Папулярная музыка зь Вітулы
Мікаэль Ніемі
Выдавец: Логвінаў
Памер: 278с.
Мінск 2010
На імгненьне ўсё замерла. Усе погляды скіраваліся да братоў якія былі гатовыя вось-вось разгарэцца, як
у кінатэатры, калі раптам захрасае стужка, пачынае чарнець, камячыцца, а пасьля — толькі белы экран. Я ўбачыў у іхніх вачах незразумелую мне нянавісьць. Адно імгненьне — і браты ўжо кінуліся адзін на аднаго, счапіўшыся за грудкі. На руках напяліся бугры, хлопцаў цягнула адзін да аднаго, як цяжкія магніты. Пры гэтым яны неадрыўна сьвідравалі адзін аднаго чорнымі, чарнейшымі за вугаль, зрэнкамі — два люстэркі, ушчыльную адзін супраць другога, адлегласьць паміж якімі павялічвалася да бясконцасьці.
Зьнячэўку маці шпурнула анучу. Яна паляцела са сьвістам праз кухню, як хвастатая камэта, пакідаючы за сабою тонкі шлейф мукі, і з пляскам уляпілася ў лоб старэйшага брата. Маці пагрозьліва чакала, павольна выціраючы з пальцаў цеста. У яе не было ніякага жаданьня прышываць увесь вечар гузікі да кашуляў. Браты зь неахвотаю расчапіліся. Падняліся й вышлі праз кухонныя дзьверы.
Маці падняла анучу, спаласнула рукі й вярнулася да цеста. Нііла сабраўусе шрубы ў плястмасавую скрынку й з задаволеным выглядам засунуўяе ў кішэню. Пасьля ён асьцярожна глянуў у акно.
Пасярод двара стаялі браты. Яны мэтадычна адвешвалі адзін аднаму ўдары ў сківіцу. Ад моцных удараў іхныя коратка стрыжаныя чарапы трэсьліся, як капусныя качаны. Але ні крыку, ні л.аянкі не было. Апля вуха за аплявухаю — у нізкі лоб, па носе бульбінаю, моцныя ўдары па пунсова чырвоных вушах. У старэйша-
га брата рукі былі даўжэйшыя, таму малодшы быў вымушаны падскокваць да яго, калі біў. У абодвух з насоў цякла юшка. Яна капала й пырскала на ўсе бакі, кулакі пачырванелі. А браты ўсё не спыняліся. Бац! Шмяк! Бац! Шмяк!
Нам далі соку й печыва з агню, з жару, такога гарачага, што мы, перш як жаваць, трымалі яго крыху між зубамі. Пасьля Нііла пачаў гуляць са шрубамі. Ён дрыготкімі рукамі высыпаў іх на кушэтку, і я здагадаўся, што Нііла даўно ўжо марыў павазіцца зь імі. Ен пасартаваў шрубы па розных аддзяленьнях плястмасавай скрыні, высыпаў на кушэтку, зноў перамяшаў і пачаў усё нанова. Я паспрабаваў быў дапамагчы, але заўважыў, што Нііла неяк занэрваваўся, таму я ў хуткім часе пайшоў дамоў. Нііла нават не азірнуўся.
На двары ўсё яшчэ біліся браты. Яны такутрамбавалі нагамі друз, што ён утварыў вакол іх насып. Аплявухі былі такімі ж шалёнымі, як напачатку, у вачах — тая ж нямая нянавісьць, толькі рухі цяпер былі болып стомленыя й запаволеныя. Кашулі намоклі ад поту. Акрываўленыя твары пашарэлі, прыцярушаныя зямлёю.
I тут я заўважыў што браты зьмяніліся. Яны ўжо больш не былі хлопцамі. Сківіцы распухлі, з акрываўленых ратоў вытыркаліся іклы. Ногі зрабіліся карацейшымі й болып моцнымі, нібы мядзьведжыя сьцёгны, і так набухлі, што нагавіцы разышліся па швах. Пазногці счарнелі ды выцягнуліся ў кіпцюры. I тут я ўбачыў, што твары былі не ў зямлі, — гэта было шчаціньне. На сьветлых юначых
шчоках прарастала зьвярыная поўсьць — цемра, якая спускалася па шыі ўніз, за пазуху.
Мне захацелася крыкнуць, каб іх папярэдзіць. Я неабачліва ступіўу іхні бок.
Яны рэзка спыніліся. Павярнуліся да мяне. Згрудзіліся, уцягнулі ў сябе мой пах. 1 тутя ўбачыў прагу. Голад. Яны прагнулі ежы, сьве.жаніны.
Я адступіўся, карчанеючы ад страху. Браты зарохкалі, як дзікуны. Пачалі набллжацца, ідучы плячо да пляча, — два пільныя драпежнікі. Паскорылі хаду. Выйшлі за межы сваёй пляцоўкі. Заскрэблі кіпцюрамі аб жвір.
Нада мною вежаю павісла цемра.
Крык застыў у грудзях. Я пачаў вішчаць, як перапужаны парсюк.
Дзынь. Дзынь-дон.
Царкоўныя званы.
Боскія званы. Дзынь-дон. Дзынь-дон. На двары зьявіўся ровар, на ім сядзела істота ў белай вопратцы, ад якой сыходзіла зьзяньне; незнаёмец каціўся ў бялёсым воблаку сьвятла, націскаючы на званок. Ён моўчкі затармазіў. Схапіў зьвяроў вялізнымі кулакамі, падняў абодвух за шкірку й трэснуў лобамі, як два качаны, ажно пырскі пайшлі.
— Тата, — занылі яны, — тата, тата...
I сьвятло расьсеялася, і бацька шпурнуў сыноў на зямлю, і схапіў іх за ногі — па сыне ў кожным кулаку — і пачаў цягаць іх па друзе, раўняючы іхнімі зубамі жвір, пакуль двор не зрабіўся зноў роўным ды прыгожым. Калі
ён скончыў абодва браты рыдалі — рыдалі ды зноў былі падобныя да хлапчукоў. А я пабег дамоў панёсься так, што гіяткі блішчэлі. А ў маёй кішэні ляжаў шруб.
Ніілавага бацьку звалі Ісак. Ён паходзіў з буйнога лестадыянскага роду. Яшчэ ў раньнім дзяцінстве яго пачалі вадзіць маліцца ў лестадыянскі малельны дом, дзе на цесных лавах, азадак да азадка, сядзелі вясковыя мужыкі ў цёмных сурдутах ды іхнія жонкі з хусткамі на галаве. Было так цесна, што часам вернікі, ахопленыя Сьвятым Духам, стукаліся лобамі аб сьпіны тых, хто сядзеў наперадзе, пачынаючы адбіваць паклоны. Сярод тых вернікаў сядзеў Ісак, хударлявы малы, заціснуты з усіх бакоў сваімі цёткамі ды дзядзькамі, якія пераўтвараліся на ягоных вачах. Дыханьне пачашчалася, паветра рабілася сапрэлым і вільготным, твары пакрываліся барвовымі плямамі, акуляры пацелі, з насоў пачынала капаць, тым часам сьпевы прапаведнікаў усё мацней скаланалі сьцены. Гэтымі словамі, гэтымі жывымі словамі нітка за ніткаю выпляталася мярэжа Праўды: карціны злачынстваў здрады й грахоў, якія спрабавалі схавацца ў нетрах зямлі, але іх выдзіралі з карэньнем, як гнілую чарвівую рэпу, і трэсьлі імі перад вернікамі. Перад Ісакам сядзела дзяўчынка з коскамр у паўцемры воблака яе валосься блішчэла золатам, з абодвух бакоў яе сьціскалі разгубленыя дарослыя целы. Дзяўчынка сядзела нерухома, прыціскаючы да сэрца ляльку а вакол яе бушавала стыхія. Так жудасна назіраць, як плачуць твае маці й бацька. Бачыць, як
твае дарослыя разумныя родзічы пераўтвараюцца на вачах, разбураюцца. Жудасна табе, такому малому, адчуваць, як на цябе капае пот, і вінаваціць ува ўсім сябе аднаго. Гэта мая віна, калі б я толькі быў крыху дабрэйшы. Ісак моцна сашчапіў свае дзіцячыя ручкі ў замок і адчуў, як там усярэдзіне нібы пабеглі мурашы. Калі я толькі расчаплю рукі, думаў ён, мы ўсе памрэм. Выпушчу мурапюў — нам канец.
I вось аднойчы ў нядзелю, калі мінула ўжо колькі гадоў, падлетак Ісак, высокі й памужнелы, прыйшоў на вячэрню. Усё пайшло з дымам, шкарлупіна трэснула. Яму ўжо споўнілася трынаццаць, і ён адчуў у сваім жываце д’ябла, ды ў вялізным страху большым за страх лупцаваньня, большым за інстынкт самазахаваньня, Ісак прыйшоў на сабор, абапёрся на сьпіны паплечнікаў пачаў хістацца ўзад і ўперад, а пасьля паваліўся носам на грудзі Хрыста. Над ягонымі грудзямі й цемем распасьцерліся крывавыя далоні — гэта было другім хрышчэньнем. Вось так усё й здарылася. Адчыніў Ісак крывавую скрыню ды патануў у грахах сваіх.
Ніхто зь вернікаў ня мог утрымацца ад сьлёз. Гэта быў вялікі момант. Яны сталіся сьведкамі клічу Усявышняга, які сваёй рукою накіраваў Ісака на шлях праўды, а пасьля пакінуў яго.
Ужо потым, калі ён нанова вучыўся хадзіць, калі стаяў там, разгублены, на дрыжачых нагах, яны падтрымалі яго. Ягоная таўстуха маці абдымала яго ў імя крыві Хрыстовай, арашаючы сьлязьмі ягоны твар.
Так быў паказаны Ісаку шлях прапаведніка.
Як большасьць лестадыянцаў Ісак быў руплівым працаўніком. Узімку валіў лес, раньнім летам сплаўляў яго ракою, а астатні час працаваў на бацькоўскай гаспадарцы, даглядаючы каровак і небагаты агарод. Працаваў Ісак шмат, патрабаваў мала, цураўся гарэлкі, картачнай гульні й камунізму. Часам гэта выклікала на лесапавале пэўныя нязручнасьці, але Ісак успрымаў пагарду мужыкоў як выпрабаваньне сваёй веры; ён тыднямі маўчаў ды чытаў камэнтары Айцоў Царквы.
У сьвяты Ісак прымаў ачышчэньне малітвамі й лазьняю, апранаў белую кашулю й цёмны касьцюм. Яму ўрэшце дазволілі выкрываць перад вернікамі бруд і д’ябла, паражаць двухканцовым мечам — у імя Закону ды Эвангельля — усіх грэшнікаў сьвету, ілгуноў, распусьнікаў малавераў брыдкасловаў п'яніцаў хатніх тыранаў і камуністаў, якія як вошы пракраліся ў турнэдаленскую журботную даліну.
Малады, энэргічны, гладка паголены твар. Глыбока пасаджаныя вочы. Ісак па-майстэрску прыцягваў да сабе ўвагу публікі ды ўрэшце ажаніўся са сваёй паплечніцаю, сарамлівай і простаю, з пахам мыла, фінкаю зь мястэчка Пэла.
Але калі пайшлі малыя, Госпад пакінуў яго. Аднойчы ўсё проста сьціхла. Адказаў болып не прыходзіла.
Засталася толькі адна вялікая, бяздонная роспач. Журба. Ды яшчэ пакрысе пачала абуджацца злосьць.
ІСак пачаў грашыць — так, на пробу Дробнае зьдзекаваньне са сваіх родных. Калі зразумеў што з гэтым можна жыць, ён працягнуў зьдзекі. Калі занепакоеныя паплечнікі паспрабавалі зь Ісакам сур’ёзна паразмаўляць, ён апаганіў свае вусны блюзьнерствам. Яны сышлі ды больш не вярнуліся.
Але, не зважаючы на забыцьцё й пустэчу ў душы, Ісак па-ранейшаму лічыў сябе вернікам. Ен прытрымліваўся рытуалаў і гадаваў малых згодна зь Пісьмом. Толькі на месца Госпада ён паставіў сябе. Гэта была найгоршая форма лестадыянства, самая жахлівая й бязьлітасная. Лестадыянства бяз Бога.
На гэтай мерзлай глебе й гадаваўся Нііла. Як і іншыя дзеці, якія жывуць у варожым асяродзьдзі, ён ратаваўся тым, што рабіўся нябачным. Менавіта з гэтым я сутыкнуўся, калі мы ўпершыню сустрэліся на дзіцячай пляцоўцы, — зь ягоным уменьнем бязгучна перамяшчацца. 3 тым, як ён нібы зьліваецца з колерам асяродзьдзя, робіцца амаль непрыкметным. У гэтым Нііла быў тыповым турнэдаленскім стварэньнем. Ты ўвесь скручваесься, каб захаваць цяпло, і твая плоць з часам грубее, плечы дубеюць і карчанеюць, а праз гады пачынаюць балець. Крокі робяцца карацейшымі, дыханьне запавольваецца, і ад нястачы кіслароду скура пакрысе шарэе. Турнэдаленец ніколі не пабяжыць ад ворага — навошта? Ён проста скруціцца абаранкам і будзе чакаць, калі ўсё скончыцца. У публічных месцах ён заўсёды сядае ў
дальнім канцы, такое часта можна назіраць на мясцовых культурніцкіх вечарынах: паміж залітаю пражэктарамі сцэнаю ды публікаю зеўрае прагал зь дзясятка пустых шэрагаў а апошнія месцы забітыя напоўніцу.
Рукі Ніілы былі ўсе ў ранках, якія ўсё ніяк не зажывалі. Неўзабаве я зразумеў што ён іх расчухвае. Нііла рабіў гэта машынальна, ягоныя брудныя пазногці нібы самі цягнуліся да ранак і разрывалі іх. Толькі нарастала новая корка, Нііла мацаў яе, адкалупваў і адкідаў яе куды заляціць. Часам яна трапляла ў мяне, а часам ён з’ядаў яе з брыдкім выразам твару. Нават ня ведаю, што было больш агідна. Калі мы былі ў мяне ў гасьцях, я прасіў яго не расчухваць рукі, але Нііла толькі зьдзіўлена глядзеў на мяне нявіннымі вачыма. I неўзабаве рабіў гэта зноў
КНІГІ ОНЛАЙН
