КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Хочу снлмать, говорю. Я так волновался, что, как сказал Вася, у него на кухне “поставнл млровой рекорд” по коллчеству вышітого кофе. А он спокойно сказал: Ладно, наплшу сценарлй. Ллчно для тебя наплшу. Н через некоторое время появляется оглушлтельный сценарлй “Сотнлков”. 1 3 ліста за № 1064 на афіцыйным бланку, уверсе: «Государственный комнтет Совета млшістров БССР по клнематографлл», «кнностудня “Беларусьфнльм”». Машынапіс. Подпіс — аўтограф. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродна). 2Тэлеграма да В. Быкава ад 5 ліп. 1972 г. Арыгіпал. Архіў В. Быкава (Гродна). 3Тэлеграма ад 14 ліп. 1972 г. Арыгіпал. Архіў В. Быкава (Гродна). 4 3 ліста I. Дабралюбава да В. Быкава без даты. Машынапіс, аўтограф. Арыгінал. На штэмпелі 12.03.1972 г. Архіў В. Быкава (Гродна). 5Аповесць упершыню надрукавана ў 1970 г.: Новый мпр. № 5 (пер. аўтара); Полымя. № 11. Зыходзячы з паштоўкі I. Дабралюбава, рэжысёр звярнуўся да Быкава з просьбай аб кінасцэнарыі ў 1971 г., ва ўсялякім выпадку ён пісаў у снежні таго года: «Верю, что НАША работа с тобой впередл! Н будет!» (3 паіптоўкі без даты. Машынапіс. Арыгінал. На штэмпелі — 26.12.1971 г. Архіў В. Быкава (Гродна). Я с hum туда меня оттуда, я сюда меня туда. Воднлн здесь по всем кабннетам, вплоть до самого верха, в Москве по Госкнно, н кто-то такой ловкнй, гадкнй, мерзкнй лейбл прнкленл: мол, это сценарнй не о Велнкой Отечественной войне, а “о гражданской войне в пернод Отечественной”. Вот так. В обіцем, выгналн отовсюду, не далн сннмать, не вышло у нас с Быковым ннчего. Вскоре звоннт мне Вася н сообіцает, что ленпнградскнй драматург с московскнм режнссером будут делать картнну по этой повестн'. Решенпе Госкнно. Вот н все. Оторвалн у меня кусок сердца н отдалн в другне рукн»2. Заўважым таксама, што В. Быкавым былі падрыхтаваны, як мінімум, дзве рэдакцыі кінасцэнарыя на гэта ўказваюць не толькі 1 Зыходзячы з памсты на адной з паштовак 1972 г. з Архіва В. Быкава (Гродна) «5-33-85 Шешітько Москва, Мосфпльм» (праўда, памста зроблена пс рукой Быкава відаць, пехта з родпых пісьмеішіка адказаў тады на тэлефошіы звапок рэжысёра) — задума экранізаваць «Сотнікава» ўзпікла ў Шапіцькі Ларысы Яфімаўпы (1938-1979) прыкладпа ў той жа час, калі дазволу на экранізацыю спрабаваў дамагчыся I. Дабралюбаў. В. Быкаў прыгадваў: «...атрымаў ліст з “Масфільму”. дзс маладая рэжысэрка Ларыса Шапіцька прапапоўвала зыіяць фільм па “Сотнікаву”. Зрабіць тое параіў ёй паш агульны сябра Алссь Адамовіч. I я пагадзіўся. Праўда, ёй палежала яшчэ атрымаць д а б р о ад кіраўніцтва студыі, кінаглаўку, аддзслу культуры ЦК. Але прабіўная Ларыса мела падзсю і ўсё брала па сябе. Аднак далёка пя ўсё заладзілася на самым пачатку. Найперпі турбаваў сцэнар хто напіша? Кіраўніцтва студыі пярэчыла супраць аўтарства Быкава. Я пагадзіўся хай будзс хто ішпы, паводле іхняга выбару. Выбралі маладога талснавітага кінасцэнарыста і паэта Гепадзя Шпалікава, які напісаў хутка і добра. Праўда, знайшліся прэтэнзіі, пешта хацелі зьмяпіць у параўнаньні з аповесьцю. Я даў сваю згоду [...]. У спакоі, аднак, пя кідалі, мітусьня вакол сцэнару працягвалася, Патрабавалася мая аўтарская падтрымка, і я прыяжджаў у Менск, дзе Ларыса вяла псрамовы ўжо зь “Беларусьфільмам". 3 тых перамоваў нічога пя выйшла [...]» (Быкаў В. Поўны зб. тв.: у 14 т. Т. 8. С. 288). Тым не мешп Л. Шапіцька ўсё-такі дамаглася свайго, але толькі праз нскалькі гадоў экранізацыя «Сотнікава» пад пазвай «Восхождеіше» з’явілася ў 1977 г. Аўтары сцэнарыя: Ю. Клепікаў (а пс Г. Шпалікаў), Л. Шапіцька. У Архівс В. Быкава (Гродна) захоўваюцца маіпынапіс кіпасцэпарыя (80 старонак) з суправаджалыіым лістом Л. Шапіцькі, a таксама «Тнповой договор о переделке повествовательного нронзведення в кшіосценарнй (об уступкс права экраннзацнн)», згодна з якім Быкаў перадаў «Мосфнльму» права перапрацаваць аповссць «Сотнікаў» у кінасцэнарыіі і стварыць на яго асіювс кіпафільм; дамова ад 17 верасня 1975 г. падпісана намеснікам генеральнага дырэктара к/с «Мосфнльм» М. Івановым і В. Быкавым. 2Добролюбов 14. Осколкн памятн. С. 214-215. істотныя праўкі ў сцэнарыі, але і тэлеграма А. Асіпенкі1, які, змяніўшы на пасадзе галоўнага рэдактара студыі М. Лужаніна, у сярэдзіне верасня запрашаў аўтара «Сотнікава» прыехаць на кінастудыю для «разговора о сценарнн»2, а таксама наступны яго ліст: «Учнтывая Вашу просьбу, кнностудня “Беларусьфмльм” продлевает срок сдачн сценарня “Сотннков” до 25 октября 1972 года»3. Ужо ў лістападзе А. Асіпенка паведамляў: «Ваш сценарнй “Сотнпков” направлен на утвержденне в Главное управленне художественной клнематографші 21 ноября 1972 г.»4. Такім чынам, другая рэдакцыя сцэнарыя напісана не пазней лістапада 1972 г. Адзначым таксама, што пратаколы абмеркавання сцэнарыя В. Быкава не захаваліся. У Архіве В. Быкава (Гродна) зберагаецца толькі ліст 1. Дабралюбава, з якога вынікае, што сцэнарый не выратавала нават умяшальніцтва сакратара ЦК КПБ А. Кузьміна5: «Вот уже несколько дней, как стало нзвестно, что Госкнно закрыло нашего “Сотнмкова”. Пнсьма-заключення онп еіце не прііслалн, так что я не знаю н не могу тебе точно сообіцнть ту формулнровку, которую прнстегнулн к сценарню. Да н в этом лн дело? Какая бы нп была формулнровка, а сценарня в пронзводстве нет н картнны не будет. Насколько я огорчен, одян бог знает. Знаю, что к Ермашу6 ходнл Александр Трііфоновнч, но н нз этого ннчего не вышло. Вцдно, где-то в более высокнх пнстанцііях пронзошлн какне-то нзменення. По отношенню к сценарпю»7. 1 Асіпенка Алесь (Аляксандр Харытонавіч; 1919-1994) беларускі пісьмешіік, сцэнарыст. У 1972-1976 гг. галоўны рэдактар сцэнарпа-рэдакцыйпай калегіі, галоўны рэдактар сцэпарнай майстэрні к/с «Бсларусьфільм». 23тэлеграмы ад 12 верас. 1972 г. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродпа). 3 3 ліста за № 1878 ад 15 всрас. 1972 г. на афіцыйным блапку, уверсе: «Государственный комнтет Совета мйннстров БССР по кннематографнп», «кнностудня “Беларусьфнльм"». Машынапіс. Подпіс аўтограф. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродпа). 4 3 ліста за № 2402 ад 27 лістап. 1972 г. на афіцыйным бланку; уверсс: «Государствеішый комнтет Совста мнннстров БССР по кннематографнн», «кшіостудня “Бсларусьфнльм”». Машынапіс. Подпіс аўтограф. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродна). 5 Кузьміп Аляксандр Трыфанавіч (1918-2003) беларускі дзяржаўны і партыйны дзеяч; загадчык Аддзела агітацыі і прапаганды ЦК КПБ (1962-1971); сакратар ЦК КПБ па ідэалогіі (1971-1986). 6Ярмаш Філіп Цімафеевіч (1923-2002) у 1972-1978 гг. старшыня Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па кінематаграфіі, у 1978-1986 гг. старшыня Дзяржаўпага камітэта СССР па кінематаграфіі; капдыдат у члены ЦК КПСС (1976-1989). 7 3 ліста I. Дабралюбава да В. Быкава ад 9 лютага 1973 г. Машынапіс. Подпіс — аўтограф. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродна). Між іншым, па сведчаіші рэжыссра Э. Клімава, кіраўнік Дзяржкіно СССР Ф. Ярмаш выступаў і супраць экранізацыі Л. Шапіцькі, аднак у той раз на абарону Назва кінасцэнарыя, мяркуем, невыпадковая: вядома, што назва «Сотнікаў» дадзена аповесці ў рэдакцыі часопіса «Новый мнр», аўтарская ж назва — «Ліквідацыя». Былі і іншыя варыянты, якія В. Быкаў пакінуў на апошнім аркушы аўтапераклада аповесці на раснйскую мову, у тым ліку «Две судьбы»'. Да таго ж, па словах А. Пяткевіча2, пісьменнік гаварыў, што адна з папярэдніх назваў была «Двое ўначы»: «Я яшчэ сказаў Быкаву, распавядаў А. Пяткевіч, што гэта добрая назва, паколькі тут адзначана, што абодва і Сотнікаў, і Рыбак аднолькавыя»3 (між іншым, быў яшчэ адзін варыянт, па сутнасці, з той жа самай унутранай матывацыяй «Рыбак і Сотнікаў»'1). Хоць, безумоўна, такая назва падаецца не зусім арыгінальнай, бо выклікае асацыяцыі з вядомай аповесцю рускага пісьменніка Э. Казакевіча «Двое в стеші» (1948). Экзэмпляр сцэнарыя захаваўся ў Архіве В. Быкава (Гродна) 67 машынапісных і 2 рукапісныя старонкі са шматлікімі праўкамі, рукапіснымі і машынапіснымі ўклейкамі. На першай, машынапіснай старонцы пазначана імя аўтара, ніжэй назвы «Двое в ночн» «Кпносценарнй по повестн “Сотннков"». ІІа другой, уверсе, двойчы напісана сінімі чарніламі «Двое в ночп», ніжэй ідуць перакрэсленыя чарнавая і затым чыставая рэдакцыі ўступу: «Это древняя, как мнр, нсторня...» і г. д. па тэксце. Сцэнарый значна папраўлены В. Быкавым, аднак у першую чаргу звяртаюць на сябе ўвагу праўкі, на якія пісьменнік хутчэй за ўсё вымушаны быў пайсці, бо асобныя месцы ў сцэнарыі адзначаны алоўкам (вертыкальнай лініяй побач), і малаверагодна, што гэта зроблена В. Быкавым магчыма, рэдактарам з кінастудыі, бо наўрад ці аўтар такім чынам самацэнзураваў свой твор; да таго ж практычна ўсе праўкі і ўстаўкі зроблены В. Быкавым сінім чарнілам двух адценняў, аловак жа для гэтай мэты ім практычна не выкарыстоўваўся. Падругое, сустракаюцца праўкі відавочна нелагічныя. Гэта тычыцца раптоўнага з’яўлення ў сцэнарыі вялікай колькасці немцаў, якія замяняюць перакрэсленых аўтарам паліцаяў (колькасць якіх, адпаведна, адразу памяншаецца), што падчас прыводзіць да нестыкоўкі асоб- фільма паўстаў ужо псршы сакратар ЦК КПБ П. Мапіэраў, што і вырашыла лёс карціны (паводле: Данейко Е. Элем Клнмов: Мы разрупшлн степу н наткпулнсь на зеркало // Бслорусская дсловая газета. 1999. 2 нюня). 1 БДАМЛМ. Ф. 165. Воп. 1. Адз. зах. 26. Арк. 95. 2 Пятксвіч Аляксей Міхайлавіч (н. 1931) беларускі літаратуразнавец; працаваў у Гродзенскім педагагічным інстытуце імя Я. Купалы загадчыкам кафедры (1968-1974); прафесар. 3 3 гутаркі аўтара каментароў з А. Пяткевічам. Чэрвень 2005 г. 4 Гл.: Пётар Вайль: Быкаўская вайна ня бой дзеля перамогі, а бой безь пераможцаў // Быкаў на Свабодзе. Выд. 2-е. [Без м.] Радыё «Свабодная Эўропа» / Радыё «Свабода». 2005. С. 376. ных планаў сцэнарыя. Так, напрыклад, на двор да Дзёмчыхі, згодна з першай рэдакцыяй, прыходзяць тры паліцаі (10-ы раздзел), аднак В. Быкавым выпраўлена «несколько немцев» і праз тры абзацы: «немцы уже вошлн в сенн». Паліцаі тут нават не згадваюцца, аднак размову «немцы» вядуць на рускай мове, і нават вядома імя аднаго з іх — Стась (праўда, далей у гэтым жа раздзеле В. Быкаў не выправіў «паліцаяў» на «немцаў»), Таксама паспешліва ўпісаны ў эпізод «гер Буднла», пазнейшая характарыстыка якога («здешннй палач. Это был буйволоподобный двухметрового роста детнна с обезьяньей мордой н длнннымн рукамн») выкрэслена, відаць, з той прычыны, каб прама не ўказваць на «тутэйшасць» ката. Новыя персанажы-немцы з'явяцца і ў далейшым (напрыклад, падчас допыту Сотнікава Партновым у канцылярыю ўвойдзе шэф СД і паліцыі бяспекі), хоць іх няма ў аповесці і не было ў першай рэдакцыі сцэнарыя. Гэтае, падчас нічым неапраўданае, умяшальніцтва ў драматургічны твор было б цяжка матываваць, калі б ні прыведзенае вышэй сведчанне I. Дабралюбава: «...кто-то такой ловкнй, гадкнй, мерзкнй лейбл прнклелл: мол, это сценарнй не о Велнкой Отечественной войне, а “о гражданской войне в пернод Отечественной”».