Папулярная музыка зь Вітулы
Мікаэль Ніемі
Выдавец: Логвінаў
Памер: 278с.
Мінск 2010
Мы зь Ніілам так і стаялі. Апусьціўшы вочы. А ў душы прыхавалася пачуцьцё нейкага гіганцкага жахлівага непаразуменьня.
Дзяцінства паяльскіх хлапчукоў не магло абысьціся без удзелу ў байцовых групоўках. Менавіта празь іх мясцовыя дзецюкі высьвятлялі паміж сабою адносіны. Уцягваліся ў групоўку малыя пяці-шасьці гадоў, a выходзілі зь яе, маючы чатырнаццаць-пятнаццаць.
Гэтыя групоўкі ўзьнікалі прыблізна так. Двое малых пабіліся. Андэрс надаваў кухталёў Нісэ, і Нісэ разроўся. Ня буду паглыбляцца ў прычыну сваркі, спрадвечную варожасьць або міжродавыя звады. Адзін хлопец усяго толькі надаваў другому, і абодва пайшлі дамоў. Вось тут і пачынаецца ланцуг.
Пабіты хлопец, то бок Нісэ, адразу ж расказвае пра бойку свайму старэйшаму на два гады брату. Той ходзіць па раёне ды глядзіць пільным вокам, а напаткаўшы
Андэрса, дае яму ў адплату кухталёў. Андэрс з плачам бяжыць дамоўужо да свайго, на чатыры гады старэйша га брата. Той ходзіць па раёне ды глядзіць пільным вокам. А напаткаўшы або Нісэ, або ягонага брата, дае ім як сьлед кухталёў ды яшчэ грозіць ім наўздагон. (Пасьпяваеце сачыць?) Пацярпелы Нісэ коратка перадае сутнасьць канфлікту свайму на пяць гадоў старэйшаму стрыечнаму брату, і той дае кухталёў самому Андэрсу, ягонаму брату ды яшчэ іхнім сябрукам-целаахоўнікам, якія суправаджаюць іх па раёне. На шэсьць гадоў старэйшыя браты абодвух сябрукоў Андэрса ходзяць па раёне ды глядзяць пільным вокам. Нісэ коратка перадае сутнасьць канфлікту сваім астатнім братам, кузэнам ды іншыя родзічам, расказвае, хто каму надаваў і ў якім парадку — тое самае адбываецца й ў лягеры Андэрса. Перабольшаньні з мэтаю прапаганды дапушчальныя. Робяцца энэргічныя спробы прыцягнуць на свой бок васямнаццацігадовых стрыечных братоў і нават бацькоў, але тыя заяўляюць, што ім гэтыя разборкі малечы да аднаго месца.
I так усё ішло. У найвялікшыя групоўкі ўцягваліся таксама аднаклясьнікі, суседзі ды ўсе магчымыя сябрукі, асабліва калі завадатаі жылі ў розных раёнах. Тады Вітулаянкя білася з Паскаянкяю, Страндвэген ішоў на Тэхас, і вайна разгаралася.
Працягвацца такія бойкі маглі ад некалькіх дзён да некалькіх месяцаў. Але звычайна яны доўжыліся пару тыдняў і разьвіваліся па вышэй апісаным сцэнары.
Сьпярша, такім чынам, ішоў этап тумакоў: раздаваліся аплявухі, малыя румзалі. ІІасьля наступаўэтап пагрозаў: старэйшыя хлопцы хадзілі па раёне ды глядзелі пільным вокам, а малыя затойваліся. Калі болыпым трапляўся хто з малечы, мала тым не здавалася. Менавіта гэты этап пужаў мяне больш за ўсё — гэты адвечны страх на шляху са школы да адноснай бясьпекі дома. Усё завяршалася этапам раззбраеньня, калі ніхто ўжо больш ня мог або не жадаў памятаць усе гэтыя мудрагелістыя расклады й адгалінаваньні, і справу аддавалі забыцьцю.
Але гэтаму папярэднічаў этап тэрору. Зімовы вечар. Ты імчыш на санках да шапіка, каб купіць аднакронавы скрутак ласункаў. Шарэе. Рэдкія сьняжынкі сыплюцца зь неабсяжнага шэра-блакітнага неба й бліскацяць зоркамі ў сьвятле ліхтара. А ты імчыш сабе паміж сьнежнымі валамі, празь сілу расьсякаючы палазамі сьвежы сьнег, а з Кірунскага тракту даносіцца віскат сьнегапрыбіральнай машыны, якая пракладвае сабе шлях скрозь сьнежныя завалы. Зьнячэўку там, на скрыжаваньні, зьяўляецца нехта са старэйшыххлопцаў. Чорны сылюэт старшаклясьніка. Ён набліжаецца, ты запавольваеш санкі, спрабуючы сьцяміць, хто гэта. Ты зьбіраесься павярнуць, але за сьпінаю ўжо раптам стаіць яшчэ адзін хлопец. У цемры ты ня бачыш, хто гэта, але ён, прынамсі, вялікі. Цябе, малога з санкамі, абкружаюць. У цябе ніякіх шанцаў — застаецца толькі спадзявацца. Уціскаеш галаву ў плечы ды набліжаесься да першага, які ўважліва цябе разглядае, між тым з вулічных ліхтароў сыплецца сьнег, a
ягоны твар схаваны ценем, і тваё сэрца замірае ў грудзях. Ты спрабуеш падрыхтавацца: сьнег за каўняром, па ўсёй сьпіне ды нават у нагавіцах, ад аплявухаў здаецца, лопаецца чэрап, шапка закінутая кудысьці на бярозу, сьлёзы, соплі ды прыніжэньне. Ты дранцьвееш, як цяля на бойні, а хлопец падыходзіць усё бліжэй. I вось ён стаіць перад табою, і ты мусіш затармазіць. Ен дужы, як дарослы мужык, а ты яго не пазнаеш. I ён запытваецца, чый ты будзеш, а ты прыгадваеш, што ў паселішчы цяпер дзеюць ня менш як тры групоўкі, якія ты нэрвова перабіраеш у галаве, а пасьля адказваеш, хто ты, і спадзяесься, што ўгадаў. А хлопец хмурыць бровы ды зьбівае зь цябе шапку. Пасьля кажа:
— Лічы, пашэнціла!
Ты атрасаеш шапку ад сьнегу й коціш далей на сваіх санках. I марыш хутчэй зрабіцца дарослым.
Блізіўся канец зімы, і самыя лютыя маразы ўжо мінулі. Дні па-ранейшаму былі кароткія, але ў абедзенны перапынак мы маглі ненадоўга ўбачыць сонца, якое крывавым памяранцам завісала над заінелымі дахамі дамоў. Мы пілі сьвятло прагнымі глыткамі, і гэты вогненна-жоўты сок напаўняў нашыя душы радасьцю жыцьця. Мы быццам выбраліся зь берлагу прабудзіліся ад зімовай сытячкі.
У гэтую пару мы зь Ніілам вырашылі апрабаваць Лестадыянскі спуск. Як толькі скончыліся заняткі, мы нацягнулі на сябе свае драўляныя лыжы з драцяным мацаваньнем і пайшлі кароткаю дарогаю цераз
парк. Было ўжо цёмна, лыжы сантымэтраў на дваццаць правальваліся ў глыбокі рыхлы сьнег. Нііла пракладваў лыжню, а я ішоў за ім — дзьве няясныя здані ў паўзмроку. Наводдаль, каля лестадыянскага малельнага дому, пад самае неба ўздымаліся разлапістыя елкі, высокія, як царкоўныя вежы. Сьвятыя маўклівыя волаты, чые думкі ўздымаліся вышэй за нашыя.
Звонка кляцаючы лыжамі, мы перасеклі Лестадыянскі тракт; ужо запаліліся ліхтары. У імгненьне ўскараскаліся на чарговы сьнежны насып і сьлізганулі ў цемру, якая крута спускалася ўніз да ракі. Моўчкі пранесьліся каля бюста ЛярсаЛеві. Ен пільна ўглядаўся скрозь бярозы, на ягонай макаўцы красавалася сьнежная шапка. Неўзабаве ліхтары засталіся далёка за намі, але было ўсё адно ня так цёмна. Сьвятло адбівалася ў безьлічы крыштальных сьняжынак, яно расло й расло, і вось ужо вялікім покрывам ахутвала зямлю, Вочы прызвычаіліся пакрысе да цемры. Перад намі адкрыўся спуск уніз, які доўгаю галавакружнаю стужкаю сыходзіў да ракі. Але па ім пакуль нельга было катацца: мы амаль па пояс вязьлі ў мяккім сьнезе. Тады мы паставілі лыжы папярок і пачалі ўтоптваць сьнег. Г Іерастаўляючы лыжы, мы крок за крокам рухаліся ўніз з гары. Утрамбоўвалі сьнег, прасавалі яго ўсёй сваёй дзіцячаю вагою, пракладаючы вузкі фарватэр празь сьнежныя завалы, уніз да самай рэчкі праз увесь доўгі схіл. Мы працавалі іілячо ў плячо, пот струменіўся пад вопраткаю. Калі мы ўрэшце дайшлі да нізу, павярнулі адразу назад. Мы працягвалі ўтрамбоўваць, падымаю-
чыся тым самым шляхам, з асьлінаю ўпартасьцю ступаючы па сваіх сьлядах. Яшчэ больш спрасоўвалі сьнег, робячы яго як мага больш роўным і цьвёрдым.
Вось мы ўрэшце наверсе. Прыйшлі туды, адкуль пачалі сваю непасільную працу. Стаім на дрыготкіх нагах, хапаем ротам паветра, а перад намі ляжыць гатовы ўтрамбаваны спуск. Шырокая роўная вуліца, пабудаваная тысячай лыжных утрамбоўваньняў. Мы становімся поплеч, я й Нііла. Узіраемся ў цемру. Схіл зьбягае ўніз і зьнікае ў зманлівым змрочным сьвеце мараў нібыта лёска ў палонцы. Няясныя цені, ціхія рухі ўглыбіні. Тонкая ніць паглыбляецца ў сон. Мы пераглядваемся. Схіляемся тады наперад, робім упор лыжнымі бамбукавымі палкамі. I адначасова зрываемся ўніз.
Адарваліся. Сьлізгаем уніз. Імчымся віхурай у ноч. Храбусьціць сьнег. Мароз абпальвае твар. Два распараныя хлопцы, два гарачыя цэпэліны, кінутыя ў лядоўню. Усё шпарчэй і шалёней. Нясемся поруч, разявіўшы раты, усмоктваючы ў гарачыя дзіркі зіму. Клясна ўтрамбавана, проста супэр! Калені нібыта спружына, а ногі — упоры, шчыльна зашнураваныя ўлыжныя боты. Цела разрывае ад шуму, хуткасьць дасягае межаў немагчымасьці, сьнег сьлепіць маланкаю, вецер гудзе ўвушшу, мільгаценьне.
1 вось яно! Жудасны гром скаланае лёд Турнээльвэн ажно да Пэраяваары, і паветра трашчыць, як люстэрка. Мы пераадолелі гукавы бар’ер. Нябёсы зрабіліся цьвёрдымі ды крохкімі, нібы з друзу, і мы зрынуліся зь іх адначасова. Мы валімся плячо ў плячо, два гарачыя
дымлівыя ядры, і з-пад кожнага ўздымаецца вялікая сьнежная хмара, ляжым з распрастанымі рукамі, а палкі тырчаць уверх, скіраваныя ў космас, кожная да сваёй зоркі.
РАЗЬДЗЕЛ 6
— пра тое, як старая карга села па правы бок Госпада Бога, і пра тое, якою рызыкоўнаю бывае дзяльба зямных багацьцяў
Едкім веснавым днём Ніілава бабуля пакінула наш тленны сьвет. Застаючыся ў цьвярозым розуме да апошніх хвілінаў, яна нямоглым шэптам паспавядалася ў сваіх грахах, пасьля лізнула аплатку кончыкам рудога, як пячонка, языка ды арасіла перасохлыя вусны віном. Пасьля сказала, што бачыць перад сабою сьвятло, а яшчэ анёлаў якія п’юць з каўшоў ражанку; калі яна сканала, цела палягчэла на два грамы — столькі важыла яе несьмяротная душа.
Ha ulosveisu, адпяваньне для бліжэйшых родзічаў, сабраліся ў той самы дзень. Сыны пранесьлі нябожчыцу ў адкрытай труне нагамі ўперад праз усе пакоі ў хаце, каб старая магла разьвітацца з домам; сьпявалі псальмы, пілі каву і ўрэшце пакінулі нябожчыцу ў маразільнай камэры моргу.
Пасьля пачалі склікаць на само пахаваньне. Паяльская тэлефонная лінія распалілася дабяла, а паштовыя службы пачкамі рассылалі запрашальныя па Норботэне, Фінляндыі, паўднёвай Швэцыі, Эўропе ды іншых частках сьвету. Бабуля, наколькі здужала й пасьпела, засяліла сваімі нашчадкамі зямлю. Дванаццаць дзяцей нарадзіла
на сьвет, па ліку апосталаў, і, як апосталы, выправіліся яны ўва ўсіх магчымых кірунках. Адныя жылі ў Кіруне ды Люлео, другія — непадалёк Стакгольму хтосьці — у Вэкша й Крыстыястадзе, Франкфурце й Місуры, а яшчэ ў Новай Зэляндыі. Толькі адзін зь іх застаўся ў Паяле — Ніілаў бацька. I ўсе яны сабраліся на пахаваньне, нават бабчыны абодва памерлыя сыны, — так расказвалі пасьля ў царкве празорлівыя цёткі. Яны казалі, што яшчэ ў часе першай псальмы яны дзівіліся, што гэта за хлопцы стаяць ды моляцца каля труны, пасьля толькі заўважылі, што ад іх сыходзіць нейкае сьвячэньне, а целы лунаюць на цалю над падлогаю.
А яшчэ там былі ўнукі ды праўнукі з усяго сьвету, дзіўна й прыгожа апранутыя стварэньні, якія размаўлялі на ўсіх магчымых дыялектах. Унукі з Франкфурту мелі нямецкі акцэнт, а амэрыканскія й новазэляндзкія балбаталі на сумесі швэдзкай мовы з ангельскаю. Адзіныя з маладога пакаленьня, хто размаўляў яшчэ па-турнэдаленску былі Нііла ды ягоныя браты зь сёстрамі, але яны сядзелі збольшага моўчкі. У паяльскай царкве панавала вялікая сумесь розных моваў і культураў — відавочны доказ Taro, наколькі плодным магло быць чэрава адной турнэдаленскай кабеты.
КНІГІ ОНЛАЙН
