Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
Нас усё яшчэ нс шукаюць, дакладней, нас, безумоўна, шукаюць, але не там, дзе трэба. Найверагодней, у Аравіі. Толькі на другі дзень нам суджана было пачуць рокат матора, але да гэтага часу мы ўжо ады шлі ад сваёй разбітай машыны. Гэты адзіны далёкідалёкі гул не ўзрушыў нас. Дзве чорныя кропкі ў пустыні, усеянай чорнымі кропкамі камянёў,— мы ніяк не маглі спадзявацца, што нас заўважаць. I памылкай будзе, калі нехта пекалі падумае, што я пакутаваў ад гэтага. Я не адчуваў ніякіх пакут. Мне
здавалася, тпто наіпы ратаўнікі кружаць недзе ў іншым свеце.
Калі самалёт загублены ў пустыні, дзесьці ў пространі ў сотні тысяч квадратных кіламетраў, яго хутчэй чым за два тыдні адшукаць немагчыма: а нас, відаць, шукаюць скрозь ад Трыпалітаніі да Персідскага заліва. Але сёння я яшчэ чапляюся за гэтую саломінку, таму што болей спадзявацца няма на што. I я мяняю тактыку: пайду на разведку адзін. Калі хто адшукае нас, Прэво падасць мне знак — запаліць касцёр... Але ніхто нас не адшукае.
I вось я адыходжу, і нават не ведаю, ці знайду ў сабе сілы вярнуцца. Прыгадваецца ўсё, піто мне вядома пра Лівійскую пустыню. Калі ў Сахары сорак працэнтаў вільготнасці, дык тут яна падае да васемнаццаці. I жыццё выпарваецца, як туманок. Бедуіны, падарожнікі, афіцэры-каланісты сцвярджаюць, што без вады тут можна пратрымацца толькі дзевятнаццаць гадзін. Па дваццатай гадзіне ў вачах пачынаюць мігцець бліскаўкі і — гэта пачатак канца: смага накідваецца на вас і б’е, як маланка.
Але гэты паўночна-ўсходні вецер, гэты ненармальны вецер, які так ашукаў нас, які насупор усім прагнозам прыкаваў нас да гэтага плато, зараз, безумоўна, падоўжыць наша жыццё. Але ці нашмат ён адтэрмінуе нам першыя бліскаўкі ў вачах?
Я адыходжу, і ў мяне такое адчуванне, што я на кволым чаўнаку плыву ў акіян.
I ўсё ж на світанні ваколле выглядае не гэтак ужо і змрочна. I спачатку я крочу, засунуўшы рукі ў кішэні, як марадзёр. Учора ўвечары мы расставілі сіло ля нейкіх загадкавых нор, і ўва мне ачнуўся браканьер. Перш-наперш іду праверыць пасткі: яны пустыя.
Значыць, я так і не нап’юся свежай крыві. Па праўцзе кажучы, я на гэта і не спадзяваўся.
Але я ніколечкі не расчараваны, наадварот, мяне
даймае цікавасць. Чым жывяцца гэтыя звяркі ў пустыні? Гэта, безумоўна, «фенэкі», пясчаныя лісы, дробныя драпежнікі велічынёй з труса і з даўжэзнымі вушамі. Я паддаюся спакусе і іду па следзе аднаго звярка. След прыводзіць да пясчанага ручая, дзе кожны крок фенэка адбіўся вельмі выразна. Я любуюся тонкім пальмавым лістком, які пакідае гэтая лапка з трыма растапыранымі веерам пальцамі. Уяўляю, як на золку мой даўгавухі прыяцель трушком перабягаў ад каменя да каменя і злізваў начную расу. Вось сляды пайшлі радзей: мой ліс пабег. Вось яму сустрэўся сабрат, і яны падрупалі далей разам. Я з нейкай дзіўнай радасцю сачу за гэтай ранішняй прагулянкай. Як хораша бачыць, што і тут ёсць жыццё. I я нават трошкі забываюся, што хачу піць...
А вось нарэшце і кладоўкі маіх лісак. Воддаль адзін ад аднаго, па аднаму на сто метраў ледзь віднеюцца над пяском дробненькія чэзлыя кусцікі не вышэй супоўніцы; яны ўсе ўнізаны маленькімі залацістымі слімакамі. На золку фенэк ходзіць па харчы. I тут я натыкаюся на адну з вялікіх таямніц прыроды.
Мой ліс затрымліваецца не ля кожнага кусціка. Аднаго, хоць на ім і шмат слімакоў, ён не чапае. Другога абыходзіць з відавочнай асцярогай. Да некаторага набліжаецца, але аб’ядае не цалкам. Знімае дватры слімакі і адпраўляецца ў іншы «рэстаран».
Што гэта — гульня? Можа, ён адмаўляецца наталіць голад адразу, каб падоўжыць асалоду сваёй ранішняй прагулянкі? Наўрад. Гульня занадта разумная, яе дыктуе неабходнасць. Калі фенэк накінецца на першы ж нагабаны кусцік, ён за два-тры сняданкі знішчыць увесь свой жывы паёк. I кусцік за кусцікам скасуе ўвесь свой статак. Але фенэк вельмі баіцца перашкодзіць расплоду. I дзеля аднаго сняданка ён не толькі абягае добрую сотню гэтых рудых касмылікаў, але ніколі не чэпіць з адной і той жа галінкі двух слі-
макоў падрад. Усё адбываецца так, як быццам ён усведамляе, чым рызыкуе. Калі б ён наядаўся безаглядна, ён пазводзіў бы ўсіх слімакоў. А не стала б слімакоў, не стала б і фенэкаў.
Сляды зноў прывялі мяне да нары. Фенэк ужо дома, ён, безумоўна, яшчэ здалёк пачуў мае цяжкія крокі і цяпер у страху чакае. I я кажу яму: «Ліска мая, няма мне ратунку, але дзіва, мне ўсё роўна вельмі цікава, як ты жывеш, як маешся...»
Стаю ў роздуме... Так, сапраўды, мусіць, можна прымірыцца літаральна з усім. He замінае ж чалавеку жыць і радавацца думка пра тое, што гадоў праз трыццаць ён, магчыма, памрэ. А трыццаць гадоў ці тры дні... тут уся справа ў тым, якой мерай мераць...
Толькі вось усплываюць перад вачыма вобразы, якія лепей не ўспамінаць...
Я зноў іду сваёй дарогай, стома ўсё мацнее, і HernTa ўва мне змянілася. Міражоў няма, а я сам іх выдумляю...
— Э-гей!
Я з крыкам узнімаю рукі — там чалавек, ён махае мне... He, гэта проста чорны каменны слуп. Пустыня ажывае. Я хацеў разбудзіць гэтага соннага бедуіна, а ён ператварыўся ў счарнелы камель дрэва. У камель дрэва? Адкуль яно тут? Нагінаюся, хачу падняць адламаную галіну: яна з мармуру! Выпростваюся і азіраюся: вось і яшчэ чорны мармур. Усё вакол усеяна абломкамі дагістарычнага лесу. Сотні тысяч гадоў таму назад ён, як храм, рухнуў пад страшэнным, першабытнай сілы ўраганам. I стагоддзі дакацілі да мяне гэтыя асколкі гіганцкіх калон, гладкія, як сталёвыя брусы, акамянелыя, ашклянелыя, колеру тушы. Яшчэ можна ўбачыць, дзе ад камля адыходзіла голле, можна прасачыць жывыя звівы дрэва, палічыць кольцы на зрэзе. На гэты лес, напоўненьі колісь птаствам і музыкай, абрушыўся нейкі страшны праклён, і дрэ-
вы ператварыліся ў слупы мінералу. I я адчуваю, што гэтае наваколле мне варожае. Чарнейшыя, чым жалезныя даспехі ўзгоркаў, гэтыя велічныя зломкі адпрэчваюць мяне. Што трэба мне, жывому, тут, сярод гэтага непадкупнага мармуру? Мне, тленнаму, мне, чыя плоць рассыплецца прахам, што трэба мне тут, у царстве вечнасці?
3 учарашняга дня я прайшоў кіламетраў з восемдзесят. Гэта, безумоўна, ад смагі ў мяне кружыцца галава. Ці, можа, ад сонца? Яно так зіхаціць на гэтых, нібы нацёртых маслам, абломках, акамянелых камлях. На гэтым панцыры сусвету. Тут няма ўжо ні пяску, ні лісаў. Гэта нейкае валатоўскае кавадла. I я брыду па гэтым кавадле. I сонца гулкім молатам б’е мяне па галаве. Ах, вунь там...
— Э-гей! Э-ге-гей!
«Там нікога няма, супакойся, ты трызніш».
Так я ўгаворваю самога сябе, бо трэба апамятацца. Мне так цяжка не верыць сваім вачам. Так цяжка ўтрымацца, каб не кінуцца да таго каравана, што ідзе... вунь там... бачыш!..
— Дурню, ты яго проста выдумаў, ты і сам гэта ведаеш...
— У такім разе, усё на свеце падман...
Усё на свеце падман, апрача гэтага крыжа за дваццаць кіламетраў ад мяне на вяршыні ўзгорка. Таго крыжа ці маяка...
Але ж мора не ў тым баку. Значыць, гэта крыж. Я цэлую ноч вывучаў карту. Марная работа, невядома ж, дзе мы. Але я прыпадаў да ўсіх паметак, якімі абазначалася прысутнасць чалавека. I ў адным месцы натыкнуўся на маленькі кружок з гзткім жа крыжам. Прагледзеў умоўныя абазначэнні на палях: царква, місія ці манастыр. Побач з крыжам мелася чорная кропка. Зноў паглядзеў на палі: пастаянны
калодзеж... Сэрца маё закалацілася, і я голасна перачытаў: «Пастаянны калодзеж... Пастаянны калодзеж!» Хіба Алі-Баба і ўсе ягоныя скарбы могуць ісці ў параўнанне з адным пастаянным калодзежам? Трошкі воддаль я заўважыў два белыя кружочкі. На палях значылася: «Часовы калодзеж». Гэта было ўжо не так дзівосна. А за гэтай паметкай не мелася ўжо нічога болей. Анічога.
Вось яна, місія ці манастыр! Манахі ўзнеслі на ўзгорку высачэзны крыж — ратоўны знак для тых, хто гіне! I мне застаецца толькі адно: праставаць да яго. I мне застаецца толькі адно: бегчы прама да гэтых дамініканцаў...
— Але ў Лівіі толькі копцкія манастыры.
— ...прама да гэтых вучоных дамініканцаў. У іх цудоўная прахалодная кухня з чырвонай кафлі, а ў двары — дзівосная ржавая помпа. I пад іржавай помпай... пад іржавай помпай, ну вядома ж... пад іржаваю помпай і знаходзіцца пастаянны калодзеж! О, якое гэта будзе свята, калі я пазваню ў дзверы, калі я ўдару ў звон!..
— Дурню, такія дамы — у Правансе, дый там, дарэчы, няма ніякага звона.
—...я ўдару ў звон! Швейцар уздыме рукі ў неба і ўсклікне: «Сам бог паслаў вас!» I скліча ўсю брацію. I манахі кінуцца да мяне. Яны ласкава прымуць мяне, як бяздомную сірацінку. 1 завядуць мяне на кухню. I скажуць: «Зараз, зараз, сын мой... мы толькі збегаем да пастаяннага калодзежа...»
А я — а мяне будзе аж калаціць ад шчасця...
Але не, я не буду плакаць толькі ад таго, што там, на ўзгорку, ужо няма ніякага крыжа.
Усе абяцанкі захаду — адно ашуканства. Я паварочваю на поўнач.
Прынамсі, поўнач хоць напоўнена песняю мора.
Ну вось, яшчэ адзін перавал адолены — ах, які далягляд!.. Вось ён, самы дзівосны горад на свеце!
— Ты ж і сам ведаеш, гэта міраж...
Так, я выдатна ведаю, што гэта міраж. Мяне не ашукаеш, не! Але калі мне даспадобы гнацца за міражом? Калі мне даспадобы спадзявацца? Калі мне даспадобы любіць гэты зубчасты горад, расквечаны сонцам? Калі мне даспадобы крочыць наперад, крочыць лёгка і хутка, бо я ўжо не адчуваю стомы, бо я шчаслівы?.. Прэво са сваім рэвальверам проста смешны! Мая схмялеласць куды прывабней. Я п’яны. Я паміраю ад смагі!
Прыцемак працверазіў мяне. Раптоўна спыняюся, мне робіцца страшна: я зайшоў вельмі далёка. У прыцемку міраж прападае. Далягляд скідае з сябе сваю мішуру, свае свяшчэнніцкія рызы. Цяпер гэта — далягляд пустыні.
— Вось і дамогся свайго! Зараз цябе агорне ноч, давядзецца чакаць світання, а да заўтра сляды твае сатруцца — і не будзе звароту.
— Тады ўжо лепей ісці толькі наперад... Навошта зноў вяртацца назад? Мне ўжо не хочацца адступаць, а раптам я нарэшце ўбачу... раптам нарэшце ўбачу мора!..
— Дзе ты ўбачыш мора? Ты ніколі не дойдзеш да яго. Паміж ім і табою не меней трохсот кіламетраў. А каля вашага «сімуна» цябе чакае Прэво! I, магчыма, яго ўжо заўважыў які-небудзь караван....
Ну што ж, добра, я вярнуся, але спачатку пагукаю, а раптам непадалёк людзі:
КНІГІ ОНЛАЙН
