Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2 Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990) Васіль Быкаў

Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2

Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990)
Васіль Быкаў
Выдавец:
Памер: 640с.
Мінск 2019
181.27 МБ
Мы счлтаем, что основой решенля нацлолального вопроса в СССР, как л во всем млре, является реальное право на самоопределенле путем референдума ллл решенля свободно лзбранного парламента. Незавлслмо от того, будет лл осушествляться это право в влде отделелля республлк ллл сохраненля каклмл-то лз нлх тех ллл лных форм государственного едлнства, в любом случае оно предполагает культурлую автономлю л гражданскле права всех лацлональных меньшлнств.
С другой стороны, современное обпіественное развлтле создает потребность л условля экономлческой лнтеграцлл разных стран ла основе равноправля, суверенностл л уваженля взалмлых лнтересов, как показывает прлмер Европейского сообіцества. Мы счлтаем желательным, чтобы государства, которые вознлкнут в результате этого процесса, добровольно налажлвалл экономлческое сотруднлчество.
Все это, на лаш взгляд, леосуіцествлмо без полной л окончательной ллквндацлл тоталлтарной слстемы л без высвобожденля возможностей нацлонально-лсторлческого творчества народов теперешнего СССР. Все это также неосуіцествлмо без отказа от лмперского, тоталлтарного мышленля как в целом в стране, так л в республлках, от любого прлмененля ласллля — как флзлческого, так л духовлого. В том члсле — без отказа от разжлганля нацлональной вражды, межреллглозной нетерплмостл, антлсемлтлзма, русофоблл, ненавлстл к “лнородцам” л шовлнлзма любого толка.
й здесь мы влдлм особую роль лнтелллгенцлл, освобождаюіцейся от властл всяческлх утоплй л обязанной взять на себя ответственность за развптле подллнного длалога народов л нацлональных культур, лбо любая нацлональная культура прлнадлежлт всему человечеству л может сдержать яарасталле агресслвного нацпопаллзма. Протлвостоять моральному нлглллзму, который охватлл современное обшество, л восстановлть подллллую лерархлю духовных ценностей трудно без возрожделля лсторлческого л реллглозного сознанля л крлтлческого мышленля, л в этом задача любой нацлопальной лнтелллгенцлл.
У нас остается едлнственная возможность: честный, настояіцлй длалог. Длалог влутрл страны л co всем млром. Длалог на всех уров-
нях — нацнональном, полнтнческом, культурном, релнгнозном. Мы, ннтеллнгенцня, должны найтн в себе достаточно дальновндностн н гражданской решнмостн продолжать н расшнрять такой дналог, переводя его в плоскость практнческнх дел.
Евгенйй Аверйн, Чйнгйз Айтматов, Вйктор Астафьев, Грйгорйй Бакланов, Мосйф Бродскйй, Владймйр Буковскйй, Васйль Быков, Мгорь Вйноградов, Наталья Горбаневская, Андрей Дементьев, Сергей Залыгйн, Нгорь Золотусскйй, Владймйр Крупйн, Дмйтрйй Лйхачев, Эдуард Лозанскйй, Владймйр Максймов, Эрнст Нейзвестный, Леонйд Плюіц, Владймйр Солоухйн, Анатолйй Стреляный, Владймйр Фронйн, Мйхайл Шемякйн, Юлйу Эдлйс.
К обраіценню прнсоеднннлпсь:
Серджйо Panemmu, Вйтторйо Страда, Клара Страда, Антонйо Станго»'.
[Памятн Андрея Сахарова] (стар. 493)
Друкуецца паводле кн. «На крыжах», дзе апублікавана пад назвай «Еженедельннк “Московскне новостн”».
Гіпатэтычна магчыма датаваць снежнем 1990 г. — паводле пазнакі ў кн. «На крыжах».
Артыкул напісаны з нагоды смерці акадэміка Андрэя Сахарава (1929-1989), расійскага фізіка і грамадскага дзеяча, дысідэнта, праваабаронцы; аднаго са стваральнікаў першай савецкай вадароднай бомбы; лаўрэата Нобелеўскай прэміі міра (1975). Месца першапублікацыі артыкула В. Быкава не выяўлена з прычыны таго, што неабходныя нумары газ. «Московскне новостн» (А. Сахараў памёр 14 снежня 1989 г.), што захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі, маюць пашкоджаны выгляд, частка артыкулаў адсутнічае.
Стар. 494. Горбачев освободйл его от унйзйтельной, npomueonpaeной ссылкй... — У 1980 г. А. Сахараў быў без суда сасланы ў Горкі (цяпер — Ніжні Ноўгарад). Тады ж за антысавецкую дзейнасць быў пазбаўлены звання тройчы Героя Сацыялістычнай Працы (1953,1956, 1962) і званняў лаўрэата Сталінскай (1953) і Ленінскай (1956) прэмій. Вярнуўся ў Маскву напрыканцы 1986 г. з дазволу Генеральнага сакратара ЦК КПСС М. Гарбачова.
1 Друкуецца паводле: Комсомольская правда, 1990, 23 окт., дзе ўпершыню апублікавана; друкавалася таксама: Обраіценне // Московскне новостн, 1990, 26 окт. 1 нояб.
[Преднсловне к нзбранным пронзведенням Владнмнра
Короткевнча] (стар. 496)
Друкуецца паводле кн. «На крыжах», дзе апублікавана пад назвай «Преднсловне к двухтомннку Владнмнра Короткевнча. Нздательство “Художественная лнтература”».
Датуецца паводле пазнакі ў кн. «На крыжах».
Дадзеная прадмова з’яўляецца, па сутнасці, пашыраным і дапрацаваным варыянтам прадмовы «Яркае і самабытнае дараванне» да Выбраных твораў У. Караткевіча 1980 г. выдання1.
Стар. 498. Его посмертный сборнйк «Был. Есть. Буду»... — Караткевіч У. Быў. Ёсць. Буду: кніга паэзіі. Мінск, 1986.
Стар. 499. В 1964 году журнал «Маладосць» опублйковал йсторйкопрйключенческйй детектйв «Дйкая охота короля Стаха» — одно йз самых популярных пройзведенйй Владймйра Короткевйча. Сразу после появленйя в журнале оно было переведено на другйе языкй, впоследcmeuu экранйзйровано, в кйноварйанте обошло многйе экраны мйра й удостоено Оскара, высшей награды США. — Фільм кінарэжысёра Валерыя Рубінчыка «Дзікае паляванне караля Стаха» (1979; сцэнарый У. Караткевіча і В. Рубінчыка) быў лаўрэатам многіх замежных кінафестываляў (у Бельгіі, ЗША, Італіі, Канадзе, Францыі), але прэміяй «Оскар» уганараваны не быў.
Стар. 499. ...Генрйха Сенкевйча. — Сянкевіч Генрык (1846 1916) — польскі пісьменнік, аўтар гістарычных раманаў; лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1905).
Стар. 500. ...жйвопйсь Меронйма Босха. — Босх Іеранім (сапр. ван Акен Ерун; каля 1450-1516) — нідэрландскі мастак, адзін з выбітных мастакоў перыяда Паўночнага Адраджэння.
Стар. 500. В предпоследнйй год своей жйзнй он заканчйвает «Черный замок Олыаанскйй» — эту «наполовйну безделушку, в которой, однако, также есть спрятанный смысл й еіце кое-что», — как пйсал он на одной йз свойх кнйжек. — Быкаў цытуе дарчы аўтограф Караткевіча на кнізе «Чорны замак Альшанскі» (Мінск, 1983): «Васілю Быкаву. Другу майму шчыраму, пісьменніку вышэй Эверэста, чалавеку, якога я за шмат што паважаю і люблю — гэтую напаўзабаўку, у якой, аднак, таксама ёсць схаваны сэнс і яшчэ сёе-тое (капаць толькі доўга). Яму і дарагой ягонай Ірышы2 з любоўю. Ул. Караткевіч. 11 лютага 84 г.»3
1 Быкаў В. Яркае і самабытнае дараванне // Караткевіч У. Выбр. тв.: у 2 т. Т. 1. Апавяданні, аповесці. Мінск, 1980. Гл. гэтае выданне, т. 10, кн. 1, с. 413-417.
2 Быкава Ірына (нар. у 1927) — другая жонка В. Быкава.
3 Захоўваецца ў Архіве В. Быкава.
[Преднсловне к кннге «Белорусская кровннка» Евгення
Евтушенко] (стар. 504)
Друкуецца паводле: Евтушенко Е. Белорусская кровннка: отрывок нз поэмы, стнхн. Мннск, 1990, дзе ўпершыню апублікавана.
Датуецца часам першай публікацыі.
Стар. 504. Ко всему сказанному, может, нелйшне добавйть, что родные йстокй Евгенйя Александровйча находятся в Белоруссші... — Продкі Яўгена Еўтушэнкі па лініі маці Зінаіды Еўтушэнкі паходзяць з вёскі Хамічы на Гомельшчыне (цяпер Калінкавіцкі раён Гомельскай вобласці). Па сведчанні Я. Еўтушэнкі, ягоная маці ніколі не была на Палессі і нават забылася назву роднай вёскі яе бацькі, прыгадала выпадкова — паэт пісаў у паэме «Мама н нейтронная бомба»:
Мама ннкогда не бывала в Полесье, но знала, что там у деда осталлсь две сестры, одна нз которых, Ганна, прнезжала однажды в трндцатых к нам в гостл н прнвезла мне постолы — белорусскне лапоточкн, —
а еіцё корзлну, где было штук сто янц.
Мама забыла названье отцовской деревнн, но когда мы однажды прн маме с друзьямн вспомнналн о славном прошлом футбола — о Хомнче, о Боброве, мама вскрлкнула: «Хомнчн!
Хомнчн — это село!»
Стар. 504. ...Ермолай Евтушенко, дед поэта, трагйческй погйбшйй во времена сталйнского геноцйда. — Еўтушэнка Ермалай (1883— 1938) — дзед Я. Еўтушэнкі (бацька маці паэта) служыў інспектарам у Артылерыйскім упраўленні РККА («Рабоче-Крестьянской Красной Армнн»). Быў расстраляны ў 1938 г. за ўдзел у «кантррэвалюцыйнай тэрарыстачнай арганізацыі». Рэабілітаваны ў 1957 г.
Стар. 504. Здесь же й «тегпка Ганна», о встрече с нею рассказывается в поэме «Мама й нейтронная бомба». — Цётка Ганна — родная сястра Ермалая Навумавіча Еўтушэнкі, дзеда паэта. Сустрэча з ёй наступным чынам апісана ў паэме «Мама н нейтронная бомба»:
...14 какая-то непостнжнмая снла
меня толкнула к махонькой ловкой старушке, которая, взяв за шкнрку мешок,
наполненныл наполовлну, встряхлвала его, как сонного пьяного мужлка. «Вы — Ганна?» —
«Ну я буду Ганна... — она отвечала, вытлрая рукл о старенькнй сарафан. —
А вы будете хто?» —
«А я — ваш внук Женя...» —
«Ды як же ты Женя?
Хлба ж ты з голоду не помер на войне у Маскве?» — «Не умер...»
14 тогда она взвыла на целое поле: «Людцы, бяжлте сюды!
Кровлночка наша знайшлася!»
14 заплакалл Андрей Макаенок л генерал BBC, когда ко мне побежалл женіцнны л поползлн младенцы, все — с незабудочнымл явтушенковскнмн глазамл, сжлмая в руках картофелнны,
втрое болыпе лх крошечных кулачков...
[Вітальнае слова часопісу «Полацак»] (стар. 505)
Друкуецца паводле часоп. «Полацак» (Кліўленд, ЗША), 1991, № 2, дзе ўпершыню апублікавана.
Вітальнае слова В. Быкава можа быць датавана 1990 г., бо no634 надрукавана і вітальнае слова Р. Барадуліна, напрыканцы якога пазначана: «Менск, 90».
Сяргей Шапран
ЗМЕСТ
1981 [Інтэрв’ю часопісу «Беларусь»]	5
Заканчэння не будзе	7
[Інтэрв’ю газеце «Віцебскі рабочы»]	10
Зарука нашае будучыні	12
Слова за намі	16
Снльные духом	18
[Ннтервью газете «Соцналнстнческая нндустрня»]	20
На чарговым этапе	24
Болгарня — Белоруссня	29
Галоўнае дасягненне нашай літаратуры	30
[Прадмова да кнігі «Чайкі над Эльтыгенам» Анатоля Ніканоркіна]	36
[Преднсловне к кнлге «Почтовый круг» Валерля Хайрюзова]	37
1982 Дорога памятл	39
[Ннтервыо газете «Красная звезда»]	46
Некалькі злабадзённых пытанняў	49
У дзень юбілею	51
Няўступлівае сумленне	52
Некалькі думак перад юбілеем	53
Майстар мастацкай прозы	56
[Прадмова да кнігі Яўгена Каршукова «Пісьмо жонцы»]	57
1983 Андрэй Макаёнак	59
[Ннтервью газете «Комсомольская правда»]	61
[Інтэрв’ю газеце «Голас Радзімы»]	66
Нашы сіла і воля	70