КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Азевіч адступіў ад акна. — Ну здароў,— ціха сказаў Яўген, пераступаючы парог. — Здароў, братка,— азваўся Азевіч. Яны стрымана, аднак, павіталіся, павіталася Зоська, якая адразу падалася кудысь у змрочнае запечча. — Як і адкуль? Якімі судзьбамі? — папытаўся Яўген, відаць па ўсім, трохі здзіўлены гэтай нечаканай сустрэчай. — Ды во завітаў. Па дарозе... — Па дарозе? Ну што ж... To добра, калі па дарозе. А я з мястэчка. Як паехаў уранку, дык на ўвесь дзень. Ячмень вазіў. — На здачу? — На здачу. За тры гаспадаркі — шэсць пудоў. Немцы наклалі такі падатак. Што зробіш? Трэба здаваць. — Калі ёсць чым. — А во знайшлося. Усё ж калгасны ячмень самі пажалі. Ды падзялілі. Набралася трохі. Запасліся. He тое што ў калгасныя гады. Яўген апусціўся на ўслон, пасунуў Азевічу зэдлік. — Сядай. Можа, не спяшаешся? — Ды як табе сказаць,— сумеўся Азевіч,— Пабуду трохі. — Дык павячэраем хоць. Усё ж сябрамі былі. Колькі не бачыліся... Гады чатыры. — Чатыры, ага. — Ну. Я ж у гэтай во школе тры зімы адрабіў. Значыць, чатыры, як з райкома... Як з райкома — чатыры, падлічыў у думках Азевіч. Ды месяцаў восем прабыў пад арыштам, пакуль не выпусцілі. Пакуль яго не выпусцілі, Азевіч усё дрыжэў, каб не ўзялі самога — за сувязь. — Ну дык а як жывецца? Пад новай уладай? — трохі асвойтаўшыся ў чужой хаце, папытаўся Азевіч. Яўген не адказаў, устаў, ціха гукнуў у запечча да сястры, якая там поркалася: — Нам туды, у бакоўку, чаго павячэраць... — Туды? Ну добра... Сястра запаліла пад столлю лямпу з закапцелым шклом, укруціла кнот, каб меней гарэла газы, пачала збіраць вячэру. Яўген павесіў на цвік паддзёўку, памыў рукі над цэбрам, прапанаваў Азевічу. Той, аднак, рук мыць не стаў, не стаў і распранацца. Ён толькі пачаў грэцца ў шынелку пасля нядаўняе сцюжы і не хацеў растраціць набытае цяпло. I ўсё пільна сачыў за рухамі, словамі, адценнямі голасу былога сябра, стараючыся вызначыць па іх адносіны да яго, Азевіча,— заўважыць, можа, які цень непрыязі ці пагарды. Мусіць жа, Яўген ведаў ці чуў пра яго ці хоць бы здагадваўся, адкуль паявіўся ў гэты вечар стары знаёмы. Ды нічога падазронага Азевіч заўважыць не мог. Падобна на тое, што Вайцяшонак мала ім і цікавіўся. Ці меркаваў, што пра сябе той скажа сам. Мінула трохі часу, і яны ўжо сядзелі ў цёмнай бакоўцы з канапай пры невялікім століку. Лямпа трохі свяціла сюды на падлогу праз адчыненыя дзверы з хаты. Тут быў засень, але на стале былі відаць дзве міскі, талерка з салам і хлеб. А болей ім і не трэба было святла. Перад тым як сесці, Яўген некуды шаснуў і, рухава кандыбаючы на карацейшую нагу, прынёс бутэлысу і дзве шклянкі. — Вось каб за сустрэчу... А ты, можа б, раздзеўся... — He, ведаеш... — Азяб дужа? — Азяб. Нешта дрыжака ўсё... — Ну вядома, калі азяб... Тады зараз пагрэемся. Ён наліў дзве шклянкі, адну пасунуў Азевічу, і яны моўчкі выпілі, захрумсталі гуркамі. — Дык, гляджу, няблага і жывеш,— сказаў пагадзя Азевіч. — Ды ўжо ж,— няпэўна мовіў Вайцяшонак.— Лепш не палучаецца. — Па гэтакім часе... — Па гэтакім часе нядоўга і загрымець. На той свет. Вунь у мястэчку Свірыда, з райфо... Ты ж ведаў, пэўна? Дык учора павесілі. — Свірыда? -Ну. — А браты Фесякі? — А што Фесякі? Фесякі служаць. У паліцыі. Стараюцца. Самі вешаць будуць. Азевіч памаўчаў крыху, уражаны смерцю Свірыда. Як выпраўлялі партызанскі атрад, дык гэтага Свірыда не ўзялі — запярэчыў Віткоўскі. Што бухгалтар, беспартыйны і мала разбіраецца ў палітыцы. А во ў чымсь правініўся. — А я Гарадзілава ўчора пахаваў,— паведаміў ён з сумам у голасе. — Забілі? — Памёр. Прастудзіўся і памёр. — Раскоша цяпер — памерці. Ведаеш, усё перамяшалася. Свірыда павесілі, а Дашэўскі вярнуўся. — Ну? Вярнуўся? Ён жа ў войска пайшоў. — Пайшоў, трапіў у акружэнне і вярнуўся. I ўжо кіраўнік раённай управы. He глядзі, што быў першы сакратар райкома. Даверылі. — Дзіўна. Як жа так? — А во так. Тады ж, як мяне пасадзілі, ён сам першы даў водгук. Што я вораг, агент і так далей. Тапіў аберуч. Глядзі, і цяпер тапіць будзе. — А цябе немцы... He чапаюць? — асцярожна папытаўся Азевіч. — А за што мяне чапаць? Я з лесам не звязаны, сабатажам не займаюся. Зноў жа, я пастрадаў ад бальшавікоў... Гэта цяпер улічваецца. — А да сябе не вярбуюць? Яўген памарудзіў трохі, наліў яшчэ гарэлкі ў шклянкі. — Было. Во і сёння, у мястэчку. Клікалі ва ўправу. Ну? — He, я інвалід. I не маю здароўя. Я трохі пажыць хачу. Для сябе. — Каб жа гэта можна было — для сябе,— уздыхнуў Азевіч. — Мне яшчэ можна. Во табе нельга. Пра цябе ў раёне вядома, што ты ў лесе. Што ты ў Віткоўскага. Табе, канешне, цяпер адзін шлях. Азевіч ніякавата паморшчыўся, насцярожана прыслухаўся да стуку дзвярэй у сенцах. Але гэта прыйшоў стары, забразгаў вёдрамі. Яўген павярнуў галаву: — Тата, ты гэта — чакай паіць. Хай пастаіць яшчэ. — Хай пастаіць. Я не цяпер. — Ara. A to... Хутка ехалі, спацеў. Hy дык возьмем патроху. Яны яшчэ выпілі — ахвотна Вайцяшонак і быццам праз сілу Азевіч. Ен даўно ўжо не піў гарэлкі, і цяпер тая дужа ўдарыла ў галаву, стала непрыемна тлумна і адначасна трывожна — можа, не трэба было заходзіць яму да гэтага Вайцяшонка. Але і куды заходзіць? He, усё ж той не гэткі, як можа здасца. Ужо ён не выдасць. Каб гэта яго можна было падахвоціць да барацьбы? Бакоўка была акенцам у агарод. За рамай відаць было блізкае суччо вішанніку, якое дужа гойдалася на ветры, і Азевіча, як той зірнуў туды, аж скаланула дрыжака. «Халера, як бы не захварэць,— падумаў ён першы раз,— нешта ўсё не мог сагрэцца. Але не дзіва — намёрзся ў хвойніку ды і наогул накалеўся за восень у лесе. Можа, таму так доўга не мог выгнаць з сябе сцюжы». — Калгас разбегся? — запытаўся ён, каб не чапаць дужа асабістае. — 3 першага ж дня, як нашы адышлі. Падзялілі зямлю, жывёлу. Ураджай збіралі аднаасобна. Малацілі кожны сабе. Праўда, не было дзе — гумнаў жа мала асталося. Мы дык у трысцене неяк памалацілі. — А нарыхтоўкі? — Нарыхтоўкі само сабой. Як у калгасе. Адвезлі. I яшчэ асталося. — I многа асталося? — Ды болей, чым пры калгасах. Можна сказаць, сёлета з хлебам мужыкі будуць. He тое што раней: трыста грамаў на працадзень. Вунь у тым годзе бацька коней даглядаў. Зоська ў палявой рабіла. Пайшоў на канчатковае размеркаванне — прынёс у торбачцы. Заробак за ўвесь год. — У вас бедны калгас,— сказаў Азевіч. — Бедны. А дзе ён — багаты? «Пагранічнік»? Ну там багацей, бо землі лепшыя. Там на працадзень далі па паўкіло. А ў астатніх? Галеча. «Канечне, небагата, бедна жылі, хлеба хапала толькі да вясны. Бульбы таксама. Але пра тое тады не надта гаварылі, дбалі аб адным: як даць план, выканаць пастаўкі, сплаціць падаткі, самаабкладанне, заём. Лічылі, што сяляне як-небудзь пракормяцца — з агародаў, ад каровак. Першай запаведдзю было забяспечыць горад, выканаць свой абавязак перад дзяржавай». — Але ж хто будзе ваяваць? — сказаў Азевіч,— Ці так і застанемся пад немцамі? — А гэта ўжо як хочаце. Мне і пад немцамі няблага. Можа, лепей нават. — Во як! — вырвалася ў Азевіча. — А што! Што я заслужыў у Саветах? Рабіў, як пракляты, у райкоме, ночай не спаў, недаядаў, лётаў па раёне. Калектывізацыя, індустрыялізацыя, барацьба класавая. А што зарабіў? Турму. Знаеш, як мяне там білі? Гумавым шлангам па нырках, алоўкі між пальцаў заціскалі. Ды яшчэ прызнавайся ім чорт ведае ў чым. Што ў арганізацыі беларускіх фашыстаў састаяў. Нідзе я не састаяў — я быў чэсны бальшавік! Бядняцкі сын. Інвалід з дзяцінства. — Аднак добра — выпусцілі. — Выпусцілі? А як выпусцілі? Спаскудзіўшы цела і душу, выпусцілі. Яны ж мяне ў сексоты падпісалі. Азевіч вельмі здзівіўся — не таму, што Вайцяшонка завербавалі ў сексоты, а што той пра гэта гаворыць. Ніколі нідзе ніхто яму ў тым не прызнаваўся — а гэты, глядзі, прызнаецца. Хаця цяпер чаго ўжо баяцца? Сапраўды, баяцца цяпер не было чаго — Азевіч яму не пагражаў ні з якога боку. — Так што бачыш, я агент НКВД. А ты, можа, таксама агент? — раптам сказаў Вайцяшонак, збоч стала ўтаропіўшыся ў яго. — He, што ты... — Канешне, ты не прызнаешся. А мне чаму не прызнацца свайму чалавеку. Я ж — не немцу, праўда? — з тумарам сказаў Яўген. — Я ўсё ж думаў, ты чалавек надзейны. Памятаю, як рабілі... — А я і надзейны. He бойся, не выдам. He пабягу да Дашэўскага. А і лісткі вашы клеіць на сцены не буду. Вунь у Залессі паклеілі — хлопцы з сямігодкі. Цяпер сядзяць у склепе, у паліцыі. Мацеры скуголяць, ірвуць на сабе валасы. Пастраляюць хлопцаў! Змагары, называецца. Азевіч напружана думаў, хаця ягоны даўні сябрук збольшага стаў яму зразумелы. Апёкся Вайцяшонак на савецкай уладзе, па сваёй віпе ці па чужой — невядома. Але, мабыць, цяпер іхнія шляхі канчаткова разыходзіліся. Яўген тут застанецца — гаспадарыць на бацькавым падворку, даглядаць каня, малаціць, карміць курэй і свіней. Школа сапраўды, мабыць, для яго скончылася, вернецца да вытокаў, у адвечную сялянскую стыхію, якой недабраў у маладосці. Што ж, можа, тое і няблага. Калі б не вайна, дык, пэўна, было б і няблага. Але во вайна, і яму, Азевічу, з яе абдымкаў, мабыць, не вырвацца. Яна ўгрызлася ў яго зубамі і кіпцюрамі, узяла яго з мінулага, звязала сучасным. Куды яму падацца цяпер? — Ведаеш,— сказаў ён,— ці не мог бы ты мне дазволіць перахавацца ў цябе? На які тыдзень? — Перахавацца? — перапытаў Яўген і ўслухаўся. У пакоі тупалі крокі, гэта часам хадзіў туды-сюды бацька. А ўвогуле скрозь было ціха.— He, не магу. Даруй, але не магу. Ён устаў з зэдліка, пастыргікаў у хату, хутка вярнуўся з партабакам і запалкамі. — Закурыш? He? Ах, ты і тады не курыў. He навучыўся... Знаеш, не магу я цябе перахаваць. Калі што — падумаеш, выдаў. Зноў жа, у мяне бацька, сястра. Я ж і пра іх мушу думаць. Так што ты ўжо дзе-небудзь у іншым месцы. у якога акцівіста. Я, знаеш, ужо не акцівіст. — He акцівіст,— раздумна зазначыў Азевіч. — Хлеба, ну там харчоў — гэта калі ласка. Гэта цяпер у нас ёсць. Еш і з сабой дам. А перахаваць — прабач. Ён прыкметна спахмурнеў ад тае Азевічавай просьбы, апанурыўся ў душы і Азевіч. I што яму было рабіць цяпер — хоць каб пераначаваць да ранку? Але ўранку як пойдзеш па вёсцы? Убачаць, пазнаюць. Ды і не дасць ён тут пераседзець да ранку.