчак, сачок, сак, торбка.
РЙЗА, РйЗЫ црк. шата, шаты. Па нашаму рызы—лахмацьцё, рызінка—лахман да віціраньня пылу, мыцьця памосту, рызьнік—лахматнік, анучнік, хто скупляе старыя лахманы.
РЙЗНЙЦА ж. пакой пры сьвятыні дзе пераховуюць царкоўныя шаты і ўсякае царкоўнае знадабьбе; шатніца, сакніца.
РЙКОШЕТ м. франц. касал^т, касалгтам; адскок.
РЙСКОВАТЬ франц. рызыкаваць, рызыка, рызыкднткантка.
РЙСОВАТЬ што, рысавяць ваньне, рысунак, рысаўн/к—ніца, рысунковы.
РЙСТАТЬ, гарцаваць, гарцавдньне, гарцоўны, гарцуе, гарцаўн/к—шца.
РйСТАЛйШЕ ср. мейсца, ток, абшар да конных. псрагонак, мейсца для вайсковых муштраў, гімнастыкі; гарцовішча. У слоўніку П. Бэрынды (Кутэйна 1655): Трйзншце местце гді бывають поедпнкн, або шнрм-Ьрства, або боіованья, вытЬчкн, або куглярства н лньш таковын; зрн позорноде; оп> сего: натрнжненіе, звнтязства, увелбенье, мзда, дар. Трнзноположнак, пан гоннтбь н запасннцтва. Трйзнйкь, шнрм%р, або тот што на нгрнску есть. У Ноўгародзкім слоўніку XV ст. (1431 г.) Трйзна, страдальство, подвнг. 'У «Азбуковннку о неудобь поннмаемых річах" XVI ст.: Трйзна, подвнгь.
РЙС м. нямецк. крупы і расьціна Oryza sativa; рыж, рыжовы. Рыжовая кпша з шафранам (Прамова Мялешкі). Рыжовая мука, скарбель (крахмал).
РЙТМ м. грэцк. мера ў музыцы або ў паэзіі.
РЙТОРЙКА ж. грэцк. навука красамоўства; красамоўства.
РЙТОР м. красамовец, красамоўны.
РЙТУРНЕЛЬ ж. франц. прыпеў не сьпяваны, a граны.
РЙЧАГ м. гальмо, касаргд, бдгля, вага, асьв?р.
РНФА ж. нямецк. зялезны абруч на калёснай трубцы; букля.
РНФ м. морск. камяністая грыва пад вадой, небаспечная для плаваньня вадаплаваўі скрыж.
рнемА ж. грэцк. аднагучнасьйь канцавых складоў у вершах; рытма.
РОБ"ЬТЬ, баяцца чаго, страціцца, не адважвацца і падаць духам, траціць сьмеласьць, адвагу; трухнуць, трухл/вы, трухл/васьць, трухлець. Чаго трухлець: долі ня мінеш, а толькі надрыжышся. Патрухлелі як вераблі ўбачыўшы ястраба.
РОВНЫЙ аг. слав. роўны, раўняць, раўнаваць, раўняцца—навацца, роўня, раўня, раўн/на, раўняк, раўнячка, раўнакі, роўнаякі, равгсьнік— ніца, равгснасьць, роўна, роўнасьць, раўняш.
РОВ м. роў, ірвы, раўчак, раўчаг, равок.
РОГОЖА ж. тканіна, пляцёнка з лубовага лыка або сітніку (рагозьніка); рагоза, рагсзны, рагозьнік.
РОГ м. аг. слав. рог, рогі, рагаты рагач, рагаль, рагатка, рагацгць; рагуля, рагуліна, рагав^шка, рагатая рэч, рэч аб двох і больш рагах; рэгаціца, шырокі двулезы нож на дрэўку, адмена галябарды ці бардыша; рагаў^; рагадоць (як каёьцянець, камянець), абяртацца ў рагавістую матэрыю; ражон, завостраны шост: За наша дабро, нам ражон у рабро.
РОГОНОСЕЦ, рагаль.
РОДННА ж. бацькаўшчына.
РОДНТЕЛЬ, бацька, бацькі, бацькаўскі.
РОДННК м. крышца.
РОДОНАЧАЛЬННК ж. родазьв^рхнік
РОДСТВЕНННК, крыц/ч, сваяк, родзіч, радняк. Найменьні племяныя. Крывічы і Радзімічы выказуюць адно і тое-ж самае паняцьце сваяцтва: крывіч ад .кроўны"; радзіміч ад „родны*.
РОДСТВО ср. сваяцтва, кроўства, кроўнасьць; роднасьць, родны, радняк—нячка, радшцца.
РОДЫ, аддзяленьне ад маці дзяцёнка: рады, полаг; радзільніца.
РОДОСЛОВНАЯ ж. радавод, вывад роду.
РОДНЛЬНЫЙ прытулак, радз/льны, полажны; радзільня.
РОДНТЕЛН, бацьк/, бацька і матка, бацькаўскі.
РОДННА ж. бацькаўшчына.
РОДНОЙ, родны, сваяк, спакроўнік, крывіч, кроўны.
РОДСТВЕНННК м. крывгч—чка, кроўнік ніца, сваяк; родны, роднік ніца, радня, радзім, радзюк. Радзіма майго сасватаў з суседкай. Гэтаж такі радзюк мой, што і прызнацца сорамна. Родніка (бліжняга) свайго любі як самаго сябе. /Кывучыусяк нажывешся і маскаля роднікам, крывічом, назавешся (а. Баяры Дзіс. пав.Сымон. Ластаўка\ Свой, кроўны грош npatiieae. Кроўнага свайго не пазнае. He па крыві., а па духу ён мне крывіч. Летапісныя Радзімічы, гэта пераклад, або аднаслоў найменьня Крывічы.
РОДНМЫЙ, кроўны, кроўненькі. Мой ты кроўневькі.
РОДНМННКА, радз/мка, радзгмы знак, радзімчык.
РОДОВНК, мяйсцовы, пракавечны жыхар; крыв^ц, пракаветнік.
РОД м. племя, род.
РОДНЙТЬСЯ з кім, радніцца; спакровіцца, спакровіць.
РОДН'ЬТЬ каму, раднець, зраднгцца; спакровіцца.
РОДННК м. крын/ца, крынгчны.
РОДОВСПОМОГАТЕЛЬНОЕ умецтва, родаспаможнае.
РОДОНАЧАЛЬНЙК м. родапачдтнік—ніца.
РОЖА ж. лайчыва кажуць аб абліччы; рыла.
РОЖА ж. запаленьне скуры erysipelas; рожа. ружа.
РОЖАТЬ, раджяць, нараджоць, радз/ць.
РОЖЬ ж. каласавая расьціна Secale cereale, з сямьі каласьніковых; жыта, жытны, жытнае, жыціна, жытцо, жытнік. Жытняя мука; жытні хлеб. У назове: Аржахая мука, аржаны хлеб,— асталася памяць аб „аржы“ <рас. „полба") якую у нас даўней сеялі.
Радзі Божа жыта—птаніцу, Жыта птаніцу ўсякую пашніцу.
(Р. 8—9. 110).
/льля на Васільля
Носіць пугу жыцяную: Дзе замахне—жыта расьце, Дзе не махае—там ня бывае.
(Р. 8—9. 126).
РОЖЕННЦА, радзгліца, радз/ха.
РОЖДЕСТВО ср. нараджэньне; сьвята нараджэньня Хрыста: Каляды, Коляды. Слова „Каляды" паходзіць ад калець, мерзнуць і ябазначала сьвята зімовага сонцавароту. „Каледзь“—мароз,. прыліпаньне рук да намерзшага зялеза. „Каледзь хапае за пальцы", а такжа тое, што па расійску »мразь“, „мерзкій“. Каляда, зіма сьцюжа, час калі усё замярзае, калее. Угро-русы называюць нашы Каляды Керечун, а Румыны—Кречун', у Усх. Расіі называюць калядны пост (па нашаму ,калядніца“) корочуном. Акалеў, здох, памер, застыг, што зыходзіцца з вялікарускім .окорячйлся‘, апруцянеў, акалеў.
РОЖДЕСТВЕНСКІН, калядны; калядаваць. хадзіць зьбіраючы ахвяры, даткі; калядуюць сьвятары ў сваіх парохіях, а такжа дзеці расьпяваючы абрадовыя песьні.
РОЗА ж. куст і кветка Rosa; ружа, ружовы.
РОЗНЫЙ, усё, што ўпоразьнь, разьдзельна, не разам; розны, розніць—ніцца, рознасьць, розналад, рознаслоў.
РОЗНйЧНЫЙ, раздробнічны, раздробнік, хто лрадае ня гуртам, а ў раздроб; драбнгчніца--кра.ма, ў якой прадаюнь ў раздроб тавары.
РОЗСКАЗНМ, павядакі, раздабары.
РОЗСТАНЙ, ройсты.
РОЗЫСКНВАТЬ, вышуківаць, шукаць.
РОЙ аг. слав. рой, раі'цца, раеньне, ройна„ клумна, людна; роіцца, выдаецца, здаецца: Роіцца нейкі нязьведаны край (Алесь Гарун): райніца. лубка ў якую зьбіраюць рой; райбд—пара, калі пшчолы рояцца; раек, дажынковая песьня.
РОКОВОЙ, канавы.
РОКОТАТЬ, гракатаць, гракоча, грокат.
РОК м. нямінучае, суджанае; кон, канавы, канодны, канодаваць. Канодны дзень, судны рашучы. Ад кону да кону, ад пачатку да канца. На кон галаву ставіць на ўсякія неспадзеўкі, на небасьпеку. Яго кон прыйшоў, чвс устаноўлены спракон, фатум. Яму гэта на раду наканована, празнача" на. Такое яму канаваньне ад Бога, такое празначаньне, доля. Каму Бог якую сьмерць кануець, (накануець) так (той) і ўміраець (Насовіч). Нр кану знаць напісана яму. У гульні у карты кон, стаўка. Паставіць на кон. Конадзень, дзень перад гадавым сьвятам, рас. ,канун‘. Канодумка, мысль да якой чалавек кіруейца, яго мроя, жаданьне, глыбокае душэўнае хаценьне. Гадавы кон. гадавы круг, час ад пачатку да канца году. Ў народных апавяданьнях Кон уасабляецца ў постаці волата з сівой барадой, буйнымі сівымі валасамі і густымі брывямі, якія пакрываюць яго вочы. Кожды волас у брывёх як найвышэйшае дрэва на зямлі. Кон уладзіў ўвесь сьвет і даў ўсяму жывому,—стварэньням, багам і людзям,—безадменныя законы і, сам спачыў на краю сьв’ета. Каліб ён праснуўся і
зіряуў сваімі вачамі на сьвет, увесь сьвет згарэўбы.
РОЛЬ, РОЛЯ франц. значэньне чалавека ў сьвеце, ў тасунку да другіх людзей; асоба прадстаўляная актарам.
POMALUKA, расьціна Arthemis nobilis, румянак; рамунка.
РОМБ м. роўнабочны, крывы чатыракутнік, як бытцам зсунуты на бок чатыракутнік.
РОМ м. гарэлка з цукровага трасьніка.
РОНДО франц. верш, у якім першая штрофка паўтараецца ў апошняй.
РОНЯТЬ што, саскідаць, рынаць.
РОПТАТЬ на што, наракаць, нараканьне, нароклівы; вурчэць, вуркл/вы, вуркат.
РОСА ж. аг. слав. раса, рас/ца, росны, расінка—сіцца, расгць.
РОСКОШЬ, роскаш, раскошны, раскашаваць.
РОСОМАХА ж. хіжы зьвер ў Сібіры; крыўскае: благі дух ў постаці чалавека са зьвярачай галавой і лапамі, жыве ў калапнях. Каб цябе расамаха задралаі Расамаха, воўк канятнік.
РОСПАШЬ, росцяж. На росцяж разчыніў дзьверы.
РОСТВЕРК м. ням. бярвеньні, часам на палях, служачыя апорай для будынку; падвала, падвалы—валіны.
РОСТЕПЕЛЬ, разтопа, адл/га.
РОСТОВІЦНК м. квотнік; квота, рост, прыспор на грошы.
РОСТОКА, рытвіна, размытая веснавой вадой; разтока, яр.
РОСТОК м. плёнчык, плянец.
РОТА ж. бажба, прысяга, тэкст прысягі.
РОТА ж. вайсковая дружына, часьць палка, батальёну; дружына.
РОТМНСТР м. нямецк. (Rotmejster) старшыафіцер у конніцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
