КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Мы ўсцешана бавімся тут, у цяпле, у труме нашага карабля, а звонку ўсё часцей гахкаюць выбухі, быццам б’е штармавая хваля. Хутка гэтыя людзі пойдуць змываць свой пот, хмель, бруд свайго чакання ў адкрытых водах баявой ночы. Я адчуваю іхнюю гатоўнасць да ачышчэння. А пакуль яны да апошняй хвіліны разыгрываюць пантаміму п’яніцы з бутэлькай. Да апошняй хвіліны зацягваюць партыю ў шахматы. Хай колькі можна працягваецца жыццё! Але будзільнік ужо заведзены і, як на трон, пастаўлены на паліцу. I ён зазвоніць. I тады гэтыя людзі ўстануць, расправяць плечы, зацягнуць рамяні. Капітан выцягне рэвальвер. П’яны працверазее. I ўсе немітусліва рушаць па вузкім калідоры, які паката вядзе ўверх, да блакітнага ад месяч- нага святла прамавугольніка. Скажуць што-кольвечы самае звычайнае: «Праклятая атака!..» альбо: «Ну і халадэча!» I кануць у ноч. Калі той час прабіў, я аказаўся сведкам абуджэння сяржанта. Ён слаў у вэрхале гэтага бліндажа на жалезным ложку. Я глядзеў на спячага. Мне так знаёмы быў гэты сон, зусім не трывожны, а нават шчаслівы. Прыгадаўся першы дзень пасля катастрофы ў Лівійскай пустыні, калі мы з Прэво, прыгавораныя, без кроплі вады, яшчэ не вельмі пакутавалі ад смагі і нам удалося — адным-адзіны раз! — праспаць цэлых дзве гадзіны. I тады, засынаючы, я цешыўся сваёй магутнасцю — цудоўнай уладай адрынуць наяўны свет. Маё цела яшчэ не турбавала мяне, і дастаткова было ўткнуцца тварам у скрыжаваныя рукі, каб забыць усё на свеце і заснуць салодкім сном. Гэтак спаў і сяржант, ён скруціўся ў клубок — не разбярэш, дзе што; калі прыйшлі будзіць яго, запалілі свечку і ўваткнулі яе ў рыльца бутэлькі, я спачатку толькі і разгледзеў у гэтай бясформнай цёмнай глыбе яго грубыя башмакі. Велічэзныя башмакі з шыпамі і жалезнымі падкоўкамі, башмакі падзёншчыка ці докера. Абутак гэтага чалавека прызначаўся для цяжкай працы, і ўсё астатняе на ім было яго рабочым рыштункам: падсумкі, рэвальверы, пояс, рамяні. Па ім былі лейцы, хамут, уся збруя ламавога каня. У Марока я бачыў у падвалах жорны, якія круцяць сляпыя коні. Вось і тут у трапятлівым чырванаватым святле свечкі будзілі сляпога каня круціць свае жорны. — Эй, сяржант! Ён неахвотна варухнуўся, узняў сонны твар, прамармытаў нешта неразборлівае. I павярнуўся да сцяны, не жадаючы прачынацца, забіраючыся ў глыбіні сну, як у спакой мацярынскага ўлоння, як пад глыбокія воды, і то сціскаў рукі ў кулакі, то расціскаў іх, быццам там, на дне, хапаўся за няведама якія чорныя водарасці. Яму трэба было памагчы выблытацца. Мы падселі да яго на ложак, адзін з нас мякка падсунуў сваю руку яму пад шыю і з усмешкай падняў цяжкую галаву. Гэтак у густой цеплыні стайні ласкава тыцкаюцца адзін у аднаго пысамі коні... «Эй, дружа!» Ніколі ў жыцці я не бачыў болей пяшчотнай ласкі. Сяржант зрабіў апошняе намаганне вярнуцца ў ціхамірнасць сну, адпрэчыць наш свет з яго дынамітам, смяротнай стомай і ледзяным моракам ночы... але позна. Нешта звонку настойліва патрабавала ўвагі. Гэтак нядзельным ранкам школьны званок няўмольна будзіць пакаранага школьніка. Ён паспеў забыцца пра парту, пра класпую дошку і зададзены ў пакаранне ўрок. Яму сніліся вясёлыя гульні на двары; дарма. Званок звініць і звініць і бязлітасна справаджвае яго ў царства несправядлівасці дарослых. Гэтак і сяржант паступова асэнсоўваў сваё выматанае стомай цела, гэтае цела, пра якое ён хацеў забыць і якое вельмі хутка, услед за зябкасцю абуджэння, спазнае спярша шчымлівы боль у суставах, потым цяжар збруі, a там — нязграбны бег атакі — і смерць. He гэтак нават смерць, як ліпкую кроў, у якой упіраешся, слізгаеш далоньмі ў намаганні прыўзняцца, і задыханне, і страшэнны холад,— адчуваеш не гэтак самую смерць, як няўтульнасць апошняга свайго часу. Я глядзеў на сяржанта, і мне прыгадвалася маркота майго ўласнага абуджэння ў пустыні, як цяжка было зноў узвальваць на сябе ношу смагі, сонца, пяску, зноў узвальваць на сябе ношу жыцця — вяртацца ў гэты цяжкі сон, які бачыш не па ўласнай волі. Але вось сяржант ужо на нагах і глядзіць нам проста ў вочы: — Пара? Вось тут і раскрываецца чалавек. Вось тут ён і разбурае ўсе прадказанні логікі: сяржант усміхаўся! Якою радасцю ён цешыўся? Помню, аднойчы ў Парыжы мы з Мермозам і яшчэ некалькі прыяцеляў адзначалі нейкі дзень нараджэння і далёка па апоўначы выйшлі з бара з адчуваннем моташнасці ад таго, што столькі гаварылі, столькі пілі, так нікчэмна стаміліся. А неба ўжо святлела, і Мермоз нечакана сціснуў маю руку, ды так моцна, што аж пазногці ўпіліся. «Паслухай, а вось зараз у Дакары...» У гэты час механікі труць спрасоння вочы і расчахляюць вінты самалётаў, у гэты час пілот ідзе да сіноптыкаў па метэазводку, па зямлі зараз крочаць толькі твае паплечнікі. Неба ўжо ружавела, ужо рыхтавалася свята, але не для нас, ужо рассцілалі абрус, а мы нс былі запрошаны на пір. Сёння жыццём будуць рызыкаваць іншыя... — А тут — гэткі бруд...— закончыў Мермоз. А ты, сяржант, на якое баляваннс ты запрошаны, вартае таго, каб за яго памерці? Я ўжо выслухаў тваю споведзь. Ты расказаў мне гісторыю свайго жыцця: ты быў непрыкметны рахункавод дзесьці ў Барселоне, выстройваў у радок лічбы, і цябе не надта кранаў палітычны раскол у тваёй краіне. Але вось пайшоў добраахвотнікам на фронт адзін твоіі прыяцель, потым другі, трэці, і аднойчы ты ўражана адзначыў у сабе нейкую дзіўную змену: усё, што раней займала цябе, пачало здавацца пустым і нікчэмным. Твае радасці і турботы, твая мізэрная ўтульнасць — усё гэта было з нейкага іншага стагоддзя. Там не адбывалася нічога значнага. I вось прыйшла вестка пра смерць аднаго твайго таварьіша, забітага пад Малагай. I справа была зусім не ў тым, што ты ўзгарэўся жаданнем адпомсціць за сябра. Палітыка ніколі не хвалявала цябе. Але гэтая вясціна ўва- рвалася да вас, у вашыя душы, лёсы, як парыў марскога ветру. У той ранак адзін з тваіх таварышаў глянуў табе ў вочы і сказаў: — Пайшлі? — Пайшлі. I вы пайшлі. Ісціну, якую ты не здолеў выказаць у словах, але якая так уладна вяла цябе, памагла зразумець мне вобразы, якія прыйшлі тады на памяць. Калі дзікія качкі пачынаюць адлятаць у вырай, на ўсім іх шляху пракочваецца па зямлі трывожная хваля. Свойскія качкі, быццам намагнічаныя вялікім лёткім трохкутнікам, пачынаюць няўклюдна падскокваць. Клікі тых, у вышыні, абуджаюць і ў іх нешта даўняе, першабытнае. I вось вясковыя качкі на момант ператвараюцца ў пералётных птушак. У маленькай цвердалобай галоўцы, дзе круцяцца мізэрныя вобразы лужыны, чарвякоў ды птушніку, раптам разнасцежваюцца абшары кантынентаў, іх клічуць вольны вецер і марскія далячыні. Птушка і не падазравала, што ў яе галаве можа ўмясціцца столькі цудаў,— і вось яна б’е крыламі; што ёй зерне, што ёй чарвякі, яна прагне стаць дзікаю качкай... Асабліва ж ярка прыгадаліся мне газелі: я гадаваў у Джубі газеляў. Мы ўсе там гадавалі газеляў. Мы трымалі іх у лёгкай загарадцы на вольным паветры, бо газелі ж вельмі кволыя і трэба, каб іх увесь час амывалі струмені ветру. Злоўленыя ў маленькім узросце, яны ўсё ж выжываюць і неўзабаве пачынаюць есці з рук. Яны дазваляюць лашчыць сябе, даверліва тыцкаюцца вільготнымі пыскамі ў даланю. I ўжо здаецца, быццам і сапраўды прыручыў іх. Быццам убярог іх ад невядомага смутку, ад якога газелі гаснуць так ціха і так пакорліва... Але аднойчы застаеш іх у тым канцы загона, за якім пачынаецца пустыня, яны ўпіраюцца маленькімі рожкамі ў загарадку. Іх цягне туды як магнітам. Яны не разумеюць, што ўцякаюць ад цябе. Ты прынёс ім малака — яны яго п’юць. Яны яшчэ дазваляюць пагладзіць сябе, яшчэ ласкавей тыцкаюць свае пыскі табе ў даланю... Варта ж табе хоць тропікі адысці, як яны нават нейк весела пускаюцца наўскач і зноў апынаюцца ў тым жа самым канцы загона. I калі не ўмяшацца, яны так і застануцца там, нават не спрабуючы адолець перашкоду — проста будуць панура стаяць, упёршыся рожкамі ў загарадку, пакуль не памруць. Ці гэта наступае іх шлюбная пара, ці гэта звычайная неабходнасць да знямогі скакаць на волі? Яны і самі не ведаюць. Яны трапілі ў палон зусім маленькімі, яшчэ сляпымі. Ім незнаёмыя ні абшары бязмежных пяскоў, ні пах самца. Але ж ты болей кемлівы, чым яны. Ты ведаеш, чаго яны шукаюць,— прасторы, без якой газель яшчэ не газель. Яны прагнуць стаць газелямі і ўволю цешыцца сваімі скокамі. Прагнуць спазнаць прамы, як страла, бег,— сто кіламетраў у гадзіну! — спярэшчаны раптоўнымі выбрыкамі, як быццам то тут, то там з пяску вырываюцца языкі полымя. Якое значэнне маюць шакалы, калі ісціна газеляў у тым, каб палохацца, ад страху яны пераўзыдуць саміх сябе ў галавакружных скоках! Што значыць леў, калі ісціна газеляў у тым, каб пад адным ударам лапы бездыханна ўпасці на распалены пясок! Глядзіш на іх і думаеш: іх спапяляе туга. Туга — гэта пеадольная прага няведама чаго... Яно існуе, гэтае невядомае і жаданае, але няма слоў, каб акрэсліць яго. А нам, чаго не хапае нам? Што ты знайшоў тут, на фронце, сяржант, адкуль гэтая спакойная ўпэўненасць, што менавіта тут тваё месца і твой лёс? Можа, ёю адарыла цябе братэрская рука, якая прыўзняла тваю сонную галаву, можа — ласкавая ўсмешка, у якой не спачуванне, а саўдзел? «Эй, дружа!..» Спачуваць некаму — гэта яшчэ быць удвух. Гэта яшчэ быць паасобку. Але існуе такая вышыня адносін, калі ўдзячнасць і спачуванне трацяць сэнс. Калі чалавеку дыхаецца, як вязню, які выйшаў на волю. Гэткія нераздзельныя былі мы, экіпажы двух самалётаў, калі ляцелі над яшчэ няскораным у той час раёнам Рыа-дэ-Ора. Я ніколі не чуў, каб той, хто пацярпеў аварыю, дзякаваў выратавальніку. Часцей за ўсё мы нават лаяліся, калі з аднаго самалёта ў другі да знямогі цягалі мяхі з поштай: «Свалата! Гэта з-за цябе я пацярпеў аварыю, д’ябал цябе панёс на вышыню дзве тысячы метраў пры лабавым ветры! Ішоў бы ніжэй, як я, даўнс былі б ужо ў Порт-Эцьене!» I той, хто дзеля цябе рызыкаваў сваім жыццём, сапраўды адчуваў сябе самай апошняй свалатой. Ды і за што, зрэшты, было дзякаваць яму? Ён таксама меў гэткае ж права на наша жыццё. Усе мы — голле аднаго дрэва. I я ганарыўся табой, маім ратаўніком! I чаму той, хто рыхтаваў цябе да смерці, павінен быў шкадаваць цябе, сяржант? Усе вы рызыкавалі сабой дзеля іншых. У такія моманты і выяўляецца тая еднасць, якой ужо няма патрэбы ў словах. I я зразумеў, чаму ты пайшоў на фронт, сяржант. Калі ў Барселоне ты быў бядняк, і табе пасля работы было самотна, і не было ў цябе цёплага прытулку, дык тут ты набыў адчуванне паўнаты жыцця, ты прылучыўся да ўсеагульнага; і вось цябе, занядбанца, прыняла ў свае абдымкі любоў.