КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Сізіфава праца — дзяўбеш, дзяўбеш і ніякага следу. — Дрэнна дзяўбеш, значыць,— думаючы аб іншым, сказаў Карпенка. Аўсееў кінуў у цёмную яму лапатку і выпрастаўся. — А наогул на якога д’ябла ўсё гэта? Полк адышоў, а намі прыкрыўся? Як гэта называецца? Ён быў змораны, цяжка дыхаў і гаварыў з даўно набалелай злосцю. — Гэта называецца: выставіць заслон,— спакойна адказаў старшына. — Ага, заслон? А чым канчаецца такі заслон, табе, камандзір, вядома? — На што ты намякаеш? Га? — зазлаваў Карпенка. Аўсееў заварушыўся ў траншэі, шпурнуў у цемру груду і сказаў тонам, які гаварыў: дарэмна спрачацца аб тым, што і так зразумела: — Што намякаць! Ты і сам ведаеш: смертнікі мы, вось хто! — Ведаеш што, Аўсееў? — памаўчаўшы, зацята сказаў старшына.— Ты думай, што хочаш, але балбатаць не смей! Чуеш? Ён не хацеў болей размаўляць з гэтым байцом, які дужа хутка здагадваўся аб усім, чаго лспей было б не ведаць яму, і пайшоў прэч. Боты коўзаліся па размоклых камяках зямлі, зморанае цела вярэдзілі зябкія дрыжыкі. У чорным наваколлі спорна шумеў дождж, бубніў на даху старожкі аб нейкі кавалак бляхі. Старшыне было непрыемна, што яго затоеныя ад самога сябе здагадкі і падазрэнні так лёгка разгадаў гэты хітраваты, башкавіты баец. За колькі дзён службы з ім Карпенка так і не ведаў, які на самай справе гэты Аўсееў і як яму, камандзіру, ставіцца да яго. Было б гэта ў мірны час, дык, бадай, з Аўсеева выйшаў бы неблагі баец — такі на палітзанятках атрымліваў бы адны пяцёркі, лепей за многіх упраўляўся б з фізо, ды і наконт іншых навук таксама шмат каму давялося б пазайздросціць яму. Але цяпер, у ліхі час вайны, Аўсееў сваёй хітрасцю, празмернай здагадлівасцю і кемнасцю наконт розных ходаў-выхадаў не падабаўся старшыне. Праўда, прамых прычын для абурэння яшчэ не было, і таму не было цвёрдай упэўненасці ў справядлівасці свайго пачуцця. — От добра,— задаволена сказаў Карпенка, падыходзячы да Глечыкавай пазіцыі. У цемры ночы невыразна чарнеў высокай хрыбцінай ладны бруствер, які накапаў гэты баец, а недзе ў цёмнай глыбіні траншэі ўсё шоргалі і шоргалі з лапаткі новыя камякі сырой зямлі. Карпенка памаўчаў, задаволены стараннем маладога байца, хацеў пахваліць яго, але стрымаўся. Такія паслухмяныя, як Глечык, у мірны час пры пэўных здольнасцях таксама бываюць добрымі чырвонаармейцамі, дысцыпліны яны не псуюць, за іх учынкі да начальства не выклічуць. Але які ён будзе заўтра, гэты ціхманы, пакорлівы Глечык? Пэўна, уткне голаў у кут сваёй траншэі і будзе дрыжаць, пакуль наўкола адгрыміць бойка, а мо і горш? Самае цяжкае ў такім выпадку, як старшына ведаў па сабе, гэта — пачатак. Перажыць яго, вытрымаць, а там пачне ўжо гартавацца сапраўдны баец. — Ты скуль, Глечык? — запытаў Карпенка, стоячы над траншэяй. — Я? 3 Беларусі. Бешанковіцкага раёна, калі чулі,— сціпла адказаў баец. — А як жа ты тут апынуўся, у Расіі? — Уцёк. Быў у Віцебску, у ФЗН вучыўся, а як немцы падышлі, уцёк. У Смаленску пайшоў у ваенкамат — прынялі ў армію. — Добраахвотнік, значыць? — знарок здзівіўся старшына. — Ды не. Мой год пачалі ўжо прызываць. Якраз у той дзень у ваенкамат загад прыйшоў — браць дваццаць трэці год. — Дык колькі ж табе? — Ну лічыце — з дваццаць трэцяга года, ужо васемнаццаць. — Так, небагата,— задуменна зазначыў Карпенка.— А чаго гэта ты адзін капаеш? Дзе Пшанічны? — Ды ладна, я і адзін спраўлюся,— сціпла адказаў з цемры Глечык. — Пшанічны! — паклікаў старшына.— Давай памагай. Што на аднаго хлопца наваліў гэтулькі капаніны? Недзе побач, не дужа паспешна вылазячы з ячэйкі, заварушыўся ў быльнягу Пшанічны, адарваны ад сваіх затоеных думак. Гэты раз ён не пярэчыў, паслухмяна ўскочыў у Глечыкаву траншэю і ўзяў з яго рук лапатку. А дождж усё спарнеў. Цяжэйшы рабіўся на плячах шынель, боты чвякалі ў набрынялым вільгаццю доле. Ад чыгункі старшыну клікнуў Свіст — Карпенка падышоў да яго. — Прымай работу. Усё,— абвясціў баец. Старшына ўлез у траншэю, прайшоў крокаў колькі, у адным месцы яна была да пояса — не болей. — Давай глыбей, так не пойдзе. Віцька Свіст мудрагеліста вылаяўся, пастаяў, аддыхаўся і, заўзята папляваўшы на далоні, зноў пачаў працу. 6 Ужо, відаць, пад поўнач выгнутая дугой траншэя сяк-так злучыла пяць стралковых ячэек. He ўсюды яна была патрэбнай глыбіні — на дзялянцы Пшанічнага, якому разам з Глечыкам выпаў яшчэ і Фішараў участак, яна даходзіла не болей чым да калена. А пра зграбнасць ужо не было чаго і казаць — выйшла яна крывая і нягладкая — вядома, начная работа, ды на гэта цяпер не дужа зважалі ні байцы, ні іх камандзір. Яны ўсе вельмі намоклі, і апоўначы Свіст, першы скончыўшы сваю працу, зайшоў у старожку, затуліў нейкім рыззём абодва акенцы і ўзяўся распальваць у грубцы. Старшыне, які прыйшоў туды следам, гэтае самаўпраўства не вельмі падабалася, але ён усё ж не пярэчыў ні Свісту, ні Аўсееву, калі той неўзабаве далучыўся да гэтага занятку. Карпенка разумеў, што як-ніяк, а людзям трэба адпачыць да ранку, бо заўтра чакае іх нямала іншага клопату і іншай, куды больш цяжкай справы. Так спакваля ў гэтую пакінутую людзьмі будыніну сышліся яны ўсе пяцёра. У расчыненай грубцы весела гарэлі хвой- ныя сухія шчэпкі, і дбайны Свіст усё нешта трушчыў на падлозе сваёй незаменнай пехацінскай лапаткай. Утульнасці тут было небагата: дзьмула з вокнаў, дым не хацеў ісці ў комін і, расплываючыся пад нізкай столлю, выядаў людзям вочы, але ўсё гэта здалося ім раем пасля той непагадзі, ад якой яны схаваліся сюды. Галоўнае — тут было суха, макрата і холад засталіся з таго боку дзвярэй і напаміналі аб сабе толькі невыразным шорхатам ветру і лёскатам дажджавых кропель па даху. Карпенка прылёг на тапчане, выцягнуў аблепленыя гразёй ногі. Цела адразу адолела салодкая знямога, так і карцела заплюшчыць вочы і сцішыцца, задрамаць колькі хвілін. Каля грубкі, бы зачараваныя, уставіліся па мігатлівы агонь Аўсееў і Свіст, у прыцемках ля парога, крэкчучы і сапучы, пераабуваўся Пшанічны. Ззаду за ўсімі прыткнулася цьмяная постаць Глечыка. — Эх, ярына зялёная, думаю, калі і дзіўлюся, як гэта бязладна чалавек зроблеп,— разважна казаў Віцька Свіст, калупаючы трэскай у прыску.— Калі ёсць многа, дык хочацца яшчэ больш. А калі няма нічога, дык якая драб-ніца — мара. Надоечы пад Шчарбакамі, калі нас пласталі танкі, я толькі і марыў, каб сцямнела хутчэй. Здавалася, усё аддаў бы за адну хвіліну цемры. А цяпер вось і немца няма, і танкаў не чуваць, дык хочацца яшчэ і цяпла і сухога месца. Дзіўна... — Адкрыў Амерыку,— буркнуў Аўсееў.— Яшчэ Шэкспір пісаў: «Каня, каня! Паўцарства за каня!» Разумееш? За аднаго каня. Ён ашчаперыў калені белымі пальцамі і сядзеў так, пазіраючы ў грубку,— змораны, раздражнены і невясёлы. — А што гэта немец сёння: згубіўся ці заблудзіў? He чуваць нешта,— накручваючы абмотку, асцярожна зазначыў Пшанічны. Свіст злосна зірнуў на яго. — Гэ, чакай, заблудзіць ён табе. Прыйдзе ранак — пачусш,— Ён яшчэ папароў трэскай у печы і раптам ускрыкнуў: — Хлопцы! Ідэя! Давайце вячэру згатуем. A то, брат, кішка з кішкой сварыцца. Пшанічны, даставай свой кацялок! — А што зварым? — Ну, браце,— што ў каго ёсць. У мяне — паўпачка пшонкі. — У мяне гарохавага канцэнтрату трохі было,— азваўся Глечык. — Цудоўна. Давай кашаварыць на згубу фашызму,— разахвоціўся Свіст. Яго белабрысы танкагубы твар поўніўся захапленнем ад новае справы,— Мурло, нясі вады, ды чыстай набяры, як з-пад крана. — Дзе яе набярэш цяпер чыстай? Усюды гразь. — Эх, дзівак, ярына зялёная. Пад дах падстаў. Забыўся, як баба начоўкі налівала, а ты салдацкага кацялка не набярэш? Пшанічнаму не хацелася зварушвацца з месца, але не было ахвоты і заводзіцца з гэтым Свістам, і ён нязграбна ўзняўся з падлогі, завязаў сваю тарбіну і выйшаў. Як толькі за ім зачыніліся дзверы, Віцька ўраз падхапіў гэты напакаваны мяшок і спрытна запусціў туды руку. — Так, папружку камандзірскую на канец вайпы Мурло прыпасае, нейкая банка, новая кашуля, сухія анучкі — на, салага, на падмену трымай.— Ён тыцнуў Глечыку пару ануч і зноў расхінуў торбу— Ага, вось ён, акрайчык, так, так... цукру драбок... о, братва, сала! Ура Пшанічнаму, от малайчына, не ўсё з’еў. Каша будзе з салам. Ён хуценька завязаў лямкі гэтай тарбіны і шпурнуў яе ў кут. — Слухай, Свіст, нядобра робіш,— сказаў з тапчана Карпенка.— Трэба спытацца. — Ого, спытацца! Скулу ты з яго возьмеш: скнара. Неўзабаве прыйшоў з вадой Пшанічны, падаў кацялок Свісту і ціха сеў на сваё месца ў куце. Свіст, міргнуўшы белымі вейкамі, хітравата паглядзеў на яго. — Братачка Пшанічны, ці няма ў цябе якога куса да агульнай кучы? Пшанічны моўчкі пакруціў галавой. Свіст зноў падміргнуў сябрам. — Ну, што ж... Абыдземся грэчка-аўсянай сумессю. Хутка кацялок з вадой, уціснены ў грубку, зашыпеў на вуголлях, а Свіст на разасланай пале шыняля пачаў церці ўсохлыя кавалкі канцэнтрату. Аўсееў паныла глядзеў у агонь, спаважна туліўся за спіной Свіста Глечык, і ў куце невыразна варушылася шырокае аблічча Пшанічнага. Старшына, падпёршы голаў рукою, ляжаў на баку, пазіраў на свой малалікі ўзвод і думаў. Хто ведае, як ім пашанцуе заўтра справіцца з той задачай, дзеля якой іх пакінулі тут? Ці хопіць у іх сілы і ўмельства, ці ўсе адолеюць страх, каму суджана будзе датрываць да канца? Камандзір усё не мог пагадзіцца, што людзей яму далі без выбару, першых, што трапіліся камбату, а гэта, на яго думку, было няправільна. Старшыне не падабалася сённяшняя надзьмутасць Аўсеева, няшмат чаго здатнага чакаў ён ад Глечыка, ведаў, што заўтра трэба будзе яго, камандзірскі, нагляд за ўсім і за ўсімі. Яму даспадобы быў Свіст, ён нядрэнна паводзіў сябе за гэтыя тыдні адступлення, але хто яго ведае?.. Чалавек сядзеў у турме, і хоць з выгляду вясёлы і свойскі, але невядома, што ён носіць у сабе. Яшчэ думалася пра Фішара. На момант старшыне чамусьці стала шкада таго вучонага, разумнага чалавека, не прызвычаенага да нягод ваеннага жыцця, слабага і кволага. Як яны ад батальёна, так і Фішар ад узвода падстаўлены цяпер пад першы ўдар, ад якога, хто ведае, ці будзе які паратунак. Думалася, каб ён хоць не заснуў там пад ранак, бо тады можа здарыцца ліха, ад якога і ім не ўратавацца. Пра сябе Карпенка дбаў не надта, ён сам для сябе быў зразумелы і просты і без ніякіх сумненняў ці ваганняў ведаў, што калі панадзеяліся на яго камбат і камандзір палка, дык ён спраўдзіць тыя надзеі. Можа, заб’юць яго, можа, параняць, але калі застанецца цэлы, дык ён зробіць усё, што ад яго патрабуецца.