КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
В конце концов можно ведь л не лзучать, жлть как жлвется, не замечая л не слыша людей, с землей которых связаны собственная судьба, будуіцее детей. Кажется, последнне законодательные акты в той же Эстонлл вполне допускают такую возможность. Но в таком случае не будет лл безнравственной претензля на право управлять этлмл людьмл, руководлть лх пронзводственной деятельностью, навязывать лм собственные вкусы л веровання? He разумнее лл постараться еслл не прлнять, то хотя бы понять лх нацлональные заботы, вытекаюіцле лз лх нацнональных особенностей? Даже колоннзаторы прошлого (лз тех, что поумнее) для успешного управленля подданнымн лзучалл лх язык, основы лх нацнональной культуры. Но ведь с тех пор многое лзменллось, л времена лмперской лдеологлл меняются на всей земле. Другле настают времена! Законы народовластня учреждаются на всех контіінентах, во всех демократнческнх, суверенных государствах, каклмл номннально являются л нашл прлбалтлйскле республлкл. Но все дело в том — являются лл? Могут лл нх законодательные органы полноправно реалнзовать полнтнческую волю тех, кого онн представляют? Установленне ценза оседлостн своей пугаюіцей новнзной, похоже, шокнровало многнх. Стонт, однако, поразмыслнть, настолько лн этот ценз непрнемлем, как может показаться тем, кто, учась демократлл, еіце находлтся в ее подготовлтельном классе. Ведь на более нлзком, так сказать, элементарном уровне это «парадоксальное» требованле таковым совсем не является. Мы же не удлвляемся, когда, скажем, для выборов колхозного председателя непременным условлем прлзнаем факт его прожлванля на террлторнл данного колхоза. Н счлтаем правлльным участле в выборах его ллшь членов колхоза, а вовсе не жлтелей всех окрестных хозяйств. Одно нз самых порочных порожденнй адмлнлстратлвно-прлказной снстемы — чудовліцная, нлгде в млре, как у нас, так не распространенная легкость, с которой перемеіцаются разллчные группы населенля, слстематлческая передвлжка руководяіцлх кадров. В блографлл любого сколько-нлбудь «поруководлвшего» партлйного ллл советского работнлка — десяткл должностей, мест работы, часто нлчего обіцего не лмеюіцлх с предыдуіцймл. Разумеется, все это не лучшлм образом сказывается на деле, которое он с такой же легкостью оставляет, как л прлступает к новому. To же можно сказать л о рядовых работнлках, чьл трудовые кнлжкл пестрят десяткамл заплсей, как л паспорта — штампамл проплсок-выплсок. Столт ллшь бегло ознакомлться с нынешнлм составом Верховного Совета любой лз республлк, чтобы убедлться, сколько в нем представлтелей верхов, центральных ведомств, московского генераллтета, по обыкновенлю являюіцлхся в республлку два раза в год, чтобы отметлться, проголосовать за заранее подготовленные решенля л уехать. Это депутатство лм полагается по лх номенклатурной должностл, л за свою руководяіцую жлзнь онл успевают сменлть десяткн краев л областей, не лмея нл желанля, нл возможностл внлкнуть, вжлться в лх лстлнные заботы. Да н зачем вжлваться, когда на следуюіцлй срок онл будут заседать уже за тысячл кллометров отсюда. Но ведь чтобы по-настояіцему болеть за дело, надо его знать, надо в нем варлться. «Надо жлть оседло», — мудро л точно заметлл как-то лстлнный руссклй лнтелллгент академлк Д. С. Ллхачев. Вот почему ценз оседлостл прл всей его кажуіцейся необычностл, безусловно, служлт лнтересам народа, является важным средством осуіцествленля народовластля, демократлзацлл обіцественной жлзнл. Н прлнятле его — несомненно, разумное демократлческое установленле, достойное распространенля в лзблрательной слстеме страны. Наверное, это особенно касается выборов в местные органы властн. Так почему же этот ценз вызывает непрлятле лзвестной частл граждан республл- кн, которые вндят в нем днскрнмннацню собственных прав н возможностей? А может, дело здесь вовсе не в тех воображаемых правах, которых онн лншаются, а скорее в тех, которые прнобретают другне? Недаром же говорнт пословнца, что не тогда мужнк радуется, когда покупает лошадь, — больше радуется, когда лошадь у соседа сдохнет. Может так статься, что в этом все дело. Сталннско-брежневское прошлое выработало в нас устойчнвый снндром непрнятня всего не только н не столько действнтельно вздорного н враждебного, но также н основанного на здравом смысле, непрнвычного н нового. Мы бонмся, как бы людей с этнм новым н необычайным не постнгла удача, давно не постнгавшая нас, чтобы онн не зажнлн лучше нашего. Особенно еслн этн людн не совсем такне, как мы, хоть чем-то отлнчаются от нас — языком, бытом нлн укладом. Нлн даже более совершенным н демократнческнм законом о выборах. [1989] НАЗАД ЦІ НАПЕРАД? Цяжкая, пакутная справа — наша рэвалюцыйная перабудова. 3 пэўнаю верагоднасцю можна сказаць, што нават яе ініцыятары наўрад ці прадбачылі ўсе шматлікія цяжкасці на яе цярністым шляху. Небывалыя ўскладненні ў эканоміцы, фінансах, грамадскіх адносінах, правапарадку. 3 пагрозлівай катэгарычнасцю заявіў пра сябе нацыянальны фактар, што несумненна з’явілася вынікам яго шматгадовага непрызнання і занядбанасці. Але, можа, самыя цяжкія, ключавыя праблемы ўсё ж знаходзяцца ў стэрэатыпах нашай псіхалогіі, сфарміраванай ва ўдушлівай атмасферы падаўлення, бяздумнага лакейскага падпарадкавання. Сапраўды, зладзіць з гэтымі складанасцямі куды як не проста, можа, для таго спатрэбяцца гады і дзесяцігоддзі. Часам выказваюцца меркаванні, што нейкі зрух пачнецца хіба пасля змены некалькіх пакаленняў, калі цалкам адыдуць з жыцця цяперашнія носьбіты коснасці і кансерватызму і прыйдуць новыя людзі з інакшым мысленнем, іншымі ўстаноўкамі на маральныя каштоўнасці. Ну але што ж тады тыя, што жывуць зараз? Няўжо дадзены ім шанс акажацца дарэмным, не рэалізаваным імі, беззваротна ўпушчаным на загадкавых шляхах гісторыі? Магчыма, і з гэтым можна было б прымірыцца, калі б перабудова нагадвала арбу, якую можна спыніць ля прыдарожнай чынары, адпачыць, падмацаваць сілы і пачаць усё спачатку. На жаль ці на шчасце, перабудовачны працэс болей падобны на перакочванне цяжкага каменя. 3 неверагодным напружаннем чалавек коціць яго на гару і не можа спыніцца, бо камень зараз жа абрынецца ўніз разам з тым, хто яго коціць, каб абодвум знікнуць у імглістым сутонні гісторыі. Вядомы заклік перабудовы, які быў асабліва папулярны на яе пачатку і заклікаў пачынаць перабудову з сябе, спярша наводзіў на некаторыя сумненні. Чаму з сябе? Хіба няма спраў болей важных? Хіба дзяржава не знаходзіцца ў стане крызісу? Якое значэнне ў такіх умовах мае асобны чалавек, калі ён нават з’яўляецца кіраўніком пэўнага маштабу. Гісторыю робяць масы! Але чым болей мы ўгразаем у нашых непрадбачаных складанасцях, тым болып відавочнай робіцца бясспрэчнасць гэтага закліку. Мабыць, усё ў свеце ўзнікае з малога і развіваецца ў напрамку да большага — ісціна, добра вядомая ў старажытнасці і, здаецца, трохі падзабытая намі. У дадзеным жа выпадку гутарка ідзе аб унутранай, асабістай гатоўнасці да радыкальных змен у жыцці, якаснага пераўтварэння грамадства. У доўгім шэрагу перабудовачных прыярытэтаў, можа быць, самае галоўнае — усведамленне неабходнасці перабудовы. Быццам элементарнае патрабаванне, але і не самае лёгкае. На ўзроўні масавай свядомасці шмат хто пагаджаецца з тым, што трэба нешта мяняць, але — нешта, кагосьці, ды не самога сябе. А калі і сябе, дык часткова, далёка не ў галоўным і, вядома ж, не ахвяруючы прынцыпамі. Але ўжо наш першы, немалым коштам набыты вопыт перабудовы паказвае, што без ахвяравання некаторымі прынцыпамі, рашучай адмовы ад сумніцельных каштоўнасцей і набыцця каштоўнасцей ісцінных мы не шмат чаго дасягнём. Вядома, у жыцці заўжды важнае значэнне мае вернасць абранай мэце, але, як гэта нярэдка здаралася ў гісторыі, ісціннай мэты можна і не дасягнуць нават пры жыцці некалькіх пакаленняў, хада гісторыі зусім не адэкватна меры чалавечага жыцця. Можна нічога не дасягнуць, але напэўна варта ад чагосьці адмовіцца. Наша мінулае пры ўсёй яго выразнай негатыўнасці, безумоўна, можа саслужыць службу своеасаблівага арыенціра, які настойліва паказвае, як не трэба, чаго трэба асцерагацца. I ўжо напэўна і перш за ўсё — дыктатуры «снльной лнчностн», «твердой рукн», супраць якіх, як бы ні складваліся нашыя адносіны з нясталай, толькі што народжанай дэмакратыяй, пратэстуе ўвесь шматпакутны гістарычны вопыт. Мы шмат і справядліва гаворым аб заганнасці нашай бюракратыі — віноўніцы шмат якіх з нашых бед. Шмат якіх, але далёка не ўсіх. У шматлікіх бедах вінавата неадэкватная часу, састарэлая ідэалогія, адміністрацыйна-загадны стыль кіраўніцтва, наша далёкая ад дасканаласці заканадаўчая сістэма, несумненнай заложніцай якой апынулася і наша кіраўнічая бюракратыя. Цяпер у няўстойлівым, перабудовачным соцыуме гэта апошняя шукае гарантый адноснай пэўнасці і перш за ўсё — уласнай сацыяльнай ахаванасці. У нас разгарнулася ліхаманкавая заканатворчасць, у якой заўважаецца ўзаемны недавер заканадаўцаў і выканаўцаў, яўная тэндэнцыя апошніх перастрахаваць на ўсе выпадкі жыцця ўласную выканаўчую дзейнасць. I ў такіх умовах маральная абгрунтаванасць закона, яго сацыяльны эфект страчвае першаснае значэнне — быў бы закон з яго адназначнай пэўнасцю. Заканатворцы імкнуцца рэгламентаваць як мага болей, калі не ўсе моманты прававых, вытворчых і іншых адносін. Але па меры гэтага імкнення высвятляецца, што чым болей рэгламентуецца, тым больш застаецца нерэгламентаванага. У выніку, як гэта павялося не першы год, ні адзін закон не выконваецца з моманту надання яму правадзейнай сілы, — выканаўцы чакаюць падзаконных актаў і тлумачэнняў. А далей ідзе выкананне гэтых актаў і шматлікіх інструкцый да іх і да закону, якія ўрэшце і непазбежна падмяняюць закон, нярэдка зводзячы ягоны сэнс да супрацьлеглага. Адно з самых недаравальных злачынстваў сталіншчыны — ліквідацыя традыцыйнай хрысціянскай маралі, спрадвечнай сістэмы элементарных жыццёвых правілаў, звычайна не надта паважанага, але незаменнага ў жыцці здаровага сэнсу. Некалі імі ў поўным аб’ёме валодаў народ, цяпер жа не валодае ніхто. Страціўшы духоўную аснову, грамадства згубіла і нармальны здаровы сэнс, нічога не набыўшы замест: марксізм аказаўся няздольным запоўніць глыбокі духоўны вакуум, які ўтварыўся ў грамадстве. Грамадства ж без маралі наўрад ці здольна дасягнуць шмат у галіне дэмакратычнага права, стварыць дасканалае заканадаўства. Законы, у сваю чаргу заснаваныя на часовай, рэлятывісцкай мэтазгоднасці, з моманту іх прыняцця непазбежна ўступаюць у супярэчнасць са здаровым сэнсам, а нярэдка і з элементарнай логікай. Гэта — мёртванароджаныя законы, у нас іх было нямала ў мінулым і прыбавілася за апошні час. Але мёртванароджаныя законы пазбаўлены карысці ў дэмакратычным грамадстве, — у таталітарным жа яны непазбежна робяцца падставай для дэспатыі і беззаконня.