Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Ужо няма ваўкоў, бабці, па лесе бегаюць чупакабры, на падваконні ляжыць вялізны іржавы цвік, які я ледзь выцягнуў з бэлькі, што паламалася і ўпала.
Усё змянілася. Толькі цемра за дзедавым акном засталася тая самая.
Іду па Прудку з малаком, а сабака:
РРРРР-
Гаспадар яму:
Няможна, свае!
У мяне ажно спіна выпрасталася так прыемна быць сваім.
Баяўся за Ромку, але дарэмна. Ноччу ён ходзіць па дзеўках, а днём спіць у маім ложку.
Радзіва «Прудок». Перадача пра сварлівых жукоў і інтраверта.
Вычышчаў пограб, выкапаў калонію жукоў.
Яны мне:
Якой халеры?! Выключы святло!
Я ім:
- Пад’ём! Вясна!
- Трасца табе ў сраку! Дай паспаць.
- Спіце на дварэ. Гэта мая хата.
- Чагоооо?! Навалач сталічная, шкындзёхай адселя. Мы тут нарадзіліся. Хата наша.
А вы кажаце: як ты там будзеш адзін? У інтравертаў няма часу на адзіноту: столькі ўсяго адбываецца! Будзе сумна пафарбую зялёнкай лямпачкі.
Навіна пра тое, што ў Прудок прыехаў жыць сталічны журналіст, хутка абляцела вёску. Але недзе чутку перабрахалі і кажуць, што прыехаў пісьменнік.
У Мінску чысценька, як па тэлевізары. Усе людзі памытыя. Гэта неверагодна!
- Здароў, сусед! А праўда, што ў цябе быў свой бізнес?
- Хто сказаў?
- А, там адзін. Кажа, што ўсё кінуў кватэру і хвірму і пераехаў сюды. Хіба праўда?
- Ну.
- Ат, прадаў бы. Нашто было кідаць?!
КРАСАВІК
Крапіва мой ранішні эліксір бессмяротнасці. Выпіў і да вечара бессмяротны. Унутры ўключаецца генератар. Адразу хочацца перанесці хату бліжэй да сонца або выкарчаваць стары пень.
У мяне дваццаць саджанцаў вішні. Заўтра яны стануць садам. He разумею, чаму я пятнаццаць гадоў жыў у Мінску.
Радзіва «Прудок». Перадача «Апошні герой».
Электраабагравальнік зламаўся, ЗС-мадэм не працуе, малако не кісне. А ў каморы, дзе я сплю, плюс восем.
Суседка адключыла мяне ад электрычнасці (спужалася, што яе хата згарыць праз мяне). Я купіў у краме свечку, сшытак і аловак. I ведаеце што? Так крута! Так проста. Так зразумела ўсё. Ежа гэта вогнішча. Святло гэта агонь. Тэкст гэта папера.
«Паляшук, прыйшоўшы на белы свет, жыццё пачынае ў сасновай калысцы, цэлае жыццё жывучы ў сасновай хаце, абаграванай і асветленай
сасной, спіць, адпачывае і есць на сасновай мэблі. У вольны ад працы час слухае гукі, узмоцненыя слаямі сасновага дэка скрыпкі, а адыходзячы на вечны адпачынак ад зямных турбот, забірае з сабой чатыры сасновыя дошкі ў выглядзе дамавіны».
Часлаў Пяткевіч, «Рэчыцкае Палессе».
Дзень пачаўся з грукату ў дзверы.
Цётка Дуня пабачыла тое, што пабачыла, памятага барадатага мужыка са спужанымі вачыма.
Я табе картоплю прынесла. Баршчы ясі? У мяне боршч е закатаны. I яйцы вечарам прывязу. А жыр нада?
Калі я б’юся галавой аб дзвярны праём, я кажу не «Халера!» і нават не «Іці тваю маць!». Я кажу: «Выбачай». Дзед наўмысна рабіў дзверы TaxiMi нізкімі, каб кожны, хто ўваходзіць у хату, пакланіўся. Занадта ганарысты на табе цацку на галаву. У расійскай мове ёсць «отвесмть поклон», у беларускай «адбіць паклон». Я яшчэ свой паклон, мабыць, не надта добра адбіў, бо і сёння ў тым праёме пабачыў прыгожыя іскры.
Меў кароткую гутарку з братам Шурыкам. Ён працуе ў школе.
Аказваецца, сёлета ў праграме ажно тры ўрокі беларускай мовы штотыдзень, як і расійскай, а гэта «безабразіе».
Чаму так? пытаюся. Добра ж, што дзеці вучаць родную мову.
- Ты міня не агіціруй. Я протіф всех эціх нацыаналізацый. Мы часць рускай культуры і нікуда ат этава не дзенемся. Нацыаналізацыі фсе эці ваші прыводзят да таго, што на Украіне, да настаяшчага фашызму. Мы с Расіяй, а не з Амерыкай.
- А прычым тут Амерыка? Сваю мову ж нада ведаць.
- He нада. Дзеці і так у дзярэвні растуць, ім нада выправляць рэч.
Шурык не п’е і любіць сваіх дзяцей. Яго маці, мая цётка, даўно памерла. Ён тады падлеткам быў. I тут на табе такая філасофія. Земляка Мележа у топку, бо беларуская мова вядзе да «настаяшчага фашызму».
Нічога, пакрысе разбяромся.
Прыехаў да бацькоў, паглядзеў тэлевізар. Пасля расійскага тэлебачання хочацца каго-небудзь застрэліць, а потым памыцца і нажэрціся канопляў. I справа не ў змесце, а ў агрэсіі, з якой ядуць мазгі. А беларускае тэлебачанне мяне супакойвае.
Вы не паверыце, але гэтую сваю хату я таксама згубіў. Праз Шурыка, які не захацеў перапісваць хату на мяне, хоць усе дакументы амаль гатовы.
От табе і Вялікдзень! Са святам! Хрыстос уваскрос!
Мая баба Ганна казала, што па пятніцах напярэдадні вялікіх царкоўных святаў трэба пакідаць куццю на стале для продкаў. Але бабуля не ведала, калі тыя святы, і пакідала куццю штопятніцу.
У чаканні самага важнага дыялогу з Шурыкам паразмаўляў з партрэтам дзеда.
- Дзед, кажу, ты ж бачыш, як мне хочацца адбудаваць хату. Памажы мне. Памажы, кажу, дзеда.
Шурык сказаў, што падумае да Радаўніцы.
А вы ведаеце пра традыцыю падпальваць цыгарэту і класці на магілу памерламу курцу? Мой дзядзька зараз так «курыць». Учора да яго прыязджалі мае дваюрадныя сёстры, прывезлі пакурыць.
У скарбонку беларускай лаянкі: «Маць яго дыхала!». Перакладаецца так: «Шурык такі-сякі, але няхай робіць што хоча, я больш умешвацца не буду».
Радзіва «Прудок». Паведамленне з лініі фронту: «Прудокнаш».
Маша цікавіцца, чаму я не жыву ў Варшаве. А я сёння пасадзіў буракі, моркву, рэдзьку, цыбулю, часнок, кроп, пятрушку. Зараз пайду па лазу, каб сплесці кошык. Што, у той Варшаве кроп зелянейшы, Маша?
Сублімую сексуальную энергію ў пасеў гародніны. I будзе ў мяне восенню сексуальны ўраджай. Вельмі-вельмі-вельмі багаты.
У Каленкавічах дзеўкі ў кароткіх спадніцах і высокіх ботах. Мабыць, пра такіх казала баба Параска, калі перасцерагала мяне ад жонкі-лацугі.
Але я на тых дзевак глядзеў яшчэ да таго, як памыўся. Нямытым адно што глядзець можна. Калі памыўся, дзевак ужо не ўгледзеў. А калі б і ўгледзеў, то што?
Вы праслухалі новую радзіварэфлексію «Горват і дзеўкі». He пераключайцеся.
У мяне зноў расце барада. He наўмысна яе рашчу проста няма ўмоваў галіцца, дый у люстэрка сябе бачу, толькі калі прыязджаю да цёткі Волі ў Каленкавічы (опа, а я зноў барадаты). Адзін дзядзька ў Прудку сёння сказаў, што я падобны да святара. Параіў павесіць на страху крыж, а ў хаце абраз. Людзі будуць прыходзіць маліцца. Абраз у мяне ўжо ёсць. Мая бабця прыцягнула з Пскова Дзеву Марыю.
Колісь ліштвы вокнаў па-паганску аздаблялі сімваламі сонца, каб у хату не трапіла штосьці цёмнае і злое. Гэта ніякая не навіна, нават самы лянівы этнограф пра гэта ведае. Але чытаць пра тое ў кнігах не тое самае,
што ламаць сабе галаву: мой дзед, калі выразаў сонейкі, хацеў абараніць хату ад цёмнага і злога ці проста аздобіў вокны традыцыйнымі сімваламі без усведамлення іх значэння?
He ведаю, што сёння зрабілі вы, а я дык зрабіў нейкую драўляную хярню-вешалку. Сяджу, гляджу на яе і радуюся.
Пакуль я рабіў вешалку, Ромка спаймаў сваю першую мыш. Як той кажа, усе пры справе.
Расказвае мне, што яму падабаюцца мышы і што я мушу менавіта такую ежу купляць яму ў краме. Я таксама люблю мышэй, але жывых, таму раблю выгляд, што нічога не разумею.
Гэта твая прырода, кажу. Калі-небудзь і цябе з'ядуць.
Учора быў у Боруску. Дзядзька Валодзя сказаў, што адчувае пах дыму і што вецер нехарошы. Я нічога не адчуваў. Ён мне ўвесь час:
Ну, от зараз панюхай.
Вечарам прачытаў пра пажар ля Чарнобыля. Раніцой не ўбачыў свайго леса: ён стаў сівым ад дыму. Праз гэты дым няможна дыхаць. Як гаворыць баба Васіліна з Каранеўкі у грудзях зацінае.
На Палессі маленькіх кусачых мошак называюць маскалямі.
- А хто то так казаў?
- А то шчэ колісь казалі.
ТРАВЕНЬ
Усё самае страшнае пачынаецца словамі: «Ннчто не предвеідало беды». Ранак. Восем гадзін. Заліты сонцам сад. Сяджу пад ігрушай, п’ю сырадой з пернікамі. I ў гэты момант на мой агарод нясецца зграя раз’юшаных калгасных кароваў. Схапіў дубца і рынуўся ім насустрач.
А як дзень пачынаецца ў вас?
Штораніцы ў 7:40 міма маёй хаты на лісапедзе праязджае маладая жанчынка. Штораніцы яна гучна крычыць: «Добрае утра!». 3 гэтага ўтварылася традыцыя. Я мушу паспець прачнуцца, прыбраць ложак, пакарміць Ромку, распаліць вогнішча, прыгатаваць каву і сесці на ганак. Яна мусіць здалёк пабачыць мяне, пад’ехаць бліжэй і гучна вымавіць: «Добрае утра!». Тады будзе добры дзень.
Сёння будзе добры дзень.
Радзіва «Прудок». Перадача «Тэатр ля мікрафона».
Рома знайшоў сабе чорную котку. Ужо мо тыдзень начуе ў яе, дадому прыходзіць толькі падсілкавацца.
Што, палюбоўніца не накарміла? кажу. Ты зразумей, Ромка, яна возьме ўсё, а потым зробіць выгляд, што і не ведае цябе. Трэба як я будаваць хату і дбаць пра пограб, каб на зіму было куды бульбу пакласці. Дзеўкі выціснуць з цябе ўсе сокі ды знойдуць сабе новага ката маладога ды энергічнага.
Каў.
Паеў бы хоць, пане Каханку.
Каў. Каў.
Ледзьве жывы, але пайшоў мой дурань да сваёй брунеткі.
А я тварог раблю.
Мой першынец Гарох Андрэевіч. Ён такі малы, а я ўсміхаюся.
Корпаешся ў зямлі, націраеш рукі-ногі, спальваеш спіну, а тут бац, і зялёны карапуз. Сядзіш ля яго і думаеш, што, можа, не зменіш сусвет, не злётаеш у космас, але вырасціў жывую зялёную казяўку.
У мяне актывізаваўся нейкі паляшуцкі ген, які штодня па дваццаць чатыры гадзіны нудзіць: што яшчэ пасеяць? Зямля прападае дарэмна. Што яшчэ пасадзіць? Купіць карову. Купіць казу. He, лепей дзве каровы. I казу. Тры. I трактар. I зямлю яшчэ.
Пасеяў трыста трыццаць тры сланечнікі. Зімой прыеду ў Мінск ля метро семкі прадаваць.
Радзіва «Прудок». Навіны замежжа.
Абама прыжаў Меркель, і яна не можа прыехаць у Маскву павіншаваць Пуціна.
У цягніку гавораць палескія бабулі. Нашто мне тэлевізар? Я ўсё ведаю і так.
Да маіх бацькоў прыехалі госці з Расіі. I я тут гасцюю разам з Варварай. Дай мне, божа, цярпення. Мая тонкая душэўная арганізацыя псуецца ад украінафобій. Вярнуся дадому нап’юся крапівы.
А ў мяне лён павылазіў з зямлі. Гэта нешта такое сакральнае беларускае. Кожны мусіць пасеяць лён, каб адчуць урачыстасць моманту.
У пошуках бабулі, якая робіць вышыванку, званю сваёй маці.
- Ма, кажу, а мо ты ведаеш такую?
- Ведаю, адказвае, гэта я.
Тое ды сёе, кажа, што ейны бацька быў апошнім вясковым майстрам, хто рабіў пасталы.
- I я пару разоў пастолікі насіла, кажа маці.
КНІГІ ОНЛАЙН
