Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
РОТОНДА ж. франц. круглы будынак, часам на стаўбах.
РОТ м. атворына ў целе жывблы і чалавека праз якую прыймаецца страва; губа, губка, губця, губны. У губе зубы, язык, збоку шчокі, зьверху паднябеньне, ззаду засланка, а за ей глотка, глонаўка. Маўчыць як вады набраўшы ў губу. Поўна губа, а есьць просіць. Пан на ўсю губу. Губай мух ловіць.
Дзяўчыненька мая люба
Праклятая твая губа;
Набрахала на мяне,
Што хадзіу я да цябе. (Беліца, М. г.).
РОТОЗ"БЙ, разявяка.
РОЧА ж. хата у лесе для лаўцоў; пуня сярод лясоў; падора, падорка. Пры лядавой гаспадарцьі' зсечаны лес паляць і выгаркі падорываюць, а за не* калькі гадоў закідаюць на сенажаць, гэткае мейсца называецца падоркамі.
РОІЦА ж. гай, гаёк, гаевы, гайнічок. Слова ,гай“ па гарадох, прыкл. у Вільні, даўней ўжывалі ў знач ,сад“, .парк'. Барнардынскі гай.
РОЯЛНСТ м. франц. староннік манарха, манархізму.
РТУТЬ ж. коў або мэталь; жывое серабро, м/ркіль. Люстерка крытае мірклям без фарбы, хутка сьціраецца (Троцкі пав.).
РУБАХА ж. кашуля, кашулька, кашул/на, сарочка, сарочыца. Доўгая, паніжы кален—сарочка; кароткая, вышы кален, з круглым адкладным каўняром—кашуля.
РУБЕЦ м. знак ад парэзу, пасячэньня; шрам^ бл/зна.
РУБЕЖ м. рубеж, дукт, граніца.
РУБНТЬ што, каго; сеч, цяць, рубаць.
Сталі явар сеч—рубаць,
Стаў ім явар прамаўляць (Р. 8-9. 138)^
РУБШЦЕ ср. рубьб^, рубье, тоўстая, падзертая, будная вопратка; дранцг, лахмацьц?'.
РУГАТЬ каго, лдяць, лаяцца, лаянка, лайлівы, лайлівец—ліўка; лайбоніць, лаебны; зьневажаць; машкяляць, лаяць маскальскай лаянкай.
РУДОЙ, руды, рудз/ць, рудзька.
РУДА ж. самародны выкапываны з зямлі коў; руда.
РУДНЙК м. рудня, рудніца.
РУДОКОП м. рудак, рудацтва—дацкі.
РУЖЬЕ ср. стральба, страляць; стрэльбнік, хто робіць, правіць, стрэльбы; стрэльбніцкі майстар; стрэльбня, майстэрня, фабрыка, дзе робяць стрэльбы; рушн/ua, рушн/чнік, рушнярня.
РУМНА ж. франц. разваліна, крушня.
РУКА ж. аг. слав. рука, ручына, ручышча, ручка, ручугка, рукасты, ручны; ручыць, шчасьціць, удавацца.
РУКАВ м. рукаў, рукавок, рукавец, рукавжа, часьць вопраткі якая пакрывае ўсю руку ад пляча да цэўкі.
РУКАВ м. рачны прагок, аддзяліўшаеся ручво ракі, раздзяліўшаеся уйсця ракі; лаха, рукавіна.
РУКАВ м. труба, кішка для пратоку неклаці, скураная, пяньковая, гумілясная; кішкд, труба, трубка.
РУКОЯТКА ж. за што бяруць, трымаюць, падымаюць рэч; цаў^, ручка, рукавятка.
РУКОЯТІЕ ср. браньне рукой; рукаемства.
РУЧЕНКА лёну, пянькі; павесма.
РУЧНОЙ аб жывёлах, йсвоены, свойскі; ручы. Ручая лісіца, ручы воўк. / ручы воўк у лес глядзіць. Прыручаць, асваіваць. Прыручыў пеўня. Даль падае, як крыўскае слова, ручы, ў значэньні рас.: ловкій, нскусный, сручный, бойкій.
РУЧАТЬСЯ, ручацца, ручаньне.
РУЧАТЕЛЬСТВО, зарука, заручнік; заручны -ліст.
РУЧЕЙ, невялікі паток вады, рэчка, якая летам перасыхае; руччэй, руччы, ручавіна; ручавая вада, якая цячэ, праточная; ручысты, які цячэ. Сьлёзы ручыліся па твару. Рака ручыстая.
РУКОБЛУДІЕ ср. анан/зм, рукамяцтва.
РУКОВОДСТВО ср. павадырства, кіравецтва.
РУКОВОДНТЕЛЬ м. павадыр.
РУКОДЬЙСТВОВАТЬ, рукадзеяць.
РУКОД'БЛІЕ ср. ручная работа; руказдольства, руказдольнік—ніца, руказдольня.
РУКОЙМНЫЙ, што зручна ўзяць, ухапіць рукамі; зручны, зручнасьць.
РУКОМОЙНМК м. рукамыйніца; ставунец.
РУКОПАШЬ, рукахваць, рукахватам.
РУКОПЛЕСКАТЬ каму, лддкі біць, пакляскаць.
РУКОПОЖАТІЕ ср. рукапацісканьне.
РУКОПОЛАГАТЬ каго, пасьвячаць на сьвятарства ўскладаньнем рук архірэя на галаву пасьвячанага; пасьвячаць.
РУКОТВОРЕНІЕ ср. кожды твор рук чалавечых; рукатварэньне, рукатворны.
РУКОТЕРННК м. ручнгк.
РУЛАДА ж. італьян. пералівы, перакоты голасу пры пяяньні.
РУЛЁК м. нямец. качалка і рубчаты валнік да качаньня бялізны; качалкі.
РУЛЬ м. часьць усякага вадаплава, прыладжаная да карна (кармы), да кіравайьня вадаплавам; стырно, стыраваць стырнік—ніца, кармень, корнік, той хто кіруе карном.
РУМПЕЛЬ, жэрдзь да кіраваньня с^ырном; багля, багіль; корна, корніца.
РУМЯНЫЙ, румяны, румянец; ружовы, руж.
РУМЯНА чырвон’йя фарба для націраньня аблічча; руж
РУМЯННТЬ што, каго; румяніць.
РУНДУК м. тапіар. крытая паўка з векам; лаў'ка, стойка для торгу на рынку; аакрытыя нары, пад якімі знаходзіцца скрыня для складу рэчаў; скрыня, покубель, аб лаўцы з векам; прыталка, стойка, аб стойцы для торгу.
РУНД м. ням. спраўджаньне варты, абход варты; абход.
РУНО ср. руно, воўна зьнятая з авечкі на вясну; рунка, зьвіток воўны з аднэй авечкі; рунь, усходы азіміны; рунець, зелянець, высыпаньне зелені перад зімой.
РУНЫ ж. мн. старадаўныя скандынаўскія надпісы, літары высечаныя на камянях; руны, рунгчнае пісьмо.
РУПОР м. морск. гаворная труба; туба.
РУСЬ ж. найменьне разбойніцкага скандынаўскага племя, якое ў IX стагодзьдзі падбіла часьць усходна-славянскіх плямен і заснавала зачаткі дзяржавы, якая разраслася ў Расійскую імпэрыю. Тэрмін Русь быў перанесен на ўсе славянскія народы над якімі панавала дынастыя Русаў, у тым ліку і на народ, племя Крывічоў. Пасьля прыняцьця Русамі хрысьціянства, якое пашыралася пад найменьнем веры русаў, імя русь стала азначаць дзяржаўную і веравызнаўчую прыналежнасьць, У гэтым (веравызнаўчым) сэнсе ужывалі найменьйе Русь многія нашы пісьменьнікі XVI ст., прыкл. Фр. Скарьіна, Тяпінскі і інш.
РУСАЛКА ж. мітолёгічная жаночая постаць, якая жыве ў вадзе і толькі на сяродлецьце выходзіць ў лясы і пасевы збожжа. Народ іх выабражае стройнымі дзяўчатамі з доўгімі русымі валасамі; яны заклікаюць да сябе маладзеж, дзяцей і зашчакачываюць да сьмерці—русалка; у горадзеншчыне—казытка; русальніца, тыдзень пасьля Сёмухі.
РУСЛО, усякі ператок цечы па ўпадзіне, жолабу; уся шырыня I даўжыня цячэньня ракі, рачное карыта, лагво; ручво, лагво.
РУСЫЙ (аб валгсах), сьветлавалосыі русы, русавалосы.
РУТА ж. расьціна Ruta graoveolensi яркая зелень, зелень, зеляніг.а асабліва травяністая, дзеля гэтага эпітэт рута дадаецца і да мяты і да травы і да табакі. Рута—мята; рута—траўка. Руцьвян, руцьвяны, як эпітэт дадаецца вянку, полю, лугу і інш. Парутнгць, пазелянець.
РУТЙНА ж. фр. безкрытычнае выпаўненыіе звычаю, навыку; навытар.
РУХЛЫН, ня сьціпры, ня сьціслы наздраваты, сыпучы; рыхлы, рыхласьць, рыхлавлты, рыхлявы, рыхл^ць, рыхляціна; пухляны, пухл/ць, пухляк.
РУХЛЯДЬ, рухомая маетнасьць; болды, балдзьдз£; рухмацьцг, рухамоцьце.
РЫБА ж. аг. слав. рыба, pw6i, рыбка, рыбіна, рыбіца, рыбны.
РЫБАК м. рыбак, рыбалоў, рыбалоўнік, рыбалоўства; рыбар, рыбарств'а, рыбарскі.
РЫДАТЬ, голасна плакаць ўзрыгамі; наўзрыд, наўзрыдам; хл/паць; руіць, руець; рыгаць.
РЫЖІЙ, рыжы, рыжэць, рыжасьць.
РЫЛО ср. па расійску агульна морда жывёлы,— па нашаму сьвінская морда—рыла, ад ,рыць“'
РЫЛЬЦЕ, насок, дзюбка начыньня да зьліваньня цечы; дзюбка, дз/обцік, дзюбок; насок; гілёк.
РЫНОК м. рб/нак, торжышча.
РЫСКАТЬ, нас/цца, гарцавяць, лётаць. Лётае воўк па полю. Лётае, носіцца па чужыне.
РЫТЬ, капаць; бурыць, рыць. Зрылі старую хату і будуць стаўляць новую. Ня зрывай сена з торпу, ня скідай.
РЫЧАГ м. касарга, вдга, асьвер, бягіль, багля. карно, шпульга. Касарга і вага— кол, бэлька падложаная пад цягар, адным канцом на коса ўверх пастаўленым, націскам на другі канец выварачывае цягар; асьвер, перасьвераючыся лягчэйшым канцом падымае цягар, асьвер бывае пры студні; багіль, багля, аглабля да паварачываньня прыкладам вятрака пад вецер, да кіраваньня стырном; кар-
21. Зак. 923 40
но, кол, аглабля пры кіраваньні стырном у вадаплаве; шпульга, перасьвер цягару праз шпулю, прыкладам пры дзьвярох.
РЬЯНЫЙ, яры, запальчывы, парывісты.
Р"ЬД{<ІЙ, не густы, ня сьціпры, не часты, рздкі, рэдкавяты, рздзіць; радзюга, рэдкая, не густая тканіна; рады—ў гады, калі-некалі.
Р"ЬДКОСТНЫЙ, рэдка сусірачаны, цэнны; рэдкр рздкасьць; р.адны, рэдлівы—васьць; рэдыль.
Р"ЬДЬКА ж. рэдзька. Горісі як рэдзька. Аб зьвялай рэдзьцы кажуць: Рэдзька спалатнела', палатнявая рэдзька.
Р'ЬЗАТЬ аг. слав. рэзаць—зацца, рэзаньне, рэзь; рэз, карба нарэзка; рэзьба, вырэзка рысункамі на дрэве, кове, камяню; рэзьня, бойка, бітва халоднай зброяй; рэзьні смл. дробныя піражкі, якія робяць на Куцьцю, у Віленшчыне і Горадзеншчыне называюць іх „сьліжыкР; рэзьня, бойня дзе рэжуць статак на мяса; разьн/к, разьніцтва, рамясло разьніцкае; рзза, адрэзак, шнур зямлі; мера паперы, рас. „стопа”; рэзкі, востры, праразьлівы; рэзкасьць, вострасьць; рэзанка, рэзачка, рэзь—боль у жываце.
Р-ЬЗЬБА ж. разьба, рыцьба, шніцура.
PtSEU, лг. усякая прылада да выразаньня; раз₽ц.
P^SHMK -W. хто выразае па дрэве; рэзьбяр, рытнік, шныцар.
Р"ЬКА ж. аг. сл. рака, рэчка, рачулка, рачны, рдчышча.
р-ьзцы. пярэднія зубы, секачы.
Р"БЧЬ мова.
Р"ЬЧЕН1Е ср. сказ, выслоў, высказ.
Р"ЬШАТЬ, канчдць, вяршыць, пастанаўляць; станав/ць, развязываць.
Р'ЬШЙТЕЛЫіЫЙ, станоўчы.
Р'ЬШЙТЬСЯ, адважыцца, надумацца.
Р'ЫІІЕНІЕ, пастанаўл
КНІГІ ОНЛАЙН
