Папулярная музыка зь Вітулы
Мікаэль Ніемі
Выдавец: Логвінаў
Памер: 278с.
Мінск 2010
Я намацаў пульс. Мужык зьнепрытомнеў, цалкам перамясьціўся ў іншае вымярэньне. Распасьцёртая туша дымілася на сьцюдзёным сьнезе, як мясное рагу. Таксоўка чакала на халастым ходзе; я схапіў мужыка за ногі ды паспрабаваў поцягам адвалачы гэтую гару сала да машыны. Кашуля на ім закасвалася ды тармазіла. На голай сьпіне раставаў сьнег, але мужык не прачынаўся нават ад холаду. Ён быў цяжкі, як нябожчык. Урэшце я здаўся ды махнуў таксісту каб той не чакаў. Стогнучы,
пацягнуў цела назад у хату. Я сьлізгаў, пыхкаў адчуваючы, як па сьпіне ліецца пот. Сантымэтар за сантымэтрам. Мужык не памёр — я бачыў што з рота й носа ў яго валіць пар. Тонкі павойны струменьчык падымаўся ў сьвятле ліхтароў — уверх да зораў на вугольным небе.
Я мусіў зрабіць перапынак. I ўтое самае імгненьне, як я падняў галаву перад маімі вачыма ўспыхнула паўночнае зьзяньне. Нанебасхіле вырасталі й пераліваліся смарагдавым сьвятлом вялізныя фантаны, пабліскваючы агнямі, пеніліся марскія хвалі. Па небе заскакалі чырвоныя сякеры, наразаючы пластамі фіялетавае, бліскучае ў разрэзе мяса. А зьзяньне між тым разрасталася, ажывала ўсё больш. Хвалі фосфару закручваліся ў шалёныя віры. Пэўны час я стаяў нерухома, назіраючы за гэтым цудам. Мне нават падалося, што зь нябёсаў даносіўся ледзь чутны сьпеў кшталту фінскага салдацкага хору. Голас паўночнага зьзяньня. А можа, гэта быў гудок таксоўкі, які рэхам пранёсься па марознай роўнядзі. Прыгажосьць такая, што мне захацелася ўпасьці на калені. Такая раскоша, такая незямная веліч! Нясьцерпна моцныя ўражаньні для сарамлівага, п’янаватага турнэдаленскага юнака.
Нехта грукнуў дзьвярыма. Спатыкаючыся, да мяне падышоў Эркі ды пачаў расшпільваць нагавіцы. Я зазначыў што пад ягонымі нагамі ляжаў п’яны мужык. Эркі са зьдзіўленьнем пагадзіўся, што я маю рацыю, зрабіў некалькі крокаў назад і паваліўся набок. Утульна разваліўшыся на сьнезе, Эркі выцягнуў пісюн і адліў
там жа, дзе ляжаў Шчасьліва заплюшчыў вочы. Ня сьпі, халера, узмаліўся я ды сыпануў яму сьнегу ў пысу. Эркі пачаў гразіць расправаю, але на ногі ўсё ж падняўся. Удваіх мы зь вялікімі намаганьнямі перацягнулі старога хрэна ў хату й паклалі яго крайнім у гэтым неверагодным шэрагу целаў на падлозе.
Дзед з бацькам сядзелі за кухонным сталом зусім спалатнелыя. Заікаючыся, паведамілі, што старыя на канапе спруцянелі. Я падышоў да іх і памацаў на кожным зь іх пульс. Іхнія лысіны схіліліся ў розныя бакі, а скура зжаўцела й была нібы з воску.
— Насамрэч спруцянелі, — сказаўя.
Дзед чартыхнуўся — зацягаюць цяперака па розных інстанцыях —• і заплакаў па-дзедаўску, шморгаючы носам так, што соплі закапалі ў шклянку. Бацька пачаў урачыстую, але блытаную прамову пра тое, што значыць для фіна памерці гераічнаю сьмерцю, згадаўшы ў першую чаргу самагубства, вайну, сардэчны прыступ у лазьні ды алькагольнае атручваньне. Такім чынам, гэтыя тры ўстрыманыя ды глыбокапаважаныя родзічы вырашылі гэтым вечарам зрабіць супольнае падарожжа праз Браму Славы...
Адзін зь дзядкоў, хударлявы, які сядзеў пасярод канапы, раптам расплюшчыў вочы ды запатрабаваў гарэлкі. Бацька спыніўся на паўслове й заміргаў вачыма. Дзед перадаў сваю залітую соплямі шклянку — яе зьмесьціва, расплюхваючыся, зьнікла. Я ледзь не зваліўся з крэсла, рагочучы зь іхніх перакошаных твараў, і сказаў, што фэст,
несумненна, атрымаўся на славу, калі нават нябожчыкі пачынаюць глушыць гарэлку.
Ва ўсёй хаце паступова запанаваў спакой. На падлозе ў радок ляжалі мужыкі ў тым самым выглядзе, як я іх пакінуў, прыціснутыя глухою алькагольнаю комаю. Некаторыя поўзалі па хаце, якчарапахі, млявымі, запаволенымі рухамі. Нііла сядзеў, прытуліўшыся да сьцяны, ягоны твар зусім зьзелянеў. Ен стараўся трымацца роўна й часам адсёрбваў з каўша са сьцюдзёнаю вадою. Побач у позе зародка ляжаў Холгеры ды тросься. Амаль усе прыціхлі ды пагрузіліся ў свае думкі, a печань адчайна змагалася з атрутаю, ды як мухі дохлі клеткі мозгу. Эркі ледзь не навярнуўся са свайго крэсла, але зачапіўся курткаю за сьпінку ды ўтрымаўся. Усё ніяк ня мог сьцішыцца толькі адзін жылаваты шасьцідзесяцігадовы паляўнічы: абапёріпыся на стол, ён рабіў гімнастычныя махі нагамі. Выцягваў іх наперад, уверх, адводзіў убок, робячы мудрагелістыя ўсходнія ўзоры. Яму ніхто не замінаў: усе ведалі, што ён заўсёды так робіць нападпітку.
Я ўсім нутром адчуваў, шго ап’яненьне набліжалася да свайго апагею. Аднекуль з глыбіні цела падымаўся шум, а я сядзеў як зачараваны й глядзеў, як дзед выпісвае нагамі фігуры. Сьвята скончылася, хоць было яшчэ не пазьней за адзінаццатую гадзіну вечара. Паляўнічым спатрэбілася менш як чатыры гадзіны, каб выпіць па літры на рыла, і ніхто нават не ванітаваў, што кажа пра доўгія й упартыя практыкаваньні.
За акном пачуўся шум машыны, па шпалерах загуляла сьвятло фараў. Неўзабаве ў сенцах грукнулі дзьверы. У пакой уваліўся Грэгер і, убачыўшы мяне, крыкнуў:
— Скачыце ў машыну! Едзем!
Пасьля ён застыў Павольна павярнуўся кругом, бязгучна сузіраючы грандыёзную батальную сцэну.
Я растрос сваіх сябрукоў мы перацягнулі інструмэнты ў машыну й паехалі. Грэгер нешта весела насьвістваў бубнячы па стырне, пакуль мы не папрасілі яго змоўкнуць.
— Хлопцы, — сказаў ён з усьмешкаю, — я пгаседзеў увесь вечаг за тэлефонам. Загаз вам тгэба будзе папгацаваць!
— Чаго?
— Каб вывучыць новыя песьні!
— Песьні? — як дурныя паўтарылі мы.
Грэгер толькі засьмяяўся.
— Я дамовіўся пга вашыя пегшыя гастголі. Пага школаў адна канцэгтная пляцоўка ды аматагскі фэстываль у Люлео.
Мы прытармазілі каля школы. Грэгер адчыніў пустую музычную клясу, і мы ўцягнулі ўзмацняльнікі. Мы ўсё яшчэ ніяк не маглі апамятацца ад такой навіны, таму, калі Грэгер паехаў мы вырашылі застацца ды пайграць. Гучаньне было жудасным, але музыка ішла з сэрца — сырая й шурпатая, як і мы самі. Нііла выдаваў свае дамарослыя рыфы, а ў мяне пайшла імправізацыя, і ў пэўны
момант я пачуўся сапраўднаю рок-зоркаю. ГітараўХолгеры разладзілася ад марозу, пальцы крыху здранцьвелі, можа акурат таму ў яго атрымліваліся казачныя сола — скрыўленыя й перакошаныя рыкі, звонкія пералівы й раскаты. Напрыканцы мы сыграм наш хіт — «Rock’n’roll music» — ня менш як дзесяць разоў. I толькі калі Эркі разьбіў у трэскі абедзьве бубнавыя палачкі, мы ўрэшце спыніліся.
Была ўжо трэцяя гадзіна ночы. Вуліцы Паялы, ахутаныя зімоваю цемраю, даўно апусьцелі. Мы ішлі дадому ў кволым сьвятле ліхтароў, сьнежны пыл хрусьцеў пад нашымі нагамі. Мароз прабіраўся ў лёгкія, на вушы ціснула перадсьвітальная ціша. Кончыкі пальцаў шчымелі ад вострых струнаў.
— Нам трэба зваліць, — сказаў Нііла, — зьехаць куды-небудзь.
— У Стакгольм! — сказаў Эркі.
— УАмэрыку! — выгукнуў Холгеры.
— У Кітай, — сказаў я. — Аднойчы я абавязкова туды патраплю.
Было надзвычай ціха. Нібы ўсе ў паселішчы замерзьлі. Мы ішлі пасярэдзіне дарогі, учацьвярых у адзін шэраг. Машынаў не было. Уся Паяла, не, увесь сьвет ляжаў нерухома. 3 жывых засталіся толькі мы, чатыры гарачыя сэрцы ў самым глухім закутку марознай тайгі.
Мы спыніліся на галоўным паяльскім скрыжаваньні, паміж шапікам і гаспадарчай крамаю. Намі авалодалі сумневы, быццам мы адчулі, што прыйшлі да мэты. Нібы
менавіта адсюль пойдзе новы адлік. Мы павярнуліся ды агледзеліся па баках. Дарога на захад вяла да Кіруны. На поўдні ляжаў Стакгольм. На ўсходзе былі Эвэртурнэо й Фінляндыя. А чацьвертая дарога выходзіла на пакрытую лёдам раку — Турнээльвэн.
Крыху пастаяўшы, мы выйшлі на сярэдзіну дарогі й селі. Нібы змовіўшыся, мы паклаліся на скрыжаваньні, пасярод шашы. Выцягнуліся на сьпінах і паглядзелі на зорнае неба. Машынаў было не чуваць, усё застыла. Мы ляжалі поплеч і выдыхалі ў касьмічную прастору. Адчувалі, як ледзяны холад працінае азадад, лапаткі. Урэшце мы, у поўнай згодзе з жыцьцём, заплюшчылі вочы.
На гэтым заканчваецца наш расповед. Дзяцінства, юнацтва, пачатак нашага жыцьця. Пакінем іх тут. Чатыроххлопцаў якія ляжаць на сьпіне на скрыжаваньні дарог, скіраваўшы свае позіркі да зораў. Я стаю нерухома побач і назіраю за імі. Дыханьне робіцца глыбейшым, цягліцы расслабляюцца.
Яны ўжо сыіяць.
ЭПІЛЁГ
Адзін-два разы ў год, калі мяне пачынае нясьцерпна цягнуць дамоў, я выпраўляюся ў Паялу. Прыяжджаю надвячоркам, выходжу на новы, падобны да цыркавога шатра мост цераз Турнээльвэн. Спыняюся на самым версе ды гляджу на паселііпча, на востры сьпічак драўлянай бажніцы. Адводжу погляд і бачу, як уздоўж усяго гарызонту цягнуцца лясы, як на гары Юпука паблісквае маячок тэлевежы. У мяне пад нагамі бяжыць магутная рака, нястомна рухаючыся да мора. Прыглушаны плёскат вады паступова вымывае з вушэй трывожны гарадзкі іпум. Разам са зьмярканьнем мяне пакідаюць няўрымсьлівасьць і непакой.
Mae вочы блукаюць па завулках Гіаялы. Ажываюць успаміны, і я згадваю людзей, якія, як і я, зьехалі адсюль; усплываюць назвы й імёны. Вось Паскаянкя зь яе Кангасамі, Карванэнамі, Зэйдліцамі ды Самуэльсанамі. А там Тэхас і ўсе ягоныя Вальбэргі, Гроты, Моаны ды Лехта. А вось раён Страндвэген — Вільгэльмсаны й Мартыкалы, Эя ды Турнбэргі. I ўрэшце Вітулаянкя зь яе Ідф’ердамі, Крэку, Палаваара, Муатка, Пэкары, Пэрту ды шмат-шмат кім яшчэ.
Я абапіраюся на халодныя парэнчы мосту й задумваюся над тым, што сталася зь імі ўсімі. Зь людзьмі, якіх я некалі ведаў, людзьмі, зь якімі я жыў адным жыцьцём. Думкі на хвіліну спыняюцца на маіх сябруках юнац-
кай пары. Холгеры вывучыўся ў гімназіі на інжынэра й займаецца цяпер мабільнаю сувязьзю ў Люлео. Эркі зрабіўся прарабам і вырабляе цяпер паліўныя гранулы на камбінаце LKAB у Свапаваара. Сам я выкладаю швэдзкую мову ў Сундбюбэргу, але ніяк не магу пазбыцца нуды, нейкай затоенай журбы.
На шляху дадому я праходжу могілкі. У мяне няма з сабою кветак, і я проста затрымліваюся на хвіліну перад магілаю Ніілы. Адзінага з нас, хто аддаў музыцы ўсю сваю душу. Насамрэч аддаў.
Апошні раз мы сустрэліся на Паяльскім кірмашы — ён прыляцеў зь Лёндану ды ўсё расчухваў у задуменнасьці ранкі на запясьцях. А ноччу мы выправіліся на рыбалку на Лапэакоскі. Ягоныя зрэнкі звузіліся да памеру кропкі, і ён паўтараў усё як заведзены:
— Крыгаход, Мацьці, памятаеш, як мы стаялі на мосьце ды глядзелі на крыгаход. Ачумець, які быў крыгаход...
КНІГІ ОНЛАЙН
