КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Я чакаю шклянку, а ён, памарудзіўшы, нагінаецца за бутэлькай. Шырокая вялікая яго рука налівае болей паўшклянкі. — Давай! За тых, хто хоча, а не можа. — Ну што вы!.. Я не п’ю. Ён, увачавідкі хмялеючы, гатовы абурыцца: — Як гэта не п’еш? Тады ты не франтавік. Ты — чыгуначнік. У яго нетаропкія рухі, бясспрэчны камандзірскі тон, цяжкаваты позірк чалавека, які ведае сабе цану. Маладзейшы, наадварот, увесь час смеючыся вачыма, грызе ўстаўнымі металічнымі зубамі воблу і падміргвае: — Давай, друг! За рускіх Іванаў. Мне зусім не хочацца піць, але іх фамільярная катэгарычнасць абяззбройвае. Хіба што за Іванаў. Маладзейшы выдзяляе кавалак воблы, і я паспешліва, захлынаючыся, п’ю. Як і на фронце. Выпадковая чарка сярод незнаёмых суседзяў-танкістаў або мінамётчыкаў. Праўда, там не было і следу няёмкасці. — Ну і нішто! — адабрае старэйшы. — Справіўся. А казаў, не п’ю. У якім званні? -Я? — Ну, вядома ж, не я. — Малодшы лейтэнант. — Зразумела. Ванька-ўзводны. — Ага. Праўда, i ротным быў. — Я таксама. Да Берліна вырас у дывізійнага. Салёны кавалак рыбы пячэ ў роце. Настроем хутка завалодвае хмельная лёгкасць. 3 рэпрадуктараў грыміць «Свяшчэнная вайна». Побач лезуць, тоўпяцца, штурхаюцца людзі. Аднак мы не звяртаем на іх увагі. Мяне пачынае цікавіць старэйшы. Але наконт дывізійнага ён, здаецца, «загнуў». — У дывізійнага, кажаце? Занадта высока. — Высока? Думаеш, да дывізійнага не дабраў? Так? Ану, палічы. Адзін камплект роты — дзвесце чалавек. — Гледзячы якой роты. — Якой! Штрафной, вядома. — Штрафной? Я з новай цікаўнасцю пазіраю на гэтага чалавека. Плячом ён прысланяецца да чырвонай сценкі аўтамата. — Ну і вось. Дзвесце памнож на дванаццаць. Дванаццаць разоў фарміраваліся. He лічачы частковых папаўпенняў. Дывізія! Ну, можа, і не дывізія, але таксама нямала. Я першы раз бачу чалавека, які на фронце камандаваў штрафпой ротай, і з несхаванай цікаўнасцю гляджу на яго. Малодшы растрыбушвае пачак «Беламору». Жанчына ў празрыстай хустачцы, з медзяком у пальцах выглядае шклянкі. — Шкляначкі вольныя? — Заняты! — буркае старэйшы, — П’яніцы праклятыя! — Цыц, цётка! У нас памінкі! Цётка, адышоўшыся, грозіцца: — Вось паклічу дружыннікаў, тады паменяцё. У працвярэзнік вас, алкаголікаў! — Што? Дружыннікаў? Кліч! Кліч дружыннікаў! — пачынае распаляцца старэйшы і пагрозліва ступае ад аўтамата. Малодшы, бліснуўшы металічнымі зубамі, хапае яго за РУКУ — Кузьміч, спакойна! Спакойна, Кузьміч! — Што спакойна? — крычыць Кузьміч,— Ідзіце вы... Давай яшчэ пляшку!.. Малодшы дастае з-за пазухі яшчэ бутэльку, і Кузьміч спрактыкавана адкручвас галоўку. Рукі яго дрыжаць. Гарэлка цераз берагі шклянкі ліецца на асфальт. На гэты раз яны п’юць удвух і моўчкі. Я думаю, што трэба ісці. Але Кузьміч, пляснуўшы рэшту гарэлкі пад ногі, узнімае на мяне счырванелыя, незадаволеныя вочы. — Што глядзіш? Асуджаеш? Так? Асуджаеш? Ты, чыгуначнік! — амаль абразліва заканчвае ён. — Кузьміч, спакойна! Ціха, Кузьміч, — бярэ яго за пінжак малодшы. Кузьміч злымі вачыма глядзіць на мяне. Здаецца, ён ужо забыўся, хто я, і гатовы абрушыць на мяне ўвесь свой накоплены з вайны гнеў. — Ладна. Бывайце здаровы! — кажу я. — Дзякуй. Малодшы ловіць маю руку. — Няма за што. Ты не крыўдуй. Ведаеш, Кузьміч, ён добры... Я іду па тратуары і прыкметна кульгаю. Выпіўшы, я заўжды здорава накульгваю. I я не крыўдую. Увогуле п’яныя агідныя. Асабліва сярод цвярозых. Але гэтага «дывізійнага» можна зразумець. Дзвесце на дванаццаць! Паняволі азвярэеш. Асабліва з часам. Калі ўсё гэта адстоіцца і ўзмацніцца ў эмацыянальнай памяці. Тады і замітусяцца хлопчыкі крывавыя ў вачах. А Сахно? Ці бачыць ён сваіх хлопчыкаў? He, я размазня і баязлівец. Трэ было зараз жа затрымаць яго, праверыць дакументы. Калі што, крыкнуць на дапамогу людзей. Столькі перадумана аб ім, а калі з’явіўся ўрэшце проста неверагодны, можа, адзіны ў жыцці выпадак, я разгубіўся. Франтавік, называецца! Гарэлка пячэ нутро, тлумна муціць маю свядомасць. Карціць нешта зрабіць, на штосьці адважыцца. I я брыду, куды вядуць мяне вуліцы. Спачатку па праспекце, пасля на перакрыжаванні зварочваю за рог. Неўзабаве людскі гушчар на тратуары радзее. Раптам пыхнуўшы, угары загараюц- ца ліхтары. Іх матавыя шары, як парныя месяцы, цьмяна свецяцца ўгары за рэдкай яшчэ лістотай ліп. Па меры таго як цямнее неба, яны ўсё разгараюцца і свецяць ярчэй. 7 Няхутка яшчэ мы выбіраемся праз кукурузу ў чыстае поле з параскіданымі там-сям сціртамі. Я ўслухоўваюся: аднекуль даносяцца галасы. Але гэта здалёк, і не пазнаеш нават, свае то ці немцы. У боце хлюпае ад крыві, рукі дранцвеюць на марозе. Рукавіца засталася толькі адна, і тая, мокрая ад снегу, не грэе. Немец брыдзе ззаду, натыкаючыся на кукурузныя бадылі, часам чапляецца за іх ботам і падае. Без акуляраў ён, напэўна, зусім зрабіўся сляпы, і я, сцяўшы ад болю зубы, час ад часу пакрыкваю на яго. Унутры ў мяне ўсё гарыць ад стомы і знямогі, спіна мокрая ад халоднага поту, сэрца буйна трапечацца ў грудзях. Што ж гэта сталася? Як жа гэта? — не магу я даўмецца. Як жа гэта мы ўлезлі ў такую пастку, як далі заманіць сябе ў засаду? Бедны Кротаў! Мне то шкада яго, то апаноўвае на яго злосць. Зрэшты, я лаю сябе, камбата, старшыну Шашка. Але што цяпер зррбіш?.. Танкі! Адкуль яны ўзяліся тут і што мне, падстрэленаму, рабіць далей? Вядома, трэба як хутчэй далажыць начальству. Трэба прымаць нейкія захады, нельга дапусціць, каб у тылах батальёнаў былі танкі. Гэта — разгром і пагібель. Але каму скажаш? Як назло, нідзе нікога з нашых. Хоць бы тыя сувязісты, яны памаглі б. Толькі сувязістаў даўно ўжо прастыў след. Навокал дрымотна ляжыць шырокі абсяг стэпу, абліты яркім святлом высокага месяца, перасыпаецца пад нагамі неглыбокі снег. Воддаль тоўпяцца заснежаныя сцірты. Нікому ніякае справы да нашай бяды. Я не магу стрываць гарачнай нецярплівасці і ўсё памыкаюся бегчы, каб хутчэй напаткаць людзей. Толькі нага мая ўсё болей заходзіцца болем, я дужа кульгаю, і немец на чыстым цаліку пачынае абходзіць мяне. Так мы дабрыдаем да сціртаў, і тады я бачу непадалёк фурманкі. Глуха груко- чучы коламі, яны памалу коцяцца кудысь у край снежнага абсягу. — Эй! Эй! — крычу я, адразу кінуўшыся подбегам. He, упусціць іх мы не можам: гэта апошняя мая магчымасць, апошняя надзея на паратунак ад той бяды, якая навісла над батальёнам, а мо нават і над палком. — Эй! Стой! Стой! Пярэдняя коціць сабе, пэўна, ніхто там мяне не чуе, a задняя, і праўда, спыняецца. Але гэта ўсё ж далекавата, і я з усёй сілы нясцерпна доўга кульгікаю, раскопваючы ботамі рыхлы, рассыпісты снег. Мне ўсё здаецца, што ездавы не дачакаецца мяне і вось-вось рушыць за першай. Ды ўсё ж ён цярпліва выстойвае, і мы з немцам дабіраемся да дарожкі. У фурманцы некалькі чалавек, усе моўчкі і не дужа прыязна ўзіраюцца ў нас. У мяне ад стомы захлынаецца сэрца. — Там танкі!,. У кукурузе!..— кажу я, падыходзячы да фурманкі. Я цяжка дыхаю, але стараюся выглядаць як мага спакайней. Толькі гэта, відаць, мне дрэнна ўдаецца. У фурманцы маўчаць. — Танкі! Нямецкія танкі. Разумееце! Дзе камандзір? Давайце к камандзіру! — з запальчывай рашучасцю патрабую я, урэшце вылезшы на дарогу. I тады ў фурманцы нехта недаверліва адгукаецца жаночым голасам: — Што, здорава цюкнула? Можа, і кантузія, га? Гэтая нічым не прыкрытая іронія выбівае з мяне рэшткі кволага майго спакою. — Якая кантузія?! Пайшлі вы к чорту! Танкі! Разумееце, нямецкія танкі! У кукурузе! На падводзе заварушыліся, нехта абапіраецца аб плячо ездавога і саскоквае на снег. Гэта, аказваецца, дзяўчына ў паўшубку і шапцы. Але яна мне не знаёмая, відаць, фурманка не нашага, а якога іншага палка. — Ану, пакаж галаву! — Ды не галава! Ты во нагу перавяжы! Нагу раніла! — крычу я, трацячы трыванне ад гэтага недарэчнага яе спакою. — Нагу? — Ara! Нагу! He верыш? Я апускаюся ў снег. Сцяўшы ад болю зубы, каб не за- выць, здзіраю з параненай нагі бот. Там вельмі мокра, і я перакульваю яго халявай уніз — на снезе з’яўляецца цёмная пляма крыві. Гэта, відаць, пераконвае. Дзяўчына ўскідвае голаў і раптам скаланаецца. — Пастой! А той хто? — Немец. He бойся, не ўкусіць: палонны! — раздражнёна ледзьве не крычу я. Нага нясцерпна баліць, мокрыя пальцы хутка нямеюць ад марозу, я ўжо гатовы ўзненавідзець «памочніцу смерці» за яе недавер і марудлівасць. — Давай на воз! — кажа яна. Потым упэўнена бярэ мяне пад руку і звыкла прыкрыквае на немца: — Ану, падмагні! Чаго глядзіш, як Гітлер? Немец нечакана разумее і з няспрытнаю далікатнасцю падхоплівае мяне пад локаць. — Ладна, ідзіце вы! Я сам... На адной назе я даскокваю да воза. Там, аказваецца, ляжаць на саломе яшчэ двое параненых. Адзін ціха стогне, адкінуўшы галаву. Другі прыўзняўся і пакутлівымі вачыма на схуднелым твары глядзіць на мяне. — Вось тут, у куточак... Дзяўчына з ездавым уладкоўваюць мяне ў самым задку фурманкі. Затым яна спрытна і туга перавязвае бінтамі маю прастрэленую ступню. Але тут выяўляецца новая бяда — бот на перавязаную нагу ўжо не лезе, ды і боль такі, што няма сілы стрываць гэтае пакутнае абуванне. Марна папакутаваўшы з хвіліну, я кідаю бот у салому. На снезе ля дарогі застаецца скрываўленая ануча. — Павязло,— кажа дзяўчына. — Яшчэ б міліметр і — косць напалам. «Косць, косць! — мяне раздражняе гэтае яе непатрэбнае цяпер спачуванне і марудлівасць,— Сам ведаю — напалам... Косць — не жалеза...» — Давай жа хутчэй! — ледзьве не енчу я. — I немца пасадзі! — Няма куды! Хай бяжыць. Пратрасецца. — Пратросся ўжо. Апошні. Другога ўхлопалі. I Кротава! — раптам успамінаю я, і міжвольна роспач нахлынае ў сэрца. — Эх, Кротаў, Кротаў... У каторы ўжо раз я не магу пагадзіцца, што так нечакана і педарэчна гіне чалавек. Проста гэтага немагчыма да канца зразумець. Толькі ж што быў з табой побач, сварыўся, еў, ішоў. I вось яго ўжо няма... J ніколі ўжо не будзс. Дзяўчына, месцячыся на сваім месцы побач з ездавым, здзіўлена азіраецца. — Кротаў? А што — Кротаў? — Забілі. Што?.. — Кротава? Камандзіра роты? — Ну. — А ты не брэшаш, младшой? Яна ўпершыню насцярожваецца, здаецца, пранікшыся маёй бядой і маёй трывогай. — Толькі мне і не хапала брахаць з вамі. Гані ў полк! Танкі вунь за кіламетр! — крычу я. — Ты разумееш ці не?