Партрэт стагоддзя Яўген Ціхановіч
Выдавец: Лімарыус
Памер: 532с.
Мінск 2015
Ня буду разважаць, чаму й хто аддаў Вільню Літве й перайначыў у Вільнюс. А вось як усё тут мянялася, я бачыў на ўласныя вочы. Як мяняліся ўсе шыльды з назвамі вуліцаў. Як з Коўна панаехала багата паліцыі, у савецкай міліцэйскай форме. Я зьвярнуўся да аднаго гэткага «савецкага» міліцыянта, каб той параіў, дзе які гатэль, як куды прайсьці. А ён мне ў адказ — па-літоўску, паказвае, што ён мяне зусім не разумее...
У той прыезд пасьпеў я зайсьці на госьці й да літоўскіх пісьменьнікаў. Карцела пагутарыць зь імі наконт Кастуся Каліноўскага, пра Вільню ды нашую будучыню.
Драўляная хатка, дзе зьмяшчалася пісьменьніцкае згуртаваньне, была акурат пад гарою Гедыміна, у гушчары дрэваў, што толькі пачыналі зелянець. Яна нагадвала шляхецкі маёнтак, дом пана, які ўцёк ад бальшавікоў. Сустрэлі мяне тут ветліва, нават зьнялі паліто ў шатні, што, як па мне, было ўпершыню. Паказаў ім сваю камандзіроўку, патлумачыў, чаго
завітаў. Яны запрасілі мяне ў сталоўку, што была пры дамку. За нашым столікам сядзелі 4 чалавекі й толькі адзін зь іх гаварыў па-расейску. Ён быў старэйшы за ўсіх, мабыць, за пяцьдзясят якіх гадоў. Гэты стары пісьменьнік прыціснуў мяне да сьцяны. Зь ягоных словаў вынікала, што Каліноўскі належыць Літве, бо кіраваў паўстаньнем на літоўскіх землях. Я толькі здолеў сказаць яму, што ня час Каліноўскага дзяліць, калі ён усё ж рабіў супольную справу і для беларусаў, і для літоўцаў. Цяпер я разумею таго літоўца. Ён не рабіў розьніцы паміж царскімі й савецкімі расейскімі захопнікамі.
Аён прыціскаўмяне ізноў... Маўляў, колькі ў вас, у савецкіх, сапраўдных мастакоў? Аднаго Дайнэку хіба ня зблытаеш ні з кім. Ён называў мастакоў, што робяць прапаганду, але да сапраўднага мастацтва ня маюць ніякага дачыненьня. Далей ён наўпрост пачаў пералічваць тых, лепшых на ягоную думку, мастакоў, якіх ганіць афіцыйная савейкая крытыка. Тым часам маладыя пісьменьнікі сядзелі моўчкі ды слухалі. Было відаць, што яны ведаюць расейскую, але ніхто зь іх ня ўставіў ніводнага слова...
Пасьля я пайшоў са старэйшым пісьменьнікам глядзець графічную майстэрню, дзе былатады выстава. Мне было цікава. У большасьці графічныя творы тут былі з рознымі фармальнымі пошукамі. Былі цікавыя плястычныя кампазыцыі. Але ніводная з гэтых працаў, бадай, не прайшла б нашага выстаўкаму ў Менску. Бо ў нас гэта ўсё назвалі б гнілым Захадам, мастацтвам, якое зводзіць ад клясавае барацьбы. Што праўда, было ў літоўцаў мастацтва. Мастацтва, над якім хоч ня хоч, а мусіш паразважаць...
Мой новы знаёмы вывеў мяне на вольнае паветра. Мы разьвіталіся, прыўзьняўшы капелюшы, як некалі рабілі ўсе, калі я быў юнаком. Традыцыя гэтая доўга трымалася і ў нас, але толькі паміж старэйшымі. А тут, у Вільні, усё засталося паранейшаму...
Яўген Ціхановіч
Пра сымбалі нашыя
Спадзяюся, што мой век дазваляе мне, як чалавеку й мастаку, крытыкаваць сучасную дзяржаўную сымболіку Беларусі. За два месяцы да пачатку вайны, у 1941-м, я атрымаў камандзіроўку ў Вільню, каб паглядзець мясьціны, зьвязаныя з Кастусём Каліноўскім. Між іншым і Лукіскі пляц, дзе яго пакаралі сьмерцю на шыбеніцы. Эскіз да карціны быў амаль гатовы, але мне бракавала ведаў пра рэальную тапаграфію: які MamTae плошчы, што там за будынкі стаяць, ці ёсьць якая бажніца. Гэта было істотна для кампазыцыі палатна. I я вырашыў пабачыць усё на свае вочы... Гэта быў мой першы прыезд у Вільню. Іду сам. Ажно выходжу пад Вострую Браму, дзе ёсьць вялікі сьвяты абраз. А звонку, уверсе — рэльеф «Пагоні»! Вось тут я й адчуў, што гэта мой герб. Герб Беларускае Дзяржавы. Прыгадаліся адразу радкі Багдановіча: «Толькіў сэрцы трывожным пачую...». Тут прыходзяць на памяць словы некаторых прамоўцаў: маўляў, дзяржава мірная, а якісьці там ваяка скача на кані зь мячом... Супраць каго й за кім — яму невядома... Вось з гэтае прычыны «Пагоня» не адпавядае ані па форме, ані па зьмесьце дзяржаўнаму гербу Беларусі. Дадаюць часам таксама, што герб гэны — літоўскі й мы ня маем права квапіцца на літоўскую сымболіку. Але каб гэты чалавек хоць бы трошкі ведаў гісторыю нашае краіны, то мо й любіў бы яе, яе мову ды яе гістарычныя сымбалі. He адмаўляў бы ўсё гэтак катэгарычна, а ўслухаўся ў словы Максіма Багдановіча:
Толькі ў сэрцы трывожным пачую За краіну радзімую жах, Ўспомню Вострую Браму Сьвятую I ваякаў на грозных канях...
Зрэшты, Пагоня вернецца на Беларусь так ці інакш. Вернецца на Радзіму. Што да сьцяга, дык і тут няма чаго было выдумляць. Бел-чырвона-белы быў заўжды. I ніколі ён не вісеў за немцамі. Цяпер мы маем сьцяг з чырвонага палатна зь не-
дарэчнай зялёнай паласою. Апроч гэтай супярэчнасьці ёсьць яшчэ й «беларускі» бардзюрны арнамэнт, які не сустракаецца нідзе... Той — першы — сьцяг БССР меў за ўзор не абы-які, а аўтэнтычны арнамэнт, што выткала сялянка зь Віцебшчыны. Зрэшты, гэтага стваральнікі «новага» сьцяга ня ведалі. I сваімі «карэкціроўкамі» давялі ўсё да абсурду. Дарэчы, ніхто пад сьцягам БССР у вайну не ваяваў. Ён быў прыдуманы адно ў 1955 г., таму пад ім не маглі ваяваць, гэта недасьведчанасьць. Мне яшчэ помніцца стары, даваенны герб БССР, які мала чым розьніўся ад астатніх савецкіх гербаў, адно тым, што меў надпісы на чатырох мовах: беларускай, польскай, жыдоўскай ды расейскай... «Пралетарыі ўсіх краёў, злучайцеся!» Але навошта тая была злучка, чаму менавіта толькі пралетарская, гэтак і засталося няўцямным. А апошні герб БССР быў створаны народным мастаком Валянцінам Волкавым у 1953 г. Чаму даручылі менавіта Волкаву, таксама няясна, бо ён быў жывапісцам, а не мадэльерам ці хоць бы графікам. Мо таму й герб выйшаў «жывапісны». Хоць Волкаў усё ж мусіў быў запрасіць мастака-макетчыка Мурашова. На суаўтарства гэтае цяпер забыліся, а вось чырвона-зялёныя стужкі, снапы жыта, канюшыны, ільну засталіся. Былі, праўда, у эскізе Волкава й валошкі — цьвяткі Радзімы, паводле Багдановіча, але па нечым указаньні «зьверху» іх прыбралі. Між іншым, на адным зь ягоных эскізаў былі менавіта бел-чырвона-белыя стужкі.... Усё наша, браткібеларусы, нам вернецца! I наш сьцяг, і «Пагоня». Ня ўсё ж нам заставацца ў савецкай бутафорыі 50-х гадоў!
Ціхановіч Я. Партрэт стагодзьдзя вачыма мастака // Наша Ніва. 2006. № 9.
«Дннастня» в мннском Дворце нскусства100
В мйнском Дворце йскусства состоялась йнтереснейшая выставка под названяем «Дйнэстйя». Впервые в йсторйй йскусства Беларусй зрйтелям было представлено творчество четырех поколеннй одной семьн — семейства Тйхановйчей.
Старейшйй представнтель Владяслав Голубок (1882—1937) — первый народный артйст БССР, йзвестный режйссер, павшнй жертвой сталйнскйх репрессйй. Драматург, артнст, он был к тому же хорошнм пейзажйстом. Представленные полотна: «Рыбакова хата», «Озеро Нарочь» й другае — говорят о незаурядных данных художнйка. Впервые после смертй мастера этй работы представлены шйрокой публнке.
Разнообразно й творчество зятя Владйслава Голубка — Евгення Нйколаевйча Тйхановйча (1911 года рожденйя) — жйвопнсца, графйка, гравера, скульптора, одного йз самых крупных мастеров экслйбрмса в Беларусй й бывшем СССР. Его работы представлены шйроко в музеях й частных коллекцйях. Он закончйл Вйтебскйй художественный технйкум й с 1935 года участвуетв художественных выставках, республйканскйх й всесоюзных, являясь в настоявцее время старейшйм членом Союза художнйков.
Все его работы: карандашные зарйсовкй, жйвопйсные полотна, аквареля, форты, лйногравюры — безусловно, талантлйвы. Евгенйй Нйколаевйч — мастер портрета — выстэвйл свой работы с йзображеннымй на нйх современнйкамй (начнная с 30-х годов й до нэшйх дней). Это рабочйе, партйзаны, творческая йнтеллйгенцйя.
Увлеклй стенды с экслйбрйсамй, где былй показаны знакй с автографамй владельцев: пйсателей М. Танка, J4. Шамякйна, П. Бровкй, артнстов А. Райкйна, Б. Тенйна, профессора Кострнкнна, краеведа Уткова й др. Жаль, что музей не смоглй представйть ряд замечательных работ мастера.
Достаточно увлекательно й творчество старшего йз Тйхановнчей — Валентйна Нйколаевйча, который родйлся в 1909 году й рука об руку прошел творческйй путь с братом,
как й он, окончйл Вдтебскйй художественный технйкум, участвовал с нйм в выставках. Но его прйвлекала графйка, оформленйе кнйг, мвр жйвой прйроды. Он ймел множества достойнств: добрый й отзывчйвый, йзумйтельный собеседнйк й балагур. Нейстошймый выдумшйк й шутнйк, карйкатурйст с большой буквы, он был душой любой компаннй. Рыбалка й охота давалй пйіцу его творчеству, он знал многйе тайны прйроды. Везде он носйл с собой этюднмк, й его зарнсовкй с натуры затем удйвлялй зрйтелей. Его работы йзумйтельны, нйкто средй белорусскмх художндков не рйсовал так зверей. Он был автором ряда кнйг, посвяшенных рыбной ловле й охоте, рыбацкйм й охотнйчьйм побасенкам, все йллюстрацйй к кннгам он выполнйл сам. Возьмйте в рукй этй кнйгй, й вы поймете, почему онй йнтересны до сйх пор.
Валентйн Нйколаевйч йзумйтельно владел йскусством граФйкй. Все его творчество было связано с анймалйстйкой. Удйвнтельно натуралйстйчные пейзажй с кабанамй й зайцамй, выполненные в технйке офорт, говорят прежде всего о высоком мастерстве художнйка й о его любвй к родной прйроде.
У Генрдха Тйхановйча (1937—2000), сына Евгенмя Нйколаевйча, было мало персональных выставок: его творчество не нравйлось советскнм чйновнйкэм от йскусства й не отвечало требованйям соцреалйзма. Он блестяше зэкончйл Художественное учйЛйіце йм. Глебова й Театрально-художественный йнстйтут. Его прмвлекалй жйвопйсь й графнка, он мскал что-то новое, свое, ожйвлял старое, проверенное годамй, а то й векамй. На выставке представлены работы втехнйке энкаустйка, которая прйменялась еше в Древнем Егнпте. Он увлекался йсторнческймй сюжетамй лйтовскйх хрондк. В его работах вйделось не только профессйональное мастерство, но й глубокое знанме йсторйй оружйя, одежды, быта эпохй Средневековья. Выставленные картаны: «Бнтва под Оршей», «На крестоносцев», «Верю — воскреснешь», портреты Гусовского й Скорйны — открывают зрйтелям талант, ранее ймй не замеченный.
Очень жаль, что Генрйх так й не занялся серьезно графйкой. Вглядйтесь в его работы: «Натюрморт», «К.рышй Парйжа»,
«Дождь в Лйссабоне» й др. Это офорты co сложнейшймй добавкамн (резерваж, акватйнта й т. д.). В свое время йх не прйнялй й не понялй. Ныне многне графнкн внймательно йзучают этй работы, й очень жаль, что сам художнйк уже не сможет нйчего пояснйть. Экслйбрйс й акварель Генрйха Евгеньевйча также очень йнтересны.
КНІГІ ОНЛАЙН
