КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Раней гэта было важна расійскі пераклад. Хоць бы таму, што амаль усе мае пераклады на замежныя мовы зроблены з яго, і таму я вельмі адказна ставіўся да гэтай работы... Ці можна гэтую працу назваць перастварэннем? — Усё-такі я яе называю перакладам. Я, канешне, не магу ацаніць вартасці нямецкага, балгарскага альбо нават украінскага перакладу. Але з кепскага арыгінала добрага перакладу не атрымаецца, горш — можа быць. Так здарылася з “Альпійскай баладай”, каторая была надрукавана не ў лепшым расійскім перакладзе і так і разышлася па свеце ў перакладах на іншыя мовы. Я гэтым вельмі незадаволены... Цяпер літаратура, па Вашых словах, як бы стаптана самім жыццём. Які ж яелёс літаратуры?Ці захавае яна, на Вашу думку, нейкую вагу ў грамадстве? — Літаратура знікае. I не толькі ў нас. Яна знікае ва ўсім свеце... — Незалежна ад суб’ектыўнай волі творцы? — Літаратура ў яе звычайным разуменні. На Захадзе ж кніга перастала быць таварам — я маю на ўвазе мастацкую кнігу. Калі там ёсць якія-небудзь літаратурныя шэдэўры, то гэта, па-першае, вельмі элітарная літаратура, а па-другое, гэта літаратура маскульту, шырпатрэб, кітч; гэта аднадзёнкі, разлічаныя на нейкую сенсацыю, з нейкага поваду. Гэта не тая літаратура, да якой прывыклі мы і каторая існавала даволі працяглы гістарычны час, — рэалістычная літаратура. Гэта на Захадзе. А ў нас — бачыце, што робіцца... — Нешта Вы ўспрымаеце са спроб маладога пакалення ў беларускай літаратуры? — Чаму ж не? Я назіраю, што маладое пакаленне літаратараў прыходзіць у літаратуру куды больш дасведчаным і таленавітым, чым гэта было ў наш час, гэта безумоўна, безумоўна... Я бачу, што каб яно, гэтае пакаленне, працавала ў рэалістычнай літаратуры, то, відаць, гэта было б нават здорава... На жаль, я кепска ўспрымаю авангард, мадэрнізм, постмадэрнізм — і ў выяўленчым мастацтве, і ў літаратуры; я ўсётакі болей схільны шанаваць рэалізм. Але я думаю, што задаткі ў маладых ёсць, ёсць розум, талент... Усё можа быць, Божа мой, усё вельмі ўмоўна, розныя плыні мастацкія, літаратурныя змяняюцца, сыходзяць, усё гэта павінна быць, і гэта ўсё натуральна. Ну але мне гэта не цікава сюррэалістычныя, фантастычныя, прыгодніцкія рэчы, дэтэктывы, для мяне такая літаратура не мае ніякай цікавасці. Я ўсё-такі прытрымліваюся старамоднай, запляванай канцэпцыі “няіставага Вісарыёна”, які некалі напісаў: “сацыяльнасць альбо смерць”. Кантрапункт II. Між іншым, КДБ — Раней Вы распавялі пра жахлівую “кадэбізацыю” савецкага грамадства, абумоўленую ёй праблематычнасць дэмакратызацыі. Няцяжка дапусціць, што не былі абыйдзены ўвагай “ворганаў” і Вы, пісьменнік з немалым маральным аўтарытэтам у грамадстве. Ці спазналі Вы, Васіль Уладзіміравіч, спробы КДБ “залучыць” Вас? — Вядома ж, спазнаў. Уся справа ў тым, што я жыў у Гродне. Усё-такі Гродна невялікі горад, у параўнанні з Мінскам, і там усе адзін аднаго ведалі, я бачыў, як гэта рабілася... Канечне ж, спробы паўздзейнічаць на мяне былі, прычым — увесь час. Мяне туды выклікалі, каля мяне хадзілі падпалкоўнікі з КДБ, са мной вялі “работу”. Раз-пораз выклікалі сюды, у Мінск, на “прафілактыку”, і я прыязджаў... Толькі пасля зразумеў, што ездзіў на тую “прафілактыку” за свае грошы!.. (самаіранічна смяецца. Ю. 3.). Да мяне званіў падпалкоўнік з КДБ і пытаўся: “Васіль Уладзіміравіч, вы не збіраецеся ў Мінск?” “He, не збіраюся”. “Але скора пленум Саюза пісьменнікаў, вы ж паедзеце, мабыць?” “На пленум паеду”. — “Дык вы, калі ласка, вялікая просьба, зайдзіце ў КДБ, там генерал Р, вельмі просіць зайсці”. I вось я прыехаў, прыйшоў у КДБ, праз парадны... Генерал Р. меў са мной гутарку. Тая гутарка была даволі “змястоўная”, як цяпер разумею (іранічна ўсміхаецца. Ю. 3.), але ўвогуле, калі яе асэнсаваць, дык гэта была звычайная “прафілактыка”. Канечне ж, не ў мэтах вярбоўкі, а для таго, каб паўплываць на мяне і маю творчасць. Там былі і пагрозы. Вельмі страшныя пагрозы... Напрыклад? — Напрыклад, той генерал Р. расказаў, як у часе вай- ны дзесь на Палессі расправіліся з адным начальнікам паліцыі па прозвішчы Быкаў... Гэта было маляўніча расказана, як ён умазаў таму з маўзера, і ў таго мазгі па сцяне... Я думаў, ну добра, дапусцім, такі выпадак быў, але — навошта было паведамляць, што яго прозвішча Быкаў? — Гэта была псіхалагічная апрацоўка? — Амаль усе выпускнікі універсітэтаў і ВНУ праз гэтае сіта праходзілі, і з усіх бралі падпіску аб супрацоўніцтве. Дзяліцца гэтым з іншымі было непрыстойна. На тым і будавалася ўся сістэма. Тыя, хто даваў падпіску, не значыць, што яны даносілі. Але яны знаходзіліся ў рэзерве і ў кожны момант маглі зрабіць тое, што было трэба КДБ. Я памятаю, мне аднойчы, ужо ў наш час, гады дватры таму даводзілася выступаць у адной аўдыторыі. Я неяк адважыўся сказаць пра ролю КДБ у грамадстве (тады пра гэта нічога нідзе не гаварылася). Нешта мяне падштурхнула да таго, і я не стрымаўся, пачаў казаць з трыбуны, перад аўдыторыяй у чалавек трыста. Мяне там прымалі хораша, добразычліва, і я падумаў, што калі я ім гэта выкладу, то мяне калі не вынесуць на руках, то, прынамсі, апладысменты раздадуцца бурныя. I што — усе павесілі галовы падчас таго расповеду, ніхто не запляскаў. Ніхто, зрэшты, і не запярэчыў, але я ўбачыў, як на маіх вачах апанурылася аўдыторыя. Пасля я сам у сябе запытаўся: “На што ж ты разлічваў? Кожны прымеркаваў гэта да сябе, і ўсім стала няёмка”. Такім было наша грамадства. I ў справе дэмакратызацыі, паўтаруся, нічога не зрушыцца, пакуль не зменяцца пакаленні, пакуль не прыйдуць пакаленні, вольныя ад уплываў спецслужб. Сёння кіраўнікі КДБ кажуць, што яны тым ужо не займаюцца. Але тады ўзнікае пытанне, чым жа яны займаюцца. Здаецца, свае паверхі камерцыйным структурам яны не здавалі... I ходзяць, і шчыруюць, і працуюць, як і раней. — Наколькі ў такім разуменні савецкай рэчаіснасці, стсгну рэчаў у грамадстве Вам дапамагло зчаёмства з жыццём Еўропы, паездкі за мяжу? — Я ездзіў за мяжу на розныя пісьменніцкія мерапрыемствы, у асноўным гэта былі краіны былога сацлагеру, г.зв. СЭУ. Канечне, што-нішто зразумеў. Напрыклад, зразумеў, што пасля перамогі ў 1945 годзе мы прынеслі краінам Усходняй і Цэнтральнай Еўропы новае заняволенне. Я памятаю Балгарыю адразу пасля вайны, я там служыў год у Сафіі. Традыцыйна балгары ставіліся да рускіх вельмі прыязна, хоць Балгарыя і не была на баку антыгітлераўскай кааліцыі, наадварот... Затым я зноў прыехаў у Балгарыю праз дваццаць гадоў, у 1965-ым, і што пачуў? Пачуў такі анекдот: “Дзед Тодар працуе ў сваім вінаградніку. Прыбеглі дзеці. Кажуць: «Дзядуля Тодар, дзядуля Тодар, рускія на Месяц паляцелі!». Той устае і кажа: «Што усе?! Слава табе Госпадзі!»”. Вот такія змены. Альбо такі анекдот: “У авіякатастрофе загінулі Эйзенхаўэр, Адэнаўэр і Хрушчоў. Пытанне: які народ больш за ўсіх гараваць будзе? Адказ: балгарскі. Чаму? Таму што сярод іх не было Тодара Жыўкава...” У часе паездак высветлілася перш за ўсё вось гэта. — А кантактаванне з заходнімі інтэлектуаламі, пісьменнікамі як уплывала на Ваш палітычны і мастакоўскі светапогляд? — На жаль, кантакты з-за моўнага бар’еру былі невялікія, я не ведаў заходніх моваў, а заходнія інтэлектуалы не ведалі нашай. Але, прынамсі, я бачыў, як выступаў Генрых Бёль у Кёльне, уся плошча была запоўнена людзьмі. Гэта быў сапраўдны нацыянальны апостал... I гаварыў ён хораша, я памятаю, пра ядзернае процістаянне ў свеце. Ён сказаў шэкспіраўскімі словамі: “Чуму на оба вашнх дома” (з “Рамэа і Джульеты”). Такая формула мне спадабалася, і шмат што іншае... 3 нямецкім пісьменнікам Фрыдрыхам Кіпхардам у 1980 годзе мы нават збіраліся напісаць разам агульную кнігу... _ 2 Мы з ім ваявалі на адным фронце, стаялі ці не на адным участку, і маглі бачыць адзін аднаго ў бінокль. Я з ім сустрэўся ў Балгарыі, і мы дамовіліся напісаць пра тое агульную кнігу дакументальную. Я з гэтага боку, а ён з таго. Балгарскі Саюз пісьменнікаў, які тады ўзначальваў Леўчаў, узяўся апекавацца той справай, прадаставіў жыллё ў Доме творчасці, каб мы працавалі... На жаль, Кіпхард раптоўна памёр... — Вашыя прыхілыіасці ў нямецкай літаратуры, апроч Бёля? — Бёль — гэта безумоўна. Дарэчы, Бёль таксама ваяваў на тым жа фронце, але сімуляваў хваробу, і яго адправілі ў тыл... Уся справа ў тым, што ў нас пераважна друкаваліся пісьменнікі ГДР, а яны мне не надта падабаліся. Але што-нішто выдавалася і з заходніх рэчаў. Пасля трэба сказаць, што ў часе паездак ніякіх сувязей у сэнсе друкавання ніколі не завязвалася, таму што заходнія выдаўцы і інтэлектуалы, асабліва ў Заходняй Германіі, да нас, савецкіх пісьменнікаў, ставіліся досыць нядбайна, можна сказаць, ніякай цікавасці да нас не праяўлялі і ні на якія кантакты з намі не ішлі. I гэта ўвогуле зразумела. Я пасля зразумеў, чаму... Чаму? — Таму што яны не прымалі нашай савецкасці і, можа быць, нашай расійскасці. Што датычыць Беларусі, то яе ў Еўропе не ведалі. — А Ваша стаўленне да Томаса Мана? — Я чытаў і Стэфана Цвэйга, і Манаў, але, відаць, не ў той час я ўсё гэта чытаў: мне трэба было чытаць гэта пазней, і чытаць інакш, чым чыталася ў маладосці. Тады яны не зрабілі на мяне вялікага ўражання. А Рэмарк? — Рэмарк — само сабой. Пасля Барбюс, Андрэ Жыд... У тыя гады, калі заходнія інтэлектуалы гарнуліся да Савецкага Саюза, прыязджалі сюды, пісалі кнігі, ухвалялі Сталіна і сацыялізм, Андрэ Жыд таксама быў запрошаны, здаецца, на юбілей Горкага. А потым напісаў антысавецкую і антысталінскую кнігу. Што значыць сумленны, разумны чалавек! Ён убачыў не тое, што ісландскі мастак Ракуэл Кэнт, каторы ў захапленні быў ад нашых парадкаў і пакінуў адпаведныя сведчанні: “В Советском Союзе журналнстнка очень высоко оплачнвается... Я сказал несколько слов по радно, н наутро дама прнвезла мне в гостнннцу целый пакет денег...” Гэтак жа да СССР ставіўся Бідструп. Іх тут лёгка ачмурылі... I ў той жачас быў Джон Стэйнбек, каторы прыязджаў у 60-я гады (калі ў нас пачаўся разгром “Юностн”, пачалі цкаваць Еўтушэнку з Вазнясенскім). Я нават выпісаў тады ягоныя словы (цытуе, лёгка адшукаўшы адпаведную старонку ў нататніку на стале. Ю. 3.): “По-моему, молодые людн, да н людн любого возраста, еслн онн ішкогда не гневаются, жнвут зря. Для меня гнев — снмвол мыслн н незавнснмой оценкн н протнводействня. Мне надоелн незлоблнвые людн; я счнтаю, что гнев — самая здоровая эмоцня на свете”. Далей ён піша: “У нас в США мало уважают художнііка, н это хорошо. Пнсатель в Амернке стонт несколько ннже клоуна н несколько выше дресснрованного тюленя. Для гшсателя это очень полезно”.