Папулярная музыка зь Вітулы
Мікаэль Ніемі
Выдавец: Логвінаў
Памер: 278с.
Мінск 2010
— Ціха, нас пачуюць! — крыкнуў я ёй і адчуў як мая скура пачала раптам нацягвацца. Успушвацца. Націсьні — і хлыне кроў. Я паспрабаваў высьлізнуць, але дзяўчына не выпускала. Пачуцьцё разрасталася, мацнела. Нібы казыталі нажом, пакуль раптам не прадзіравілі наскрозь. Ейныя валасы шчыльнаю заслонаю закрылі мой твар. Цёмныя хмары. Набухлыя крываваю плоцьцю.
I вось. Так, так, так! Увесь сьвет разьлятаецца на кавалкі, і з чорнай навальнічнай хмары праліваецца дождж.
Расплюшчыўшы вочы, я ўбачыўу дзьвярах цётку. Тыповая гара тлушчу з Похвінай багны, Вочы вырачаныя, валасы з пэрманэнтам зьліпліся, з носа на падбародзьдзе струменіцца пот. Я быўупэўнены, што яна закрычыць. Пакліча сваіх сябровак, і тыя пачнуць нас лінчаваць. Яны прыціснуцв нас да зямлі сваімі стокіляграмовымі целамі ды будуць высьвятляць, ці не кішэньнікі мы. Хтонебудзь абавязкова скажа: «Kullipoisl» А пасьля адна з
гэтых лясных саамак перамеле мае яечкі ў мясны фарш, як аленю-самцу са зьбялелымі ад болю вачыма.
Перапужаўшыся, я выцягнуў свайго малога. Пакуль я пасьпешліва нацягваў нагавіцы, цётка скептычна аглядала майго здохлага бобіка. 3 залі па-ранейшаму даносіўся жудасны слановы грукат.
— Шмат шуму зь нічога, — з ухмылкаю сказала яна.
Цётка сербанула вады з жалезнага крана, гучна пусьціла газы ды вярнулася ў залю. Пах гною з хлява перасьледаваў нас да самага выхаду.
Дзяўчына села ў «вольва» ды кінула «пакуль». Я ня даў ёй зачыніць дзьверы.
— Убачымся заўтра? — запытаў я.
Яна абыякава глядзела перад сабою, шчыльна сьціснуўшы вусны.
— Можа скажаш хоць бы, як цябе завуць?
Яна крыху пакорпалася ды завяла матор. Пасьля паставіла на першую хуткасьць і пачала вырульваць. Я бег разам з машынаю, чапляючыся за дзьверы. Дзяўчына паглядзела на мяне сваімі вялікіхМІ цёмнымі вачыма. 1 раптам яна скінула маску. Тая проста лопнула. Рассыпалася на часткі, а пад ёй зеўрала адна вялікая крывавая рана.
— Язтабою! — закрычаўя ў роспачы.
Яна націснула на газ, і дзьверы высьлізнулі з маіх рук. Добра прабуксоўваючы, машына панеслася пад вулічнымі ліхтарамі, падымаючы з-пад колаў віхры
сьнежнага пылу. Шум матора гучаў усё слабей, пакуль урэшце зусім ня змоўк.
ГІэўны час я стаяў як у сьне, пакуль мяне не працяла думка. У яе нават не было ключа запальваньня. Яна скрала машыну. Боль усё глыбей запускаў свае ледзяныя карані ўмаё сэрца: у гэты момант я зразумеў, што ніколі больш яе ня ўбачу.
РАЗЬДЗЕЛ 20
— пра тое, як гулялі на дне народзінаў ды сьпявалі гімн Турнэдалену, як зьявіліся паляўнічыя ды як чатыры падлеткі глядзелі на зоры
3 гадамі мой дзед вёўусё больш адасобленае жыцьцё. Ён любіў сядзець на самоце; а з таго часу як бабуля спачыла, дзед пачаўпазьбягаць людзей. Ён жьгў асобна ў сваёй халупе, вёў гаспадарку ды марыў толькі пра адно: памерці ў роднай хаце. Калі прыходзілі яго адведаць, дзед выглядаў ветлівым, але быў між тым стрыманы. У дом састарэлых? Hi за што на сьвеце! Мы можам выкінуць гэтае глупства з галавы. Няўжо ўхаце не прыбрана? Яму добра й аднаму.
Але спыніць бег часу дзед усё ж ня мог, і неўзабаве прыйшоў той лютаўскі дзень, калі старому споўнілася семдзесят. Родзічы мелі згрызоты сумленьня, што нячаста заходзілі да яго, і сышліся на тым, што яны зробяць старому баль на ўвесь сьвет. Няблага было б папоўніць сямейны альбом параю ўрачыстых здымкаў, пакуль стары зусім ня страціў розуму.
Спатрэбіўся пэўны час, каб угаварыць самога дзеда — сьвята ўсё ж ня толькі для яго самога, а для сваякоў. Нічога не падазраючы, стары спакойна назіраў за рыхтаваньнем да фэсту. За тыдзень да сьвята родзічы адскрэблі
хісткія масьніцы ад застарэлага поту, адцерлі ходнікі іпампунем, на зімовым марозе адмылі трухлявыя вокны тэхнічным сьпіртам, ачысьцілі дзедаў пахавальны гарнітур ад сродку супраць молі, адмылі абажуры ад наліплага тлушчу, замянілі цыраты, прапыласосілі ва ўсіх кутах, дзе наткнуліся на неверагодныя кучы павуціньня й дохлых мухаў усё халусьце вынесьлі ў адрыну, расставілі абутак ненатуральнымі шэрагамі ды ўзорамі, перасунулі ўсе рэчы ў камодах і шафах, прычым пераблыталі ўсё так, што самі нічога не маглі знайсьці. Дзед ужо неаднойчы пашкадаваў што пусьціў гэтых інтэрвэнтаўу свой дом, ён скардзіўся ды лаяўся з усімі, але тут, як на падлодцы, калі ўжо сеў, дык мусіш цярпець да канца.
Дзень народзінаў прыпаў на пятніцу. Нам зь сястрою дазволілі прапусьціць школу, і мы ўсёй сям’ёю паехалі да дзеда з самай раніцы. Дзень выдаўся ясным, мінус дваццаць — марознае, але сухое й бязьветранае надвор’е, вокны машыны пакрыліся шэраньню, а з дрэваў зьвісалі вострыя ледзяшы. На небе гасьлі апошнія ранішнія зоркі. Па-надлесам узьнялося блакітнае зьзяньне. Бацька прыпаркаваўся на пераараным двары, мы захрабусьцелі па крупчастым сьнезе ды атрэсьлі каля ганку ногі. У сенцах шалёна забрахаў стары сабака. Ён напалову асьлеп і набыў дурную звычку кусацца, таму, пакуль дзед адчыняў, я на ўсялякі выпадак узброіўся венікам.
— Tekkos sieltd tuletta? А, гэта вы тут? — адказаў дзед па-фінску, робячы выгляд, нібы не чакаў нас. Маці пра-
цягнула яму кветкі, якія хавала ад марозу пад паліто, бацька паціснуў дзеду руку й павіншаваў, а я ў гэты момант шугануў венікам старую кудлу, якая кулём скацілася з ганку ды заскавытала.
Мы селі моўчкі за стол — было чуваць, як у пакоі цікае ківач. Халупа выглядала незвычайна ўрачыста. Дзед сядзеў у гушкалцы, зашпілены пад самае горла каўнер ўразаўся ў маршчыністую шыю, дзед нэрвова паправіў галыптук. Усё выглядала штучным і здранцьвелым, як і мусіць быць на вялікіх урачыстасьцях.
Да абеду пачалі падцягвацца дзядзькі зь сем’ямі, і на стале зьявіліся вялікія тарты, упрыгожаныя вяршкамі. Нехта пачаў варыць каву ды разьліваць яе па тэрмасах, a мы зь сястрою дапамагалі намазваць масла на лусьцяні, а зьверху клалі сакавітыя кавалачкі засмажанай у печы ласяціны. Іншыя выкладалі на падносы сьвежасьпечаныя булачкі, якія напоўнілі ўсю хату духмяным водарам карыцы, ванілі ды какавы.
Кволае лютаўскае сонейка ўрэшце прыўзьнялося над сьнежным сумётам, і зімовы дзень заіскрыўся. У\алечыні пасьвіўся невялікі статак паўночных аленяў, яны раскопвалі капытамі сьнежны покрыў і выцягвалі леташнюю траву. Пара аленяў ляжала ў лагчынках, падагнуўшы пад сябе ногі, каб захаваць цяпло, — толькі цёмныя галовы тырчалі з-пад сьнегу. Стары сабака нават не глядзеў у іх бок, замест гэтага ён забег за рог хаты ды абнюхваў жоўтую праталіну ў сьнезе, куды хадзіў мачыцца дзед; чародка сініц абляпіла прышпілены кавалак са-
ла. Усё навакольле патанала ў бялявым сьвятле тундры, якое сыходзіла ад паўночнага сонца —такога халоднага, нібы яго паказвалі ў кіно.
У другой палове дня пачалі сьцякацца новыя госьці. Машыны цяпер стаялі ня толькі на двары, але й наўкола. Тыя, хто жыў непадалёк, прыкацілі на сьнегаходах, а двое ўвогуле перайшлі цераз лугі на лыжах. I вось урачыстасьці пайшлі поўнаю хадою. Госьці ўселіся за двума накрытымі сталамі; высушаныя дзядкі са сьлязістымі вачыма ды намерзлымі ледзяшамі на бровах і зацягнутыя ў квяцістыя сьвяточныя сукенкі круглыя бабкі з рукамі, важкімі, як іржаныя хлябы. Пілі каву са сподачкаў закусвалі лусьцянямі з ласяцінаю ды булачкамі. Каб было цёпла, старую печку распалілі дабяла, і на цётак нахлынулі ўспаміны пра старыя часы, калі дома пяклі тонкія хлябцы.
Калі ўсе ўзялі дабаўку, вырашылі, што надышоў урэшце час для каньяку. Пакупную бутэльку адкаркавалі, і бацька абнёс ёй усіх гасьцей. Чаркі напаўняліся пад ухвальныя кіўкі, а аўтамабілісты прыкрывалі чаркі рукою. Усе крыху ажывіліся. Маці пачала разразаць тарты ды раскладаць іх па сподках. Усе госьці падняліся ды прасьпявалі здравіцу, а сам дзед застаўся сядзець у сваёй гушкалцы, абліваючыся потам. Бацька падліў яму каньяку, каб і дзед крыху павесялеў. Пасьля госьці, зрабіўшы ўрачысты выраз твару, прасьпявалі дзеду імянінную песьню на ламанай швэдзкай мове. Ад усяго гэтага падхалімства дзед неяк стушаваўся ды схаваўся
за букетамі кветак. Потым яму загадалі паглядзець падарункі. Яны ўвесь час ляжалі нераспакаваныя, каб госьці не падумалі, што толькі дзеля гэтага й ладзіўся фэст, — разумная прадбачлівасьць у нашай турнэдаленскай мясцовасьці. Дзед нязграбна разьвязваў праклятыя вяроўкі, пакуль мой дзядзька ня зьлітаваўся ды не прынёс яму рішкко, фінскі нож. Тады дзед спрытна ўспароў глянцавую абгортку, нібы шчупака трыбушыў і выцягнуў шкляную статуэтку лася, разьбяны кухонны гадзіньнік на батарэйцы, кандытарскую лапатку з турнэдаленскага срэбра, сувэнірны алавяны кубак, карункавыя абрусы, даматканае пано з ланцужком, каб павесіць на сьцяну, шыкоўны набор для галеньня, гасьцявую кнігу з дублёнай аленевай скуры, полаг з марскіх ракавінак, дзьвярную шыльдачку з выпаленым надпісам «Вітаю!» і шэраг іншых бескарысных рэчаў. Дзед сказаў па-швэдзку што гэтаўжо «празьмернасьць, празьмернасьць», што, бясспрэчна, трапна характарызавала ўсе гэтыя каштоўныя, але непатрэбныя цацкі. Ніхто з родзічаў не наважыўся падараваць дзеду насамрэч патрэбную рэч: калун або глушыльнік для машыны, 6о інакш дзед мог падумаць, што яны лічаць яго нікчэмным гаспадаром.
Бліжэй да вечара ў дзедаву хату завітала чалавек дваццаць з краёвай рады; паважныя цёткі й дзядзькі ветліва павіталіся зь дзедам за руку, як сапраўдныя швэды. Некаторыя трымалі ў руках кветкі ды прыгожа надпісаныя паштоўкі. Падсілкаваўшыся лусьцянямі ды тортам, яны павыцягвалі песеньнікі ды засьпявалі дрыготкімі, крыху
віскатлівымі галасамі швэдзкія народныя песьні яшчэ са школьнага рэпэртуару, вядомыя шлягеры, оды родным палям і лугам. Бацька падліваў гасыдям каньяку, прадбачліва абмінаючы лестадыянцаў. Напрыканцы ўсе зацягнулі гімн Турнэдалену, пранікліва й працягла:
Будзь блаславёны, Турнэдален, Палярны, мілы сэрцу кут! Я іншай долі не жадаю — Радзіўся і памру я тут.
Некаторыя старыя так усхваляваліся, што пусыділі сьлязу. Дзед таксама раптам памякчэў, куточкі вачэй пачырванелі, чарка ў руцэ затрэслася, так што маці мусіла ўзяць яе ў дзеда. Яшчэ момант, і ўся хата, падавалася, зарыдае. Асабліва, калі апошні куплет засьпявалі па-фінску, сэрца нібы апусьцілася ў страўнік, і на душы зрабілася вільготна й горача.
Пасядзелі крыху, зажурыўшыся. Далі душы напоўніцца фінскімі пакутамі, прыгадалі ў цішыні ўсё ліха, што напаткала сям’ю апошнім часам, усе бязьлітасныя ўдары лёсу, усіх малых, што нарадзіліся ўбогімі, усіх звар’яцелых юнакоў увесь голад, усю галечу, усіх адвезеных на бойню коней, усіх сухотных і паралюшных, усе неўрадлівыя гады, усе няўдалыя спробы кантрабанды, усе пакуты й зьдзекі з боку ўладаў і шляхты, усіх самагубцаў, усіх здраднікаў і штрайкбрэхераў усе тыя выпадкі, калі нас аблапошвам, усіх бязьлітасных
КНІГІ ОНЛАЙН
