КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
I і • Мікаэль • Ніемі ТІлпулярМля^ цэЫКл Втул Ііііарні BYBOOKS Мікаэль Ніемі ПАПУЛЯРНАЯ МУЗЫКА зь вітулы Раман Пераклад са швэдзкай мовы Мінск Выдавец Логвінаў I. П. 2010 УДК 821.113.6-31 ББК84(4Шве)-44 Н60 Сэрыя заснаваная ў 2006 годзе Пераклад са швэдзкай мовы Вольгі Цьвіркі © Mikael Niemi. Popularmusikfran Vittula, 2000 Пераклад на беларускую мову стаў магчымы дзякуючы падтрымцы швэдзкай Дзяржаўнай Рады Культуры. Вялікі дзякуй за дапамогу і спрыяньне Стэфану Эрыксану, Марыі Сёдэрбэрг і Дзьмітрыю Плаксу. Ніемі М. Н 60 Папулярная музыка зь Вітулы : раман / Мікаэль Ніемі; пер. са швэд. мовы Вольгі Цьвіркі. — Мінск: I. П. Логвінаў 2010. — 278 с. — (BYBOOKS). ISBN 978-985-6901-75-4. УДК 821.113.6-31 ББК84(4Шве)-44 ISBN 978-98S-6901-75-4. © First published by Norstedts, Sweden, 2000 © Published by agreement with Norstedts Agency © Вольга Цьвірка, пераклад на беларускую мову, 2010 © Выданьне на беларускай мове, афармленьне. Выдавец Логвінаў I. П., 2010 © ПВУП «Логвінаў», 2010 ПРАЛЁГ Апавядальнік прачынаецца, узыходзіць на гару й выстаўляе сябе на сьмех на перавале Тхаронг Ля, з чаго й пачынаецца расповед Начлег у пакоі зь бярвеньня выдаўся надзвычай халодным. Калі запішчаў мой дарожны будзільнік, я рыўком сеў разьвязаў спальны мяшок і высунуў руку ў марознае вугольле ночы. Пальцы пачалі блукаць па негабляваных дошках падлогі, сярод запалак і пяшчынак; у шчыліны паміж масьніцамі задзімаў вецер. Урэшце я намацаў халодную плястмасу гадзіньніка ды націснуў на кнопку. Нейкі час я ляжаў нерухома, у паўдрымоце, раскрыжаваны на камлюку, з рукою, пагружанаю ў мора. Цішыня. Мароз. Частае дыханьне ў разрэджаным паветры. Ва ўсім целе хаваўся фізычны боль, нібыта я ўсю ноч ляжаў і напружваў цягліцы. У гэты момант я ўявіў што памёр. Цяжка апісаць, што я перажыў. Цела нібыта спустошылі. Я акамянеў, ператварыўся ў бясконца вялікі халодна-шэры мэтэарыт. А глыбока ўсярэдзіне, у паражніне, стаілася нешта чужароднае, даўгаватае й мяккае, нешта арганічнае. Чалавечы труп. Гэта быўужо няя. Я зрабіўся каменем, я проста ахінаў гэтую астылую форму, як велічэзны, наглуха зачынены гранітны саркафаг. Гэта доўжылася дзьве, максымум тры сэкунды. Пасьля я запаліў кішэнны ліхтарык. На цыфэрбляце гадзіньніка было 00:00. На адно жудаснае імгненьне я ўявіў што час спыніў сваю хаду і яго немагчыма ўжо вымераць. Але пасьля зразумеў што незнарок абнуліў гадзіньнік, калі спрабаваў адшукаць кнопку. На ручным гадзіньніку было 04:20. На спальным мяшку зьявіўся тонкі пласт шэрані. Хоць я ляжаў у памяшканьні, тэмпэратура, відаць, апусьцілася ніжэй за нуль. Сабраўшы волю, я вылез насустрач марозу высьлізнуўшы пазьмяінаму зь мяшка; я быў ужо цалкам апрануты й толькі засунуў ногі ў прамерзлыя паходныя боты. 3 крыху прыкрым пачуцьцём упакаваў у заплечнік свой пусты нататнік. I сёньня нічога. Ніводнага накіду, ніводнага кароценькага запісу. Зьняў зь дзьвярэй мэталічны кручок і апынуўся ў ночы. Зорнае неба расчыніла перада мною сваю бязьмежнасьць. Па небасхіле, нібы човен, плыў паўмесяц, у сылюэтах вастраверхіх хрыбтоў бачыліся постаці гімалайскіх волатаў. Зорнае сьвятло было такім моцным, што, здавалася, арашала зямлю, прапускаючы вострыя белыя промні скрозь гіганцкае сіта. Я ўсьцягнуў на сьпіну заплечнік ды ўжо ад аднаго гэтага невялікага намаганьня пачаў задыхацца. Ад недахопу кіслароду перад вачыма замільгацелі іскры. Кашаль разьдзіраў глотку сухімі хрыпамі — 4400 мэтраў над узроўнем мора. Наперадзе [ірамалёўвалася сьцяжынка, яна стромка падымалася па каменным схіле гары й зьнікала ў цемры. Павольна, вельмі павольна я пачаў сваё ўзыходжаньне. Перавал Тхаронг Ля, масіў Анапурна ў Нэпале. Вышыня — 5415 мэтраў. Я зрабіў гэта. Урэшце наверсе! Палягчэньне такое, што я, цяжка дыхаючы, кідаюся на сьпіну. Шчыкае ў нагах ад малочнай кіслаты, балюча сьціскае скроні — першая стадыя вышыннай хваробы. Дзённае сьвятло падаецца трывожна перарывістым. Раптоўны парыў ветру прадказвае пагаршэньне надвор’я. Мароз кусае за шчокі, і я бачу, як жменька падарожнікаў пасыіешліва закідваюць заплечнікі за сьпіну й пачынаюць спуск да Муктынатху. Я застаюся сам-насам. He магу пакуль прымусіць сябе пайсьці — яшчэ ня час. Усё яшчэ цяжка дыхаючы, саджуся. Абапіраюся на курган з камянёў зь якога тырчаць, разьвіваючыся на ветры, вымпелы з тыбецкімі малітвамі. Увесь перавал засыпаны камянямі — стэрыльны жвіровы насып, ні расьлінкі. 3 абодвух бакоў уздымаюцца вяршыні — чорныя сырыя фасады зь нябеснабелымі леднікамі. Парывы ветру пачынаюць прыносіць першыя сьняжынкі, якія хвостка б’юцца аб маю куртку. Нядобры знак. Будзе небясьпечна, калі сьцежку зноў занясе сьнегам. Я аглядаюся, але іншых турыстаў не відаць. Трэба сьпяшацца ўніз. Але яшчэ зарана. Я ж ніколі раней у жыцьці не стаяў на такой вышыні. Трэба сьпярша разьвітацца. Камусьці падзякаваць. Ахоплены раптоўным парывам, я кідаюся на калені перад курганам. Адчуваю сябе крыху камічна, але, азірнуўшыся яшчэ раз, упэўніваюся, што я адзін. Імгненна згшаюся, як мусульманін, азадкам дагары, схіляюся тварам уніз і мармычу малітву падзякі. А ўнізе — літая жалезная пласьціна зь нейкім тыбецкім надпісам. Пісьмёнаў на ёй амаль не разабраць, але пласьціна выпраменьвае такую сур езнасьць і духоўнасьць, што я схіляюся ніжэй, каб пацалаваць яе. 1 ў гэты момант да мяне прыходзяць успаміны. Галавакружны спуск па тунэлі ў дзяцінства. Труба праз час, зь якой даносяцца словы перасьцярогі, але ўжо позна. Я прыклеіўся. Mae вільготныя вусны намёртва прымерзьлі да тыбэцкай малітоўнай пліты. А калі я паспрабаваў размачыць зьвязку языком, дык прымёрз і ён. Кожнае дзіця ў Нарляндыі мусіць аднойчы з гэтым сутыкнуцца. Сьцюдзёны зімовы дзень, парэнчы мосту ліхтарны слуп, зашаранелая жалязяка. Mae ўспаміны надзіва ясныя. Мне пяць гадоў, я прымёрз, лізнуўшы дзьвярны замок каля мосту ў Паяле. Сьпярша неймавернае зьдзіўленьне. Звычайны замок, які бесьперашкодна можна было пакратаць рукавіцаю або нават голым пальцам. Але цяпер ён ператварыўся ў дябальскую пастку. Спрабую крычаць, але з прымерзлым языком гэта ня так проста. Размахваю рукамі, спрабую вызваліцца сілаю, але боль такі, што кідаю гэтую ідэю. Ад марозу язык здранцьвеў у роце — смак крыві. Страціўшы ўсялякую надзею, грукаю ў дзьверы й у адчаі выціскаю зь сябе: — Ыыыыы, ыыы... Тады зьяўляецца маці. Вылівае кубак цёплае вады, тая цячэ па замку, і вусны адмарожваюцца. Рэшткі скуры застаюцца на жалезе, і я даю сабе абяцаньне ніколі так больш не рабіць. — Ыыыыы, ыыы... — мармычу я, а сьнег хвошча ўсё мацней. Ніхто ня чуе. Можа, калі хто з турыстаў яшчэ падымаецца, яны павернуць назад? Азадак тырчыць дагары, вецср усё ўзмацняецца й прадзімае мяне наскрозь. Рот пачынае пакрысе дранцьвець. Здымаю рукавіцы ды спрабую адагрэцца рукамі, пыхкаю сваім гарачым дыханьнем. Але ўсё дарэмна. Жалеза ўсмоктвае цяпло, але застаецца такім самым халодным. Спрабую падняць, сарваць зь месца жалезную пліту. Але тая прыкручаная намёртва й ня зрушваецца ні на ёту. Сьпіна пакрываецца халодным потам. Вецер прабіраецца пад куртку, і я пачынаю калаціцца ўсім целам. Нізкія хмары ахутваюць перавал туманам. Небясьпечна. Жахліва небясьпечна. Мне робіцца ўсё больш жудасна: мне наканавана тут памерці. Я ня здолею перажыць ночы, прымерзлы да гэтай тыбэцкай пліты. Засталося толькі адно. Мне трэба адарвацца. Ад адной толькі думкі робіцца млосна. Але я мушу пайсьці на гэта. Раблю пробны рывок. Адчуваю ныючы боль нават у корані языка. Раз... два... ііі... Усё чырванее. Кроў. I такі боль, што я б’юся лобам аб жалеза. Ня пойдзе. Рот па-ранейшаму прыклеены да пліты. Ірвану мацней — застануся бяз твару. Нож. Калі б у мяне быў прынамсі нож. Цягнуся нагою па заплечнік, але ён ляжыць за колькі мэтраў ад мяне. Ад страху сьціскае жывот, пухір гатовы апаражніцца ў штаны. Я расшпільваю прарэх і рыхтуюся памачыцца, як цялё, стоячы на карачках. Але стрымліваю сябе. Здымаю зь дзягі паходны кубак. Напаўняю яго па самыя берагі мачою й выліваю пасьля на вусны. Мача струменіцца па твары, плавіць лёд, адно імгненьне — і я вызваляюся. Так я прасікаў сабе шлях на волю. Падымаюся. Час малітвы мінуў. Язык і вусны задзеравянелі ды сыходзяць крывёю. Але я магу прынамсі варушыць імі. I ўрэшце я магу пачаць свой расповед. РАЗЬДЗЕЛ 1 — пра тое, як Паяла робіць кроку сучаснасьць, узьнікае музыка, а два малыя выпраўляюцца ўлегцы ў падарожжа Здарылася гэта на пачатку шасьцідзясятых: наш раён у Паяле пачалі асфальтаваць. Мне было пяць гадоў я стаяў і слухаў, як набліжалася тэхніка. Паўз наш дом прапаўзала чарада машынаў якая дужа нагадвала калёну баявых танкаў. Яны пачалі капаць зямлю, разрываючы старую, усю ў ямінах, гравійку. Лета толькі пачыналася. Паўсюль уперавалку хадзілі мужыкі ў камбінэзонах, сплёўвалі жаваны тытунь, грукаталі жалезнымі кіямі ды нешта бурчэлі па-фінску, а мясцовыя жанчыны ўпотай глядзелі на іх з-за фіранак. Малому хлапчуку ўсё гэта падавалася надзвычай займальным. Бадзяючыся каля плоту, я ўзіраўся праз шчыліны паміж дошкамі ды ўцягваў у сябе выхлапы саляркі, спароджаныя гэтымі браняванымі пачварамі. Яны ўгрызаліся ў няроўную вясковую дарогу, нібыта ў гнілую падлу. Гліністая дарога зь безьліччу дробных калдобінаў, звычайна залітых дажджом, сьпіна са скураю, рабою ад восьпінаў, якая ў часе вясновай бездаражы мякчэла, нібы масла, а летам прысыпалася, як кусок мяса, сольлю, каб менш пыліла. Гравійка выйшла ўжо з моды. Яна належала мінуламу часу таму, у якім нарадзіліся мае бацькі, але які яны ўрэшце захацелі пакінуць назаўжды. У прастамоўі наш квартал называлі Вітулаянкя, што ў перакладзе азначае Похвіна багна. Паходжаньне назвы дакладна не вядомае, але яна, напэўна, зьявілася таму, што тут нараджалася багата малых. У шмат якіх хатах было пяцёра (часам нават больш) дзяцей, і гэтая назва сталася грубым ушанаваньнем жаноцкай плоднасьці. Вітулаянкю, або проста Вітулу, засяляла сельская бедната, сталеньне якой прайшло ў неўрадлівыя трыццатыя гады. Дзякуючы сваёй упартай працы й спрыяльнай каньюнктуры, яны здолелі выбіцца ў людзі, а пасьля пазычылі ў банку грошазі на ўласны дом. Швэцыя квітнела, эканоміка расла, і ўрэшце прагрэс дакаціўся й да Турнэдален. Усё пачало разьвівацца настолькі хутка, што народ па старой звычцы адчуваў сябе па-ранейшаму бедным, хоць і жыўужо досыць заможна. Часам зьяўляўся страх, што ў цябе вось-вось усё адбяруць. Кабеты, хаваючыся за пашытымі дома фіранкамі, з хваляваньнем думалі пра тое, як добра ў іх усё было. Яны мелі ўласны дом — для сябе ды сваіх нашчадкаў. У іх была магчымасьць купляць адзеньне, дзецям ужо ня трэба было хадзіць у абносках. У іх зьявіліся нават машыны. А цяпер вось л.іквідоўвалі старую гравійку, і дарогу пакрывалі чорным, як нафта, асфальтам. Беднату апраналі ў чорную скураныя курткі. Так для іх закладалі шлях у будучыню — гладкі, як шчака. Па гэтай дарозе дзеці будуць