КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пасля службы ў Вільні бацьку накіроўваюць на Ташкенцкую чыгунку, на станцыю Джусалы, дзе я нарадзіўся ў 1911 годзе. Праз чатыры гады бацьку пераводзяць на станцыю Чалкар, але ж на тое ліха пачалася эпідэмія на хваробу сыпнога тыфусу, які не прамінуў майго бацьку, — ён памёр у 1918 годзе. У 1919 годзе маці выходзіць замуж за камісара Арэнбургскага вайсковага шпіталя. Дакацілася Грамадзянская вайна і да гэтых рэгіёнаў Расіі. Айчыма пераводзяць у Ілецк, потым у Бузулук. Голад ахапіўусё Паволжа. Наша сям’я едзе цэлы месяцутаварных вагонах на радзіму, у Беларусь. А ў пачатку 1921 года маці адвезла мяне з братам да родзічаў у Петраград, дзе нас уладкавала ў дзіцячы прытулак (былы Марыінскі інстытут шляхетных дзяўчат). У прытулку мы пражылі да 1923 года, дзе харчаванне было вельмі дрэнным, а таму маці забірае нас з прытулку, і мы зноў на радзіме. Айчым працуе ў Ігумене ў павятовым камітэце партыі. Далей ён — сакратар райкама партыі ў мястэчку Шацк. 3 1927 года мы пастаянна жывём у Мінску. Так, не скончыўшы сямігодку (заставаўся адзін год), я паступіў у Мінскую прафтэхнічную школу, у малярна-жывапісны цэх. Мяне вабіла слова «жывапісны». Прафшкола мела трохгадовае навучанне з праграмай агульнаадукацыйных прадметаў, нават палітэканомія займала не апошняе месца. Вучоба ішла добра, мой настаўнік па альфрэйных працах Дрэйцэр вылучыў мяне з іншых, убачыўшы, што я магу Hernia скапіяваць. Аднойчы ён даў мне намаляваць на бляшанай шыльдзе мажнага немца з конаўкай піва ў руцэ. Тады яшчэ быў нэп і прыватны гандаль меў патрэбу ў шыльдах. Я справіўся з ягоным даручэннем, відаць, добра, бо з тае пары я ўжо не фарбаваў падлогу і сцены, а каб фарбаваць дах, дык, мусіць, зусім ужо забыўся, як вяжацца пэндзаль на доўгім кіі. Дрэйцэр перастаў выкарыстоўваць мяне для такіх цяжкіх фізічных работ. За два гады навучання я ўжо мог рабіць роспісы столяў, фарбаваць панелі пад дуб, пад арэх, пад птушынае вока, маляваць розныя разеткі ды бардзюры з вінаградных гронак, рэзаць трафарэты для складаных шматфарбных арнаментаў. У тыя гады былі моднымі гэтыя роспісы і малярна-жывапісння працы, якія каштавалі даволі дорага і былі ходкім таварам на рынку. У летнія месяцы (канікулы) навучэнцы нашай прафтэхшколы выконвалі працы па роспісе столяў не толькі ў дзяржаўных установах, але і на прыватных кватэрах. На пачатку лета 1929 года ў прафшколу зайшоў нейкі мужчына і на добрай беларускай мове папрасіў Дрэйцэра, каб той даў яму лепшых навучэнцаў для выканання малярных работ, падкрэсліўшы, каб яны маглі не толькі фарбаваць, а можа, яшчэ і маляваць. Прозвішча гэтага чалавека было Аляксандр Каменскі, ён быў настаўнікам беларускай літаратуры і выкладчыкам у Беларускім педтэхнікуме, да таго ж прыходзіўся родным братам жонцы Якуба Коласа. Каменскі шукаў хлапцоў, якія маглі б пафарбаваць двухпавярховы будынак з часанага бярвення, што належаў Якубу Коласу. Трэба было паспець за лета пафарбаваць хату звонку, дах і ўсё ўнутранае ўбранне, бо ўсярэдзіне хаты ўсё зроблена з дрэва, нават столь абшыта вагонкаю — роўнымі дошкамі. Трэба сказаць, што мэблі было няшмат на другім паверсе, дзе мы працавалі, але кідаліся ў вочы дзве карціны на сцяне па абодва бакі гадзінніка, які стаяў у высокай шафе. Злева ад гадзінніка быў эцюд да карціны «Малатабоец» у кузні. Ён асветлены збоку кузні чырвоным святлом, а з вакна — сінім, халодным колерам. Гэта эфектнае спалучэнне двух антаганістаў не ўсякаму мастаку ўдаецца, але ж аўтарам гэтага эцюда быў Мікола Гусеў, які за сваімі плячыма меў два інстытуты — графічнае аддзяленне ў Акадэміі мастацтва Пецярбурга і інстытут (эксперыментальны) у Віцебску — жывапіснае аддзяленне. Другое палатно належала Валянціну Волкаву, таксама з акадэмічнай адукацыяй. Мастак зрабіў эскіз да карціны «Партызаны» (меўся на ўвазе час белапольскай акупацыі). Партызаны ноччу ля вогнішча. Да іх прыбег нейкі хлопец, які перасцярог партызан, што белапалякі рыхтуюць аблаву ў лесе. Зараз, калі сустракаю Данілу Канстанцінавіча Міцкевіча, сына Якуба Коласа, усплываюць у памяці ўсе дэтал і гэтага лета, нават драбніцы... Працуем мы з Шурыкам Шымановічам, маім калегам з прафшколы, фарбуем вокны, а да нас заходзіць Даніла, яму, мабыць, гадоў 15. Ён маладзейшы за мяне на тры гады. — Хлопцы, — кажа ён, — хто з вас абодвух правісіць болей на дзвярах, той выйграе тры яблыкі. А ці цяжка нам вісець? Мы ж займаемся фізкультураю на турніках, гуляем у футбол. Згаджаемся на прапанову. Даніла сочыць час па гадзінніку, што стаіць побач. Я прайграў, бо Шурык Шымановіч старэйшы за мяне на два гады і, відаць, мацнейшы. Яблыкамі ён, пэўна, падзяліўся з намі. Яны былі з коласаўскага саду. Калі пафарбавалі вонкавыя сцены хаты, дык Даніла нам загадваў сасковаць з козлаў. Козлы тыя каля трох метраў вышыні, як саскочыш, дык ногі, здаецца, у тулава лезуць. Але мусіш саскокваць, бо гонар маеш. Такая гульня забірала нямала часу, а за гадзіну працы мы атрымлівалі па 25 капеек — такая ўмова была з дзядзькам Каменскім. Працавалі па 12 гадзін, каб было роўна па тры рублі на чалавека (гэта пры нэпе былі грошы). Забягаў да нас Міхасёк, яму, мабыць, было каля трох гадоў, але цешыла слых, як прыгожа ён гаварыў на роднай мове. Юрку я нешта не ўспамінаю, можа, ён трымаўся стараною, а можа, дзе гасцяваў у свайго дзядзькі. Жонка Коласа была вельмі прыемнай жанчынай, мы адразу яе палюбілі і зусім не саромеліся да яе звяртацца. Яна ў часы абеду прыносіла нам на другі паверх паесці нешта смачнае і ласкава прапаноўвала хутчэй садзіцца за стол, пакуль гарачая ежа. Іншы раз прыносіла яна са свайго саду міску агрэсту ці вішняў, а часам і яблыкі. Усё рабілася так, быццам бы мы былі ейныя сваякі. На ніжняй верандзе працаваў скульптар Заір Азгур. Гэта быў сярэдняга росту, з кучаравай галавой юнак. На ім была таўстоўка, а замест гальштука вялікі чорны бант. Гэтае адзенне ды яшчэ нейкая смуглаватасць надавалі яму падабенства да Пушкіна. Ён, відаць, чуў гэта, можа, і не адзін раз, таму адпусціў яшчэ бакенбарды. А тая напускная важнасць перад намі рабіла яго быццам бы болын значным, бо ён — мастак, а мы — маляры, рабочыя. 3 другога боку, ён ведаў, што быць рабочым у той час было важнай справай. Таму ён часта пускаўся ў разважанні, што, маўляў, мы таксама рабочыя, бо іншы раз працуем молатам і зубілам, калі прыходзіцца высякаць з каменя фігуру чалавека. Ляпіў ён тады па нейкім заказе першы раз бюст дзядзькі Коласа. Вакол станка былі разложаны фота, дзе Якуб Колас глядзеўся анфас, з профілю, нават амаль з патыліцы. Як потым я зразумеў, гэта быў азгураўскі метад рабіць бюсты людзей, якія не маюць часу сядзець ды пазіраваць, бо важныя пасады абсалютна не пакідаюць ім вольнага часу. Калі прыходзіў на абед Колас, яго жонка запрашала Азгура за агульны стол, бо Азгур пасля тэхнікума заўсёды быў галодны. Быў час, калі Азгур зарабляў у Белдзяжвыдавецтве, як і ўсе мастакі, што скончылі мастацкі тэхнікум. Але мы ніколі не бачылі яго малюнкаў. Гэта здавалася дзіўным, бо школа вучыць маляваць адразу, а такога, каб нехта пасля заканчэння аддзялення скульптуры ці графікі не мог маляваць, амаль што не бывае. Можа, па 15 хвілін у дзень перад абедам Якуб Колас сядзеў нерухома ў крэсле, а вакол яго бегаў, мітусіўся Азгур, каб ухапіць нешта з боку ці са спіны. Звычайна натуршчык сядзіць на круглым станку, які можна круціць на той бок, які патрэбен скульптару. Але тады яшчэ ніхто не меў такіх станкоў, бо ўсё толькі пачыналася і ўсё было ўпершыню. Тады ў Мінску яшчэ ніхто не ўмеў рабіць кавалкавую форму, каб можна было адфармаваць пяць ці дзесяць адлівак. Рабілі так званую чорную форму і толькі на адзін адлівак. Дык вось аднойчы да коласаўскага дома фарматор Гельгіс са сваім памочнікам Левіным прывезлі на тачцы гліну, каб здымаць гліняную форму — партрэт Якуба Коласа. Той прымітыўны спосаб атрымаць чорную форму заўсёды быў рызыкоўны, бо гліну (інакш кажучы, партрэт з гліны) кавалкамі здымаеш з формы. Партрэта ўжо няма, а ці атрымаецца хоць адна адліўка — невядома, бо і форма гіпсавая збіваецца стамескай з гіпсавага партрэта. Трэба было паглядзець, як хваляваўся Азгур ды тыя фарматоры, што гучна ўголас адзін аднаго пераконвалі ў сваёй праваце. Шуму і гвалту нарабілі шмат, і цяжка было зразумець, хто чаго хацеў. Адразу запаскудзілі ўсю веранду гіпсам, нават сцежкі да яе быццам у снезе былі. Усё сціхла тады, калі апошнія кавалкі гіпсу ўпалі на падлогу. Адлівак быў добры. Пасля Азгур зрабіў партрэт дзядзькі Купалы такога ж памеру, як і Коласавы. На фасадзе першага БДТ былі дзве круглыя нішы (па абодва бакі ад увахода ў тэатр). У нішы з левага боку стаяў бюст Пушкіна, а з правага — бюст Гогаля. Абодва бюсты былі выкананы ў бронзе невядомым нам скульптарам. Дык вось замест Пушкіна паставілі бюст Янкі Купалы, а замест Гогаля — бюст Якуба Коласа. У гэтай акцыі нічога дзіўнага не было, бо ўсё гэта адбывалася ў часы першай беларусізацыі нашай краіны. На вялікі жаль, абодва бюсты нашых вялікіх песняроў не захаваліся, бо яны былі не ў бронзе, а ў гіпсавым выкананні — не вытрымалі на вольным паветры дажджу, марозу, спякоты, разбураліся самі па сабе. Цяжка зараз успомніць, каб я чуў, як чытае ўголас свае творы Якуб Колас. Калі мы працавалі малярамі ў ягоным доме, дык, на жаль, ніводнага разу з ім не размаўлялі. Усё рабілася праз дзядзьку Каменскага. Калі мы ўжо скончылі працу, Аляксандр Дзмітрыевіч даў кожнаму па кніжцы «Сымонмузыка» з дароўным надпісам, але не ад Коласа, а ад яго, Каменскага. Праца ў доме Якуба Коласа скончылася тым, што мы да ўсяго пафарбавалі дах мядзянкаю, якая доўга трымаецца, амаль дзесяць гадоў. Кожны з нас атрымаў па 90 рублёў, якія мы мелі скарыстаць увосень 1929 года, каб паехаць у Віцебск і трымаць экзамены ў Мастацкі тэхнікум, аб чым марылі даўно. Пакідаючы дом Якуба Коласа, мы быццам бы гублялі нешта роднае. У гэтай хаце мы часта мелі гутаркі з дзядзькам Каменскім. Памятаю адзін вечар, калі дзядзька Каменскі разгарнуў кнігу Коласа і прачытаў нам верш «Асадзі назад». — Паверце, — казаўён, — гэтыверш напісаны яшчэ ў 1908 годзе, калі было вельмі рызыкоўна пісаць так. Але Колас заўсёды быў мужным чалавекам.