Першыя людзі на зямлі Беларусі
Алена Калечыц
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 120с.
Мінск 2015
рале, Украіне, у Паўднёвай Сібіры і іншых месцах. I толькі на чацвёртым этапе, у мусцьерскім перыядзе (ад 100—80 да 35 тысячагоддзяў назад), чалавек дасягнуў 55° паўночнай шыраты і, як мы можам меркаваць, у тым ліку, магчыма, тэрыторыі Беларусі.
На пятым этапе чалавек асвоіў амаль усю Айкумену. Было гэта ў познім палеаліце (ад 40—35 да 10 тыс. гадоў назад).
Першая хваля пранікнення чалавека на нашу зямлю, верагодна, супала па часе з муравінскім міжледавікоўем і першай паловай апошняга паазерскага зледзянення. Дакладных доказаў гэтаму няма. Тры прылады, блізкія па форме і тэхніцы апрацоўкі да мусцьерскіх (скрэблы са Свяцілавіч, Абідавіч і скрэбланож з Бердыжа), не маюць якіхнебудзь выразных крытэры
яў для датавання. Яны знойдзены ў пераадкладзеным стане і без слядоў арганікі, якую можна было б датаваць метадамі абсалютнай геахраналогіі.
Далейшыя падзеі адбыліся ў познім палеаліце. Тут мы маем бясспрэчныя доказы пранікнення палеалітычных паляўнічых на зямлю Беларусі. Надзейнымі сведкамі гэтага з’яўляюцца познапалеалітычныя помнікі Юравічы (прыкладна 26 тыс. гадоў назад) і Бердыж (па розных звестках, ад 23 да 15 тысячагоддзяў назад).
Для Беларусі вылучаюць яшчэ адну, трэцюю, хвалю засялення (14—10 тыс. гадоў назад), якая адпавядае пазнейшаму, фінальнаму палеаліту, калі чалавек рассяліўся па ўсёй яе тэрыторыі і больш ніколі не пакідаў гэты цудоўны край.
Дарагія чытачы! Калі вы даведаецеся аб новых знаходках костак буйных жывёл, незразумелых каменных ці касцяных вырабах і іншых загадкавых рэчах, звярніцеся ў бліжэйшы музей ці пішыце нам на адрас: 220072, Мінск, вул. Акадэмічная, 1, Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут гісторыі, аддзел археалогіі першабытнага грамадства.
ПЫТАННІI ЗАДАННІ ДЛЯ САМАКАНТРОЛЮ
1. Чым адрозніваюцца адносныя датаванні ад абсалютных?
2. Пералічыце галоўныя метады іншых навук, якімі карыстаюцца археолагі.
3. Чым яны адрозніваюцца?
4. Што трэба рабіць, каб захаваць старажытныя знаходкі?
5. Якія міфы пра старажытнасці найбольш распаўсюджаны ў Беларусі?
6. Пералічыце галоўныя напрамкі засялення чалавекам тэрыторыі нашай краіны.
7. Назавіце асноўныя даты і этапы засялення Беларусі.
109
ШТО МОЖНА ПРАЧЫТАЦЬ ДАДАТКОВА
Алексеев В.П. От жнвотных — к человеку. Легенды. Факты. М., 1969.
Археалогія Беларусі. Том 1. Каменны і бронзавы вякі. Мінск, 1997.
Аугуста Н„ Бурйан 3. По путям развнтня жнзнн. Прага, 1971.
Баландйн Р.К., Бондарев Л.Г. Прлрода н цнвнлнзацня. М„ 1988.
Барнетт А. Род человеческмй. М., 1968.
Борнсковскйй П.Н. Древнейшее прошлое человечества. М., 1980.
Брукс К. Клмматы прошлого. М., 1952.
Вереіцагйн Н.К. Почему вымерлн мамонты. Л., 1979.
Вереіцагйн Н.К. Запнскн палеонтолога. Л„ 1981.
Гангнус А.А. Через горы временм. М., 1973.
Герасймов М.М. Людн каменного века. М„ 1964.
Долуханов П.М. Географмя каменного века. М., 1979.
Ммбрй Д.Ж., Нмбрй К. Тайны ледннковых эпох. М., 1988.
Норданскйй Н.Н. Развнтне жмзнн на Земле. М„ 1981.
Ісаенка У.Ф. Юравічы над Прыпяццю. Мінск, 2000.
Кларк Дж.Д. Донсторнческая Афрлка. М., 1977.
Котляков В.М., Гросвальд М.Г., Кренке Л.Н. Клнмат Землл: прошлое, настояіцее, будуіцее. М., 1985.
Лазуков Г.П., Гвоздовер М.Д., Рогйнскіш Я.Я. н др. Прнрода м древнмй человек. М„ 1981.
Ламберт Д. Донсторнческмй человек: Кембрнджскнй путеводнтель. Л., 1991.
Ларнчев В.Е. Сад Эдема. М„ 1980.
Матюшйн Г.Н. Трм мнллмона лет до нашей эры. М., 1986.
Олейнйков А.Н. Геологнческне часы. Л„ 1987.
Осборн Г. Человек древнего каменного века: жнзнь, среда, мскусство. Л., 1924.
Ранов В.А. Древнейшме страннцы нсторнм человечества. М., 1988.
Резанов Н.А. Велмкне катастрофы в нсторнм Землм. М„ 1984.
Семенов Ю.Н. Как возннкло человечество. М„ 1966.
Серебряный Л.Р. Древнее оледененпе м жнзнь. М., 1980.
Тегако Л.Н., Салйвон М.М. Основы антропологмл н экологнн человека. Мннск, 1997.
Формозов А.А. Памятннкл первобытного нскусства. М„ 1980.
Чарняўскі М.М. 3 глыбінь тысячагоддзяў. Мінск, 1978.
Чарняўскі М.М. Ілюстраваная гісторыя старадаўняй Беларусі. Першабытны перыяд. Мінск, 2003.
Эйдельман Н.Я. І4ш,у предка. М„ 1970.
111
ТЭРМІНАЛАГІЧНЫ СЛОЎНІК
АДНОСНЫ ЎЗРОСТ — прыблізны, не зусім дакладны ўзрост, які паказвае паслядоўнасць з’яў ці прадметаў без пэўных дат.
АБСАЛЮТНЫ ЎЗРОСТ — дакладны ўзрост у гадах.
АДОРВЕНЬ — буйная глыба горных парод, адарваная ледавіком ад свайго ложа і перанесеная на некаторую, часам вялікую адлегласць.
АНТРАПАЛОГІЯ — навука аб паходжанні, эвалюцыі і заканамернасцях змен фізічнага складу чалавека.
АПТЫМАЛЬНЫ — найлепшы, найбольш спрыяльны.
АРХАНТРАПЫ — першыя сапраўдныя людзі. БІЯМАСА — колькасць прадуктаў расліннага і жывёльнага паходжання ў адпаведных мерах вагі на адзінку паверхні ці аб’ёму. ГАЛАЦЭН — апошні адрэзак чацвярцічнага (антрапагенавага) перыяду, геалагічная сучаснасць, у якой мы жывём.
ГАМШІДЫ — сям’я атрада прыматаў, якая ўключае віды як выкапнёвага, так і сучаснага чалавека.
ГЕАХРАНАЛОГІЯ — устанаўленне адноснага і абсалютнага ўзросту адкладаў, геалагічных і гістарычных падзей.
КАМПАНЕНТ — састаўная частка чагонебудзь.
КАТАЛІЗАТАР — паскаральнік.
ЛАНДШАФТ — аднародны кавалак зямной паверхні, які адрозніваецца ад суседніх характарам і ўзаемадзеяннем рэльефу, клімату, глеб, расліннага і жывёльнага свету.
МАРЭННАЯ ГРАДА — узвышша выцягнутай формы, складзенае з адкладаў ледавіка з уключэннем валуноў.
МІГРАЦЫЯ — перамяшчэнне людзей ці жывёл, выкліканае рознымі абставінамі.
НАТУРАЛЬНЫ АДБОР — працэс выжывання і ўзнаўлення арганізмаў, найбольш
прыстасаваных да асяроддзя, і гібелі ў ходзе эвалюцыі непрыстасаваных.
НЕААНТРАПЫ — людзі сучаснага выгляду і фізічнага стану.
ПАЛЕААНТРАПЫ — старажытныя людзі, адна з чатырох галоўных і шматлікіх груп стадый у эвалюцыі чалавека, якія папярэднічалі неаантрапам.
ПАЛЕАГРАФІЯ — навука аб фізікагеаграфічных умовах геалагічнага мінулага.
ПАНГІДЫ — сям’я атрада прыматаў, чалавекападобныя малпы.
ПЕРЫГЛЯЦЫЯЛЬНЫЯ ЎМОВЫ — умовы асяроддзя, якія ствараюцца і знаходзяцца ля краю ці вакол ледавіка — перыгляцыяльныя адклады, клімат, ландшафты, расліннасць і інш.
ПЛЕЙСТАЦЭН — большая частка чацвярцічнага (антрапагенавага) перыяду, якая папярэднічала галацэну. Звязаны са зменай ледавіковых і міжледавіковых эпох.
ПРАРАДЗІМА ЧАЛАВЕКА — месца з’яўлення першых людзей.
СТРАТЫГРАФІЧНЫЯ ДАСЛЕДАВАННІ — вывучэнне паслядоўнасці залягання і ўзаемаадносін слаёў горных парод; стратыграфія — раздзел геалогіі.
УРОЧЫШЧА — невялікая тэрыторыя, якая мае рысы адрознення ад навакольнага асяроддзя і асабістую назву.
ЭВАЛЮЦЫЯ — павольнае пераўтварэнне. ЭКАЛАГІЧНАЯ НІША — абмежаваная прастора, прыродныя ўмовы якой прыдатныя для існавання і развіцця адпаведных арганізмаў (у тым ліку чалавека).
ЭТНАГРАФІЯ — навука, якая вывучае побыт, культуру, паходжанне, рассяленне і культурнагістарычныя сувязі народаў.
113
ЗМЕСТ
Ад аўтара........................................................4
ЛЕТАПІСЖЫЦЦЯ....................................................8
Геалагічны гадзіннік.............................................9
Археалагічны гадзіннік .........................................11
Таямніцы ледавіковых эпох.......................................12
Загадка прарадзімы чалавека.....................................18
Падзеі апошніх 130 тысяч гадоў..................................21
У царстве жывёл.................................................24
У свеце людзей..................................................29
Пытанні і заданні для самакантролю..............................36
ЯК ЗНАЙШЛІ ПОМНІКІ ПАЛЕАЛІТУ Ў БЕЛАРУСІ.........................37
Бердыжская стаянка..............................................38
Юравіцкая стаянка...............................................41
Самыя старажытныя рэчы..........................................43
Напярэдадні галацэну............................................47
Карта Беларусі ў фінальную пару палеаліту ......................48
Пытанні і заданні для самакантролю..............................49
У ГАСЦЯХ У ДАЛЁКІХ ПРОДКАЎ......................................50
Першабытныя жытлы...............................................56
На паляванні....................................................60
Аб густах не спрачаюцца.........................................63
Старажытны посуд................................................64
Вопратка........................................................65
Чаму крэмень? I ці толькі крэмень? .............................67
Прылады працы...................................................70
У майстэрні мастака.............................................77
Пра мову, лічбы і іншыя цікавыя і загадкавыя рэчы...............83
Людзі і духі....................................................84
Колькі нас было ў палеаліце? ...................................87
Пытанні і заданні для самакантролю..............................89
СЦЕЖКАЙ АРХЕОЛАГА...............................................90
Якія бываюць помнікі? ..........................................92
Штучнае ці прыроднае? ..........................................94
Як апрацоўвалі крэмень..........................................94
Пытанні і заданні для самакантролю..............................97
У СЦЕНАХ ЛАБАРАТОРЫІ............................................98
Саюз навук......................................................99
Як захаваць старажытныя знаходкі...............................106
Рэальнасць і міфы..............................................106
Доўгі шлях да Беларусі.........................................110
Пытанні і заданні для самакантролю.............................111
ШТО МОЖНА ПРАЧЫТАЦЬ ДАДАТКОВA..................................113
ТЭРМІНАЛАГІЧНЫ СЛОЎНІК.........................................115
Навуковапапулярнае выданне
Беларуская дзіцячая энцыклапедыя
Калечыц Алена Генадзеўна
ПЕРШЫЯ ЛЮДЗІ НА ЗЯМЛI БЕЛАРУСІ
Пры падрыхтоўцы кнігі выкарыстаны матэрыялы выдання «J. Augusta. Zd. Burian. Menschen der urzeit». Praha, 1960
Навуковы рэдактар І.Б. Клепікаў
Мастацкае афармленне і камп'ютарная вёрстка: П.В. Баранаў
Карэктар В.М. Чудакова
Падпісана да друку 18.06.2015.
Фармат 84x108 Vie. Папера мелаваная. Друк афсетны. Гарнітура Myriad Pro. Ум. друк. арк. 12,6. Ул. выд. арк. 11,82. Тыраж 1500. Заказ 1557.
Рэспубліканскае
КНІГІ ОНЛАЙН
