Паўстанне 1863-1864 гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне
гісторыя і памяць
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 427с.
Мінск 2014
6. Нарысы гісторыі Беларусі: у 2 ч. Ч. 1. / М. П. Касцюк, У. Ф. Ісаенка, Г. В. Штыхаў і інш. Мінск: Беларусь, 1994. 527 с.
7. Фірыновіч, А. Э. Паўстанне 1863-1864 гг.: вядомыя і невядомыя крыніцы беларускіх архіваў / А. Э. Фірыновіч. Мінск: Беларус. навука, 2013,-315 с.
8. Швед, В. Польскае пытанне і Беларусь у 1772-1863 гадах / В. Швед // Шлях да ўзаемнасці = Droga ku wzajemności. Кн. II.: матэрыялы VII міжнар. навук. канф., Беласток, 16-18 ліп. 1999 г. / пад рэд. М. Кандрацюка. Беласток: Выд-ва Ун-ту ў Беластоку, 2000. С. 273 283.
9. Швед, В. Праявы ліцвінскасці (беларускасці) у грамадска-палітычным жыцці зямель Беларусі ў 1772-1863 гг. / В. Швед// Шлях да ўзаемнасці = Droga ku wzajemności. Кн. IV: матэрыялы IX Міжнар. навук. канф., Беласток, 20-22 л-і пеня 2001 г. / пад рэд. М. Кандрацюка. Беласток: Выд-ва Ун-ту ў Беластоку, 2002.-С. 301-316.
10. Кастусь Каліноўскі (1838-1864 гг.) Константин Калиновский: материалы респ. науч, конф., посвящ. 150-летию со дня рождения выдающегося бел. революционера-демократа и мыслителя К. Калиновского / сост. Я. И. Марат. Гродно, 1988. 87 с.
Резюме
М. П. КОСТЮК
ЭВОЛЮЦИЯ ОЦЕНОК ВОССТАНИЯ 1863-1864 гг. В БЕЛОРУССКОЙ ИСТОРИОГРАФИИ
ПОСЛЕДНИХ ДЕСЯТИЛЕТИЙ XX НАЧАЛА XXI вв.
Отражаются различные подходы к оценке восстания 1863-1864 гг. на территории Беларуси и роли в нем предводителя К. Калиновского. Констатируется, что внимание к тем событиям возрастало в связи с юбилейными датами, когда проводились соответствующие научно-организационные мероприятия. Примечательно, что на них преобладали оценки восстания как патриотического акта, а его деятелей как борцов, преданных своему народу, что было характерно для последних десятилетий XX начала XXI вв.
Summary
M. KASTSIUK
1863-1864 UPRISING APPRAISAL EVOLUTION IN BELARUSIAN HISTORIOGRAPHY IN THE LAST DECADES OF XXth -
THE BEGINNING OF XXIth CENTURIES
The author highlightes different approaches to the 1863-1864 uprising appraisal on the territory of Belarus, as well as the role of his leader K. Kalinousky. It is stated, that attention to these events depends on anniversary dates with associated scientific and organizational events. It should be noted, that revolt appraisal as a patriotic act and revolt personalities appraisal as patriots for people, were dominant during celebration. This situation was typical for the last decades of the XXth and the beginning of XXIth centuries.
Паступіў у рэдакцыю 13.12.2013
УДК 94(476) «18(092)Каліноўскі+ 94(476)«1863/1864»
В. Г. МАЗЕЦ
3 НАГОДЫ СЛАЎНАГА ЮБІЛЕЯ, АБО ЯК АДЗНАЧАЛАСЯ Ў БССР 150-годдзе
3 ДНЯ НАРАДЖЭННЯ КАСТУСЯ КАЛІНОЎСКАГА
1125-годдзе ПАЎСТАННЯ 1863-1864 гг.
Кастусь Каліноўскі нязмерная мужнасць Радзімы,
Кастусь Каліноўскі адвагі прачыстая мова.
К. Кірэенка. «Кастусь Каліноўскі»
Напэўна, ніводная з гістарычных падзей XIX ст. не прыцягвала i не прыцягвае да сябе столькі ўвагі з боку шырокай грамадскасці, як паўстанне 1863-1864 гг., падзеі якога разгортваліся на землях Польшчы, Беларусі, Літвы і Украіны. I чым больш з’яўляецца публікацый, прысвечаных падзеям, што адбываліся паўтара стагоддзі таму, тым болын паўстае пытанняў, звязаных з тымі гераічнымі і трагічнымі падзеямі. Адно з галоўных якое месца займае паўстанне 1863-1864 гг. у змаганні беларускага народа за права жыць ва ўласнай дзяржаве.
Спроба знайсці адказ на гэтае пытанне была зроблена чвэрць стагоддзя таму назад, калі ў Беларускай ССР на дзяржаўным узроўні, з шырокім удзелам грамадскасці адзначалася 150-годдзе з дня нараджэння Кастуся Каліноўскага і 125-годдзе паўстання 1863-1864 гг.
19 лютага 1986 г. на пасяджэнні клуба «Спадчына» было прынята рашэнне накіраваць зварот да Першага сакратара ЦК КПБ М. М. Слюнькова і сакратара ЦК КПБ А. Т. Кузьміна, у якім выказвалася «спадзяванне, што партыйныя і савецкія органы нашай рэспублікі прымуць адпаведныя рашэнні для ўшанавання памяці герояў паўстання 1863 г. і яго кіраўніка Кастуся Каліноўскага» [1].
У звароце прапаноўвалася ажыццявіць шэраг канкрэтных крокаў для ўсенароднага ўшанавання памяці:
- выдаць творы К. Каліноўскага, куды б увайшлі яго публіцыстычныя артыкулы з «Мужыцкай праўды», «Лісты з-пад шыбеніцы», матэрыялы следчай камісіі, успаміны пра дзейнасць К. Каліноўскага, іншых паўстанцаў і іншыя матэрыялы і дакументы;
- забяспечыць факсімільнае выданне ўсіх вядомых нумароў «Мужыцкай праўды»;
- выдаць матэрыялы і дакументы пра паўстанне 1863 г. у Беларусі;
- арганізаваць чытанні, прысвечаныя 150-годдзю з дня нараджэння К. Каліноўскага і 125-годдзю з пачатку паўстання 1863 г., мастацкую выстаўку, стварыць мастацкія і дакументальныя фільмы, прысвечаныя гэтым падзеям;
- стварыць музей паўстання 1863 г. у г. Мінску ці ў бліжэйшым зручным месцы каля Мінска. У ліку такіх найбольш зручных месцаў разглядалася веска Плябань Маладзечанскага раёна каля чыгуначнай станцыі Уша, дзе былі пахаваны паўстанцы 1863 г. на чале з кіраўніком атрада Юльянам Бакшанскім. У гэтай вёсцы знаходзіўся будынак касцёла, які пасля рэстаўрацыі можна было прыстасаваць пад музей;
- стварыць музей К. Каліноўскага на яго радзіме ў г. п. Свіслач;
- стварыць і ўсталяваць помнікі К. Каліноўскаму ў гарадах Мінск і Гродна.
На стварэнне музеяў і помнікаў прапаноўвалася аб’явіць збор сродкаў і наладзіць правядзенне суботнікаў [1].
Ініцыятыва сяброў клуба «Спадчына» ЦК КПБ была падтрыманая, і 6 чэрвеня 1986 г. была выдадзена пастанова «Аб 150-годдзі з дня нараджэння Кастуся Каліноўскага».
У пастанове быў выкладзены афіцыйны падыход да разгляду асобы кіраўніка паўстання 1863-1864 гг. У прыватнасці адзначалася, што ў «савецкай гісторыка-партыйнай навуцы К. Каліноўскі разлядаецца як папярэднік сацыял-дэмакратычнага руху. Яго светапогляд і роля ў рэвалюцыйным руху непа-
рыўна звязаныя з дзейнасцю рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў В. Р. Бялінскага, A. I. Герцэна, М. Г. Чарнышэўскага, М. А. Дабралюбава». Сцвярджалася, што «загады і распараджэнні К. Каліноўскага, матэрыялы выдаванай ім газеты «Мужыцкая праўда», а таксама ўспаміны сучаснікаў сведчаць аб тым, што па сваіх грамадска-палітычных поглядах ён быў паслядоўным рэвалюцыйным дэмакратам. Яго погляды і рэвалюцыйная дзейнасць аказалі вялікі ўплыў на наступнае развіццё перадавой грамадскай думкі ў Беларусі, беларускай літаратуры. Ідэйнатэарэтычная спадчына К. Каліноўскага ў цяперашні час вывучаецца ў курсе навуковага камунізму ва ўсіх ВНУ краіны» [2, арк. 35].
Комплекс мерапрыемстваў з нагоды 150-годдзя з дня нараджэння беларускага рэвалюцыянера-дэмакрата і мысліцеля, кіраўніка паўстання 1863-1864 гг. К. Каліноўскага, які быў прадугледжаны пастановай ЦК КПБ, быў нават больш маштабным, чым прапановы сяброў клуба «Спадчына».
Так, ЦК КПБ палічыў мэтазгодным ажыццяўленне шэрагу мерапрыемстваў.
Акадэмія навук БССР і Міністэрства культуры БССР павінны былі правесці юбілейную сесію Аддзялення грамадскіх навук АН БССР і апублікаваць яе матэрыялы ў «Вясцях Акадэміі навук Беларускай ССР».
Міністэрству культуры БССР, свіслацкім райкаму КПБ і выканкаму раённага Савета народных дэпутатаў даручалася:
- усталяваць у в. Якушоўка Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці мемарыяльную дошку на доме, у якім жыла сям’я К. Каліноўскага;
- рэстаўраваць будынак былой Свіслацкай гімназіі, дзе вучыўся К. Каліноўскі;
- рэстаўраваць помнік К. Каліноўскаму ў г. п. Свіслач;
- абнавіць экспазіцыю аб жыцці і дзейнасці К. Каліноўскага ў Свіслацкім гісторыка-краязнаўчым музеі.
Міністэрству культуры БССР было прапанавана:
- разгледзець пытанне аб наданні адной з бібліятэк г. Гродна імя К. Каліноўскага;
- пашырыць экспазіцыю аб рэвалюцыйнай дзейнасці К. Каліноўскага ў Дзяржаўным музеі БССР.
Дзяржаўнаму камітэту БССР па справах выдавецтваў, паліграфіі і кніжнага гандлю даручалася выдаць у 1988 годзе пад грыфам Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КП Беларусі:
- у выдавецтве «Беларусь» зборнік друкаванай і рукапіснай спадчыны К. Каліноўскага з уключэннем у тэты зборнік успамінаў сучаснікаў пра яго рэвалюцыйную дзейнасць;
- у выдавецтве «Універсітэцкае» кнігу В. Ф. Шалькевіча «К. Каліноўскі. Старонкі біяграфіі».
Дзяржаўны камітэт БССР па кінематаграфіі павінен быў прадугледзіць выпуск кароткаметражнага дакументальнага фільма, прысвечанага паўстанню 1863-1864 гг. і ролі ў ім К. Каліноўскага.
Міністэрства мясцовай прамысловасці БССР пры ўдзеле Міністэрства культуры БССР абавязвалася забяспечыць выраб да 1988 года значка, а Міністэрству сувязі БССР выданне ў 1987-1988 гг. паштовых марак і канвертаў з малюнкам К. Каліноўскага.
Дзяржаўны камітэт БССР па тэлебачанні і радыёвяшчанні ў адпаведнасці з пастановай ЦК КПБ павінен быў арганізаваць у 1987-1988 гг. тэлеі радыёперадачы, прысвечаныя 150-годдзю з дня нараджэння К. Каліноўскага і 125-годдзю паўстання 1863— 1864 гг.
Рэдакцыям газет «Звязда», «Советская Белоруссия», «Літаратура і мастацтва», «Голас Радзімы», часопісаў «Беларусь», «Полымя», «Маладосць», «Нёман» даручалася апублікаваць у студзені 1988 г. артыкулы і іншыя матэрыялы, прысвечаныя 150-годдзю з дня нараджэння К. Каліноўскага [2, арк. 36].
Прапанаваны ў пастанове комплекс мерапрыемстваў з’яўляўся сведчаннем таго, што дадзены юбілей будзе адзначаны на высокім дзяржаўным узроўні.
Неабходна адзначыць, што большая частка выкладзеных у партыйнай пастанове прапановаў былі рэалізаваныя на практыцы. Святкаванне 150-годдзя з дня нараджэння К. Каліноўскага атрымала шырокі грамадскі рэзананс у рэспубліцы. Так, ужо
30 кастрычніка 1987 г. Пастановай Савета Міністраў БССР Свіслацкай сярэдняй школе № 1 было присвоена імя К. Каліноўскага [5, с. 77].
Праўда, з боку асобных партийных функцыянераў выказвалася пэўная занепакоенасць у сувязі з правядзеннем юбілейных мерапрыемстваў. Так, 4 студзеня 1988 г. у ЦК КПБ быў накіраваны ліст лектара аддзела прапаганды і агітацыі ЦК Кампартыі Беларусі А. Вінакурава з аналітычнай інфармацыяй пра змест перадач радыёстанцый «Свабода» і «Ватыкан» за лістапад-снежань 1987 г., у якім адзначалася, што «асабліва актыўна ідэйны праціўнік спрабуе трактаваць з буржуазнанацыяналістычных пазіцый ролю пэўных падзей, грамадскіх дзеячаў у гісторыі Беларусі, юбілейныя даты якіх будуць адзначацца ў 1988 годзе. Так, напярэдадні 150-годдзя з дня нараджэння К. Каліноўскага непамерна ўзвялічваецца яго ўклад у развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў, ідэі беларускай дзяржаўнасці» [3, арк. 1-2]. Разам з тым дадзены ліст ужо не мог перашкодзіць правядзенню юбілейных мерапрыемстваў.
КНІГІ ОНЛАЙН
