КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Клянуся, зараз нешта адбудзецца... Клянуся, пустыня ажыла. Клянуся, гэтае бязлюддзе, гэтая моўча раптам стала больш хвалюючае, чым тлум гарадской плошчы... Мы выратаваны, на пяску сляды!.. Ах, мы страцілі след роду чалавечага, мы былі адцяты ад свайго племені, мы апынуліся адным-адны ў цэлым свеце, быццам рэшткі вялікага перасялення,— і вось мы натыкаемся на ўрэзаныя ў пясок цудадзейныя сляды чалавека. — Глядзіце, Прэво, тут разышліся двое... — А тут апусціўся на калені вярблюд... — А тут... I ўсё ж мы пакуль яшчэ не выратаваны. Нам зусім недастаткова толькі чакаць. Праз некалькі гадзін нас ужо немагчыма будзе выратаваць. Як толькі пачнецца кашаль, атака смагі будзе маланкавая. А нашы горлы... Але я веру: дзесьці ў пустыні мерна рухаецца караван. Мы ідзём далей, і нечакана аднекуль даносіцца спеў пеўня. Гіёмэ расказваў мне: «Пад канец я чуў — у Андах спявалі пеўні. А яшчэ чуў, як ішлі цягнікі...» Я ўспамінаю пра гэта ў тое ж імгненне, як заспяваў певень, і кажу сабе: «Спачатку мяне ашукалі вочы. Канечне, гэта смага вінавата. А вось цяпер і слых падводзіць». Але Прэво хапае мяне за руку. — Чулі? — Што? — Певень! — Значыць... Значыць... Дурню, ну вядома ж, гэта значыць — жыццё... У мяне ўсё-такі была яшчэ адна галюцынацыя, апошняя: я бачыў трох сабак, якія беглі адзін за адным. Прэво, які таксама паглядзеў у той бок, не ўбачыў нічога. А вось бедуіна мы бачым абодва. Мы працягваем да яго рукі. Мы абодва клічам яго штосілы. I абодва смяёмся ад шчасця!.. Але нашы галасы не чутны і за трыццаць метраў. Галасавыя звязкі ўжо даўно перасохлі. Мы зусім ціха размаўлялі паміж сабою і нават не заўважалі гэтага! А вось бедуін са сваім вярблюдам, якія выплылі з-за пагорка, паволі, паволі аддаляюцца ад нас. А раптым гэты чалавек тут адзін? Жорсткі дэман толькі паказаў нам яго — і забірае... А ў нас ужо няма сілы бегчы! 3-за дзюны паказваецца яшчэ адзін араб. Крычым як можам — усё роўна ледзь чутна. Тады мы пачынаем махаць рукамі, здаецца, на ўсю пустыню відны нашы адчайныя сігналы. Але бедуін па-ранейшаму глядзіць убок... Ды вось ён нетаропка, чуць-чуць паварочвае галаву. У тую ж секунду, як толькі ён павернецца да нас тварам, адбудзецца цуд. У тую ж секунду, як толькі ён гляне ў наш бок, знішчацца і смага, і смерць, і міражы. Ён толькі чуць-чуць павярнуў галаву, а свет ужо зыначыўся. Адным рухам свайго тулава, промнем аднаго свайго позірку ён стварае жыццё, і мне здаецца, ён падобны на бога... Гэта цуд... Ён ідзе да нас па пяску, як нейкі бог па моры... Араб проста паглядзеў на нас. Паклаў рукі нам на плечы, і мы падпарадкаваліся яму. Мы ляжым на пяску. I няма болей ні рас, ні моў, ні размежаванняў... Ёсць толькі гэты бедны качэўнік, які ўсклаў на плечы далоні архангела. Мы ляжалі і чакалі. I вось мы п’ём, уткнуўшыся ў таз, як цяляты. Бедуіна палохае наша прагнасць, і ён зноў і зноў прымушае нас перадыхнуць. Але як толькі ён адпускае нас, мы зноў прыпадаем да вады. Вада! Вада, ты не маеш ні смаку, ні колеру, ні паху, табе немагчыма даць азначэнне, цябе проста п’юць, не разумеючы, што ты такое. Ты не проста неабходная для жыцця: ты само жыццё. Ты пранікаеш у нас нейкай асалодай, якую немагчыма растлумачыць словамі. Разам з табой да нас вяртаюцца ўсе сілы і якасці, якія былі ўжо выракліся нас. 3 тваёй ласкі ў нас зноў ажываюць усе перасохлыя крыніцы сэрца. Ты самы вялікі і самы далікатны скарб з усіх скарбаў свету, ты, вада, такая чыстая ў нетрах зямных. Можна памерці ля ручая, калі ў ім ёсць прымесь MarHiro. Можна памерці за два крокі ад саланчаковага возера. Можна памерці, нават маючы цэлых два літры расы, калі ў ёй змяшчаюцца немаведама якія солі. Ты не згаджаешся ні на якія дамешкі, ты не выносіш ніякіх скажэнняў, ты — загадкавае бажаство, якое так лёгка спудзіць... Але ты дорыш нам бязмежна простае шчасце. А ты, лівійскі бедуін, ты — выратавальнік, але твой воблік сатрэцца з маёй памяці. Я ніколі не змагу прыпомніць рысаў твайго твару. Ты — Чалавек, і ў Ta66 я пазнаю ўсіх людзей. Ты ніколі раней не бачыў нас, але ты пазнаў нас. Ты — любы брат мой. I я таксама пазнаю цябе ў кожным чалавеку. Ты з’явіўся перада мною, поўны годнасці і спагады, як усемагутны бог, які ўладны наталіць спрагненых. У табе адным усе мае сябры і ўсе ворагі ідуць мне на дапамогу, і ў мяне няма ўжо аніводнага ворага ў свеце. VIII. ЛЮДЗІ 1 Зноў я даткнуўся да так і няўцямнай ісціны. Я бачыў сваю пагібель, быў на самым дне безнадзейнасці, але як толькі змірыўся з гэтым — набыў душэўны спакой. У такія моманты, здаецца, і спазнаеш сябе самога, знаходзіш у сабе сябра. Нішто не зраўнаецца з гэтым адчуваннем душэўнай паўнаты, якой мы падсвядома так прагнем. Мне здаецца, гэтую душэўную яснасць ведаў зняможаны вечнымі пагонямі Банафу. Як ведаў яе і загублены ў снягах Гіёмэ. I як мне самому забыцца, як ляжаў я па горла ў пяску і паволі паміраў ад смагі, але чамусьці так цёпла па сэрцы было мне пад зорным плашчом? Як яна дасягаецца, гэтая ўнутраная свабода? Так, сапраўды, чалавек повен супярэчнасцей. Яго забяспечваюць хлебам надзённым, каб даць яму магчымасць ствараць, а ён упадае ў спячку, таленавіты пераможца спешчваецца, шчодры чалавек, разбагацеўшы, ператвараецца ў скнару. Што толку ў палітычных дактрынах, якія абяцаюць росквіт чалавечай асобы, калі мы не ведаем загадзя, якому тыпу чалавечай асобы яны забяспечаць росквіт? Хто прыйдзе нам на змену? Мы не кормная жывёла, з’яўленне ж аднаго немаёмнага Паскаля мае куды большае значэнне, чым параджэнне тузіна працвітаючых нікчэмных чалавечкаў. Мы не ўмеем прадбачыць галоўнага. Кожны з нас напатыкаў самыя светлыя радасці там, дзе, здавалася, нішто і не абяцала іх. I засталася такая туга па іх, што кам бывае шкода саміх нашых няшчасцяў, якія падарылі нам тыя радасці. Усім нам надаралася пры сустрэчы з таварышамі з замілаваннем прыгадваць самыя цяжкія выпрабаванні, перажытыя разам. Што ж мы ведаем? Толькі тое, што ў нейкіх невя- домых умовах абуджаецца ўся сіла душы? У чым жа ісціна чалавека? Ісціна не ляжыць навідавоку. Калі менавіта ў гэтай мясцовасці, а не ў іншай апельсінавыя дрэвы добра прыжываюцца, пышна растуць і буйна пладаносяць, то менавіта гэтая зямля і ёсць ісціна для апельсінавых дрэў. Калі менавіта гэтая вера, гэтая культура, гэтая шкала каштоўнасцей, гэтая форма дзейнасці, а не што-небудзь іншае спрыяюць чалавеку выявіцца ва ўсёй паўнаце, вызваляюць у ім уладара, пра існаванне якога ён і сам не падазраваў, то гэтая шкала каштоўнасцей, гэтая культура, гэтая форма дзейнасці і ёсць ісціна чалавека. А як жа логіка? А гэта ўжо яе клопат — зводзіць канцы з канцамі, каб растлумачыць жыццё. У гэтай кнізе я расказваў пра людзеіі, якія нібыта кіраваліся нейкім неадольным прызваннем, якія ішлі ў пустыню ці ў авіяцыю, як іншыя ідуць у манастыр; але я не ставіў сабе мэты прымусіць вас захапляцца найперш такімі людзьмі. Бо перш за ўсё варта захаплення сама глеба, якая ўзгадавала іх. Прызванне, безумоўна, мае немалое значэнне. Адны зашываюцца ў сваіх крамках. Другія настойліва тораць сваю дарогу ў аднойчы абраным кірунку: і нават у іхнім маленстве можна знайсці зародкі памкненняў, якія ў далейшым прадвызначаюць увесь лёс. Але калі судзіць пра гісторыю пасля таго, як усё адбылося, няцяжка і памыліцца. На такія ж памкненні здольны ледзь не кожны чалавек. Усім нам знаёмыя крамнікі, якія ў грозны час караблекрушэння ці пажару праявілі сябе куды велічней, чым можна было чакаць. I яны ведаюць цану той сваёй паўнаце: той пажар назаўсёды ўрэжацца ў іх памяць. Але з-за недахопу новых прыгод, з-за недахопу спрыяльнай глебы, з-за недахопу патрабавальнасці да сябе яны зноў упадаюць у спячку, так і не паверыўшы ў сваю ўласную веліч. Бясспрэчна, прызванне дапамагае чалавеку выявіцца: але ж спачатку трэба выявіць само прызванне. Ночы ў паветры, ночы ў пустыні... Гэта ж не кожнаму выпадае на долю. I ўсё ж, калі абставіны будзяць у чалавеку Чалавека, выяўляецца, што ўсім людзям уласцівы адны і тыя ж памкненні. Я не адхілюся ад тэмы, калі раскажу пра адну сваю ноч у Іспаніі, якая пераканала мяне ў гэтым. Я надта многа расказваў пра асобных людзей, а мне хацелася б сказаць пра ўсіх. Гэта было на фронце пад Мадрыдам, дзе мне давялося быць рэпарцёрам. Я тады вячэраў у бліндажы з адным маладым капітанам. 2 Нашу бяседу перапыніў званок тэлефона. Завязалася доўгая размова: з каманднага пункта перадаюць загад пайсці ў наступленне — у недарэчную, безнадзейную атаку, у якой трэба адбіць у рабочым прадмесці некалькі дамоў, ператвораных ворагам у каменныя крэпасці. Капітан паціскае плячыма і вяртаецца да стала. «Першы ж, хто высуне нос...» — і замаўкае, пасоўвае па чарцы каньяку прысутнаму тут сяржанту і мне. — Мы з табой пойдзем першыя,— кажа ён сяржанту.— Пі і кладзіся спаць. Сяржант лёг. Мы, чалавек дзесяць, застаёмся за сталом. У гэтым наглуха запакляваным памяшканні, адкуль не прасочваецца ні промнік, святло такое яркае, што я жмуруся. Хвілін пяць таму я выглянуў у амбразуру. Падняў анучу, якая маскавала шчыліну, і ўбачыў у змярцвелым ззянні поўні руіны дамоў, у якіх гняздзіліся прывіды. Потым я зноў замаскіраваў шчыліну, і мне здалося, быццам гэтай анучай я сцёр месячны промень, як струменьчык масла. Л перад вачыма ўсё яшчэ — зеленаватыя ад поўні крэпасці. Гэтыя салдаты, іпто сядзяць тут са мною, напэўна не вернуцца, але яны цнатліва маўчаць пра гэта. TaKia атакі — справа звычайная. Для іх чэрпаюць і чэрпаюць з людскіх рэзерваў. Чэрпаюць зерне з жытніцы. Кідаюць жменю за жменяй, засяваюць зямлю. I мы п’ём каньяк. Справа ад мяне гуляюць у шахматы. Злева жартуюць. Дзе я? З’яўляецца нейкі салдат, ён моцна нападпітку. Пагладжвае касматую бараду і глядзіць на ўсіх расчулена. Слізгануў позіркам па бутэльцы каньяку, адводзіць вочы, і зноў паглядзеў, і ўмольна ўтаропліваецца ў капітана. Капітан ціха пасмейваецца. Той, абнадзеены, смяецца таксама. Лёгкі смех забірае ўсіх гледачоў. Капітан павольна адстаўляе бутэльку ўбок, у позірку спрагненага — роспач. I пачынаецца дзіцячая гульня, нейкая пантаміма, такая непраўдападобная ў густым тытунёвым дыме, у бяссонную ноч, калі цяжэе галава ад стомы і ўжо хутка ісці ў атаку.