Паўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне
гісторыя і памяць
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 427с.
Мінск 2014
4. 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. Мінск: Рэд. газ. «Звязда», 1993. 80 с.; Талерчык, А. Лістападаўскае паўстанне 1830 г. і ўдзел у ім Міхала Валовіча / А. Талерчык // Спадчына. 2000. № 2. С. 58-85; Арлоў, У, Сагановіч, Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1862-1918) / У. Арлоў, Г. Сагановіч. Вільня: Наша будучыня, 1999. 223 с.; Грыцкевіч, А. П. Паўстанне 1830-1831 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве / А. П. Грыцкевіч И Энцыкл. гісторыя Беларусі. Т. 5. Мінск: Беларус. энцыкл., 1999. С. 447-448.
5. Осмоловский, В. П. История Беларуси: вопросы и ответы. Минск: Беларусь, 1993. 206 с. С. 43-48.
6. Горбачева, О. В. Восстание 1830-1831 гг. на Беларуси: дис.... канд. ист. наук: 07.00.02 / О. В. Горбачева. Минск, 1995. 113 с.; Она же. Вынікі і наступствы паўстання 1830-1831 гг. // Беларус. гіст. часоп. 1999. № 4. С. 80-83.
7. Цьвікевіч, А. «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX пачатку XX в. / А. Цвікевіч. Мінск: Навука і тэхніка, 1993. 352 с.; Карев, Д. В. Белорусская историография в конце XVIII начале XX вв.: автореф. дисс. ... д-ра ист. наук: 07.00.09 / Д. В. Карев. Минск, 1996. 36 с.
8. Доўнар-Запольскі, М. В. Гісторыя Беларусі / М. В. Доўнар-Запольскі. Мінск: Беларус. энцыкл, 1994. С. 273-280; Ігнатоўскі, У. М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі / У. М. Ігнатоўскі. Мінск: Беларусь, 1991. 190 с.; Цьвікевіч, I. Кастусь Каліноўскі: біагр.-гіст. нарысы /1. Цьвікевіч // Полымя. 1924. № 2. С. 3-18; Шлюбскі, А. «Мужыцкая праўда» i К. Каліноўскі I X. Шлюбскі // Полымя. 1926. -№ 1. С. 160-166; Мялешка, М. Сялянскае пытаньне ў час паўстаньня 1863 г. у Беларусі / М. Мялешка II Полымя. 1926. № 8. С. 179-186; Васілеўскі, Д. Сялянства Віцебскай і Магілёўскай губэрні ў паўстаньні 1863 г. / Д. Васілеўскі // Полымя. -1928. -№ 6. С. 148— 161; Ігнатоўскі, У. М. 1863 год на Беларусі. Нарыс падзей / У. М. Ігнатоўскі II Запісы аддзелу гуманітарных навук. Працы Інстытуту гістарычных навук. Менск: Бел. АН, 1930. 274 с.; Пічэта, В. I. Формы нацыянальнага і апазіційнага руху на Беларусі / В. I. Пічэта // Полымя. 1924. № 2. С. 142-162.
9. Михнюк, В. Н. Становление и развитие исторической науки Советской Белоруссии (1919-1941 гг.) / В. Н. Михнюк. Минск: Наука и техника, 1985.-284 с.
10. Ігнатоўскі, У. М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі I У. М. Ігнатоўскі. Мінск: Беларусь, 1991. 190 с.
И. Агурский, С. Очерки по истории революционного движения в Белоруссии (1863-1917) / С. Агурский. Минск, Белорус, гос. изд-во, 1928. 348 с.
12. Лочмелъ, И. Очерк борьбы белорусского народа против польских панов / И. Лочмель. М.: Воениздат, 1940. 164 с.
13. Стенографический отчет XII съезду КП(б)Б. Минск, 1929. С. 4849; Шчарбакоў, В. К. Класавая барацьба і гістарычная навука на Беларусі / В. К. Шчарбакоў. Менск: Бел. АН, 1934. 105 с.
14. Дакументы i матэрыялы па гісторыі Беларусі. Т. II. Мінск: Выд-ва АН БССР, 1940.-938 с.
15. Перцаў В. М. Кастусь Каліноўскі / В. М. Перцаў // Полымя. 1945. №9.-С. 138-141.
16. Лушчыцкі, I. Сацыяльна-палітычныя погляды Кастуся Каліноўскага / I. Лушчыцкі // Полымя. — 1949. — № 8. С. 123—131; Он же. Нарысы па гісторыі грамадска-палітычнай і філасофскай думкі ў Беларусі ў другой палове XIX ст. Мінск: БДУ, 1958. 370 с.
17. Революционный подъем в Литве и Белоруссии в 1861-1862 гг.: материалы и документы. М.: Наука, 1964. 707 с.; Восстание в Литве и Белоруссии 1863-1864 гг. М.: Наука, 1965. 586 с.; Смірнов, А. Ф. Кастусь Калиновский / А. Ф. Смирнов. Минск, Госиздат БССР, 1963. 200 с.; Кісялёў Г. Сейбіты вечнага / Г. Кісялеў Мінск: Дзярж. выд-ва БССР, 1963. 304 с.
18. Константин Калиновский / [сост. Я. И. Мараш]. Гродно, 1988; Кастусь Калиновский: из печатного и рукописного наследия. Минск: Беларусь, 1988.-207 с.
19. Шалькевич, В. Ф. Кастусь Калиновский. Страницы биографии / В. Ф. Шалькевич. Минск: Университетское, 1988. 240 с.
20. Біч, М. В. К. Каліноўскі і паўстанне 1863 г. у працах беларускіх савецкіх гісторыкаў / М. В. Біч // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1989. №3.-С. 118.
21. Муха, А. Л. Некаторыя пытанні паўстання 1863-1864 гг. у сучаснай зарубежнай гістарыяграфіі / А. Л. Муха // Весці НАН Беларусі. Сер. грамад. навук. 1999. № 5-6. С. 78-86; Смалянчук, А. Кастусь Каліноўскі ў польскай гістарычнай традыцыі I А. Смаленчук И Спадчына. 1998. № 2. С. 84-105; Stankiewic, A. «Muzyckaja Prauda» i ideja nezaleznsci Bielarusi / A. Stankiewic // Спадчына. 1998. -№ 2. C. 10-51.
22. Біч, M. Нацыянальнае i аграрнае пытанні ў час паўстання 1863-1864 гг. / М. Біч // Беларус. гіст. часоп. 1993. № 3. С. 36-46; Грыгор’ева, В. В. Каталіцкае і праваслаўнае духавенства ў паўстанні 1863 г. I В. Грыгор’ева // Беларус. гіст. часоп. 1993. № 3. С. 46-50.
23. Біч, М. В. Дзяржаўнасць Беларусі: станаўленне, барацьба за аднаўленне / М. В. Біч И Беларус. мінуўшчына. 1993. № 5-6. С. 6-7; Арлоў, У, Сагановіч, Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1862-1918) / У. Арлоў, Г. Сагановіч. Вільня: Наша будучыня, 1999. -223 с.; 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. Мінск: рэд. газ. «Звязда», 1993. 80 с.
24. Черепица, В. Н. Михаил Осипович Коялович. История жизни и творчества / В. Н. Черепица. Гродно: ГрГУ, 1998. 328 с.; Гісторыя Беларусі: у 2 ч. Ч. 1. / пад рэд. праф. Я. К. Новіка i Г. С. Марцуля. -Мінск: Універсітэцкае, 2000.-416 с.
Рэзюме
Д. У КАРАЎ
ПАЎСТАННЕ 1863-1864 гг.
У БЕЛАРУСКАЙ ГІСТАРЫЯГРАФІЧНАЙ ТРАДЫЦЫІ КАНЦА XIX XX ст. (ПРАБЛЕМЫ I КАЛІЗІІ)
Вызначаюцца асноўныя тэндэнцыі развіцця поглядаў на характар і спецыфіку паўстання 1863-1864 гг. у беларускай гістарыяграфічнай традыцыі канца XIX пачатку XX ст. Канкрэтызуюцца слабыя месцы гэтых пазіцый і кола пытанняў, якое патрэбна вывучаць больш дэталёва і аргументавана. Фіксуецца адсутнасць у беларускай гістарыяграфіі на сённяшні дзень сінтэзнай, абагульняючай працы па гэтай праблематыцы.
Summary
D. KAREV
THE UPRISING OF 1863-1864 IN BELARUSIAN HISTORIOGRAPHIC TRADITION OF THE END OF XIX BEG. XX CEN.
(PROBLEMS AND COLLISIONS)
In this article the author determines the main tendencies in the development of views on the character and specifics of the Uprising in 1863-1864 in Belarusian historiographic tradition of the end of XIX beg. XX cen. The holes in these positions and a range of questions for a thorough study are being defined. The lack of a summary work on the problem in the present-day Belarusian historiography is being fixed.
Паступіў у рэдакцыю 16.12.2013
УДК 94(476) «1863/1864»:930(476)
М. П. КАСЦЮК
ЭВАЛЮЦЫЯ АЦЭНАК ПАЎСТАННЯ 1863-1864 гг.
У БЕЛАРУСКАЙ ГІСТАРЫЯГРАФІІ АПОШНІХ ДЗЕСЯЦІГОДДЗЯЎ XX ПАЧАТКУ XXI ст.
Паўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве гераічны акт вызвольнай барацьбы супраць самадзяржаўнага праўлення ў Расійскай імперыі. Яно выклікала і працягвае выклікаць павышаную ўвагу да многіх бакоў яго падрыхтоўкі, правядзення, да асобаў кіраўнікоў, лёсаў многіх іншых удзельнікаў.
У першую чаргу, усё гэта асэнсоўваецца гісторыкамі тых краін, дзе яно адбывалася, у тым ліку Беларусі. Гэтая цікавасць, натуральна, узрастае ў сувязі з юбілеямі паўстання яго стагоддзем, а ў наш час, з 150-годдзем з часу яго пачатку. Да гэтых дат прымеркаваны пэўныя мерапрыемствы розных напрамкаў, у тым ліку правядзенне навуковых сесій, уключаючы цяперашнюю Міжнародную навуковую канферэнцыю.
Больш пільная ўвага да гэтай падзеі ў гісторыі Беларусі XX стагоддзя была звязана менавіта са 100-гадовым юбілеем паўстання. На радзіме К. Каліноўскага, у гарадскім пасёлку Свіслач Гродзенскай вобласці 29-30 чэрвеня 1963 г. была праведзена навуковая сесія, прысвечаная гэтай даце. Яе арганізатарамі выступілі Інстытут гісторыі Акадэміі навук БССР і кафедра гісторыі Гродзенскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя Я. Купалы.
Уступнае слова на навуковай сесіі зрабіў першы сакратар Гродзенскага сельскага абласнога камітэта КПБ У. Ф. Міцкевіч. Акадэмічны Інстытут гісторыі быў прадстаўлены яго дырэктарам I. С. Краўчанкам і шэрагам супрацоўнікаў. 3 дакладам «Сто
летие со дня восстания 1963 года» выступіла старшы навуковы супрацоўнік інстытута, кандидат (будучи доктар) гістарычных навук С. М. Байкова (Самбук).
Характэрна, што на дадзенай навуковай сесіі выступіў старшы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі АН СССР, доктар гістарычных навук А. Ф. Смірноў. Тэма яго даклада «К. Калиновский в оценке исторической науки». Літва была прадстаўлена вучоным сакратаром Інстытута гісторыі АН Літоўскай ССР М. I. Зараўскайтэ. Яе выступление «Восстание 1863 года на территории Литвы». Прадстаўляць Гродзенскі дзяржпедінстытут было даручана мне, яго студэнту. Тэма майго выступления «Участие крестьян Слонимщины в восстании 1863 г.». Даклады рабіліся выключна на рускай мове.
На гэтай навуковай сесіі з улікам тагачасных навуковых падыходаў быў адлюстраваны ход паўстання з канцэнтрацыяй увагі да падзей на беларускай тэрыторыі, да асобы Кастуся Каліноўскага i яго некаторых паплечнікаў, да мясцін, дзе ён нарадзіўся i вырас. На працягу сесіі пэўным чынам была ўшанавана яго памяць. Аднак матэрыялы канферэнцыі выдадзены не былі, хаця ў Мінску з’явілася вуліца К. Каліноўскага.
Звяртае на сябе ўвагу акалічнасць, што ў тыя часы найболып актыўна гісторыяй паўстання займаўся маскоўскі даследчык А. Ф. Смірноў. У 1959 г. у Мінску на беларускай мове ім была выдадзена кніга «Кастусь Каліноўскі ў паўстанні 1863 года». Затым, у 1963 г., у сувязі са 100-годдзем паўстання ён надрукаваў у Маскве сваё даследаванне «Восстание 1863 года в Литве и Белоруссии». У гэтых публікацыях прыведзены значны дакументальны матэрыял па дадзенай тэме, у тым ліку які датычыцца асобы К. Каліноўскага. Падыходы аўтара да падзей паўстання i да яго дзеячоў, хаця і вызначаліся тагачаснай інтэрпрэтацыяй, але былі дастаткова ўзважанымі.
Прыкладна праз 10 гадоў пасля 100-годдзя з часу паўстання на яго гісторыю таксама была звернута павышаная ўвага ў сувязі з выданнем гісторыі Беларусі ў 5 тамах, хоць у тыя часы дадзеная праца называлася «Гісторыя Беларускай ССР». Даволі сур’ёзнае адлюстраванне гісторыя паўстання знайшла ў другім
томе «Беларусь у перыяд капіталізму (1861-1917 гг.)». Гэтая кніга выйшла ў 1972 г. У ёй паўстанню прысвечаны асобны раздзел памерам у 25 старонак, аўтарам якога з’яўлялася С. М. Самбук. Ён быў выкананы на вялікім фактичным матэрыяле, натуральна, з тагачаснымі падыходамі, але з імкненнем да навуковай аб’ектыўнасці і ў пэўнай ступені адлюстраваннем беларускага пункту гледжання на гісторыю паўстання. Гэта стала вынікам не толькі пазіцыі аўтара, але галоўнага рэдактара тома, членакарэспандэнта К. I. Шабуні і старшыні галоўнай рэдакцыйнай калегіі акадэміка I. М. Ігнаценкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
