Расказы боцмана краба
3 назіранняў марскога падарожніка
Валянцін Мыслівец
Выдавец: Юнацтва
Памер: 96с.
Мінск 1995
Аднойчы мне давялося назіраць шакалаў. Выйшлі яны парачкай з чароту, павольна ішлі па мелкаводдзі заліва да чародкі дзікіх гусей. Птушкі заўважылі іх і пераляцелі ў іншае месца.
Шакалы прыпыніліся, пераглянуліся. Адзін пайшоў у ваду, дзе глыбей. Другі пабег да новага птушынага прыстанішча.
Першы схаваўся ў вадзе. Толькі зяпа чорным корчыкам тырчала над паверхняй заліва.
Другі шакал узняў у паветра гусей. Яны пакружыліся і селі на ранейшае месца. Крыху супакоіліся, падплылі да шакала ў вадзе. Ен і схапіў адну з іх. Узмахнула яна крылом, заскігатала. А шакал валок яе на бераг. Падбег сюды і яго напарнік. На паветра ўзнялося пер’е...
ЯДАВІТЫЯ РЫБЫ
давітых рыб у морах і акіянах даволі шмат. Але я буду расказваць пра тых, якіх сам бачыў.
Рыбы гэтыя розныя афарбоўкай, памерам. Мірныя. Яны ніколі не напа-
даюць на чалавека, як бы ведаюць, што ён сам павінен іх абыходзіць, асцерагацца.
Раняць ядавітыя рыбы з дапамогаю вострых плаўнікоў, шыпоў і калючак. Праз спецыяльныя пратокі рыбы ўпырскваюць у кроў пацярпеўшага таксіны, якія дзейнічаюць у асноўным на нервовую і кравяносную сістэмы чалавека. Некаторыя з ядаў
дзейнічаюць вельмі хутка і практычна не дазваляюць аказаць своечасовую дапамогу пацярпеўшаму.
Кожнаму трэба помніць, што прыгожае, цёплае, гаючае мора заўсёды тоіць у сабе вялікую небяспеку.
КЕРЧАК
Знешне гэта рыба нагадвае сіняпёрку. Толькі яна меншая памерамі. I пад брушкам мае тры калючкі.
Матрос Жураўка наступіў на яе на пляжы каля горада Керчы. Ад болю завойкаў і паваліўся на пясок. Моцна крыкнуў:
— Нагу ўкалоў!Нагу!..
Падбеглі мы з матросамі. Адразу знайшлі ранкі. Ведалі пра ядавітых рыб. Дык пераціснулі нагу жгутам. Я прыпаў да нагі Жураўкі і пачаў адсмоктваць яд.
Матросы выкапалі з пяску самога керчака. 3 верх-
няга плаўніка жоўтымі кропелькамі-расінкамі сцякаў яд.
Жураўка папрасіў мяне, каб я аднёс рыбіну з пляжа і пусціў у мора. Я так і зрабіў.
МАРСКІ ДРАКОНЧЫК
Матрос Жураўка чамусьці гэтую рыбку называў скарпіёнам. Магчыма, каб падкрэсліць, што яна самая ядавітая з усіх вядомых нам рыб.
Упершыню сутыкнуўся я з дракончыкам у Керчанскім праліве. Плаваў пад вадою з аквалангам і разглядаў марское дно. I ўбачыў яго галоўку з высока пасаджанымі і скіраванымі ўверх вачыма. Падхапіў рукою і — як апёкся. Вострыя калючкі пярэдняга спіннога плаўніка і шыпы жабравых крышак упіліся ў цела. Спачатку адчуў востры, гарачы боль у месцы пашкоджання. Хутчэй на паверхню!
Я адсмактаў яд з ранкі. Ледзь дабраўся да карабля. Тры дні праляжаў у кубрыку. Яшчэ доўга крываточыла рана.
Карабельны ўрач зрабіў заключэнне, што дракончык быў невялікі памерам, укалоў мяне неглыбока. У яго ядзе была нізкая канцэнтрацыя таксінаў. А так бы мог скруціць параліч.
ЗВЯЗДАР
3 ім я сустракаўся на Чорным моры і ў Ціхім акіяне. У звездара вочы на галаве — глядзяць у неба. Ніжняя сківіца закручана ўверх, як барада ў бяззубага чалавека,— як носа не дастае. Язык падобны на чарвяка, які і служыць прыманкай для іншых рыб.
У звездара на жабравых крышках і над груднымі плаўнікамі ёсць вострыя шыпы. У перыяд размнажэння на іх развіваюцца клеткі, якія выпрацоўваюць таксін. Праз разоркі на шыпах яд трапляе ў ранку.
Матросы нашы раненні звездара пераносілі лёгка. У Італіі, расказвалі, ад раненняў звездара людзі паміралі.
МАРСКІ АКУНЬ
Налавілі мы іх таптухай. Вытраслі ў вядро. Спачатку нават не зразумелі, якія гэта акуні.
Прынеслі на камбуз. Кок запусціў у пасудзіну руку. I прысеў ад болю, крыкнуў:
— Выкідайце за борт ядавітых акунёў!
I пабег з акрываўленай рукою ў санчасць.
Мы чумічкай-чарпаком дасталі аднаго акуня з вядра, палажылі на стол, добра разгледзелі. Ядавітымі ў яго былі і верхнія, і ніжнія, і бакавыя плаўнікі.
He ведаю, як бы сябе пачувалі, калі б начысцілі гэтай рыбы і наварылі з яе юшкі. Хоць карабельны ўрач запэўніваў, што ўсякія рыбныя яды ў варыве раствараюцца, становяцца бясшкоднымі.
СКАРШЕНА
Сустракалася мне ў Чорным і Азоўскім морах, а таксама ў Керчанскім заліве.
Афарбоўка скарпіёны буравата-ружовая. Спіна цёмна-бурага колеру з цёмнымі плямкамі. Жывот ружовы. Галава вялікая, крыху сплюснутая зверху ўніз. Вочы пастаўлены высока і збліжаны, як у дракончыка.
Скарпіёна любіць камяністае дно і пры слабым асвятленні нагадвае камень з водарасцямі. Адзінаццаць промняў пярэдняга спіннога, адзін брушнога і тры промні анальнага плаўнікоў маюць ядавітыя залозы. Асабліва небяспечны яд скарпіёна выдзяляе вясною. Уколы плаўніка вельмі балючыя. Яд скарпіёнаў дзейнічае на кроў. Але асаблівых ускладненняў не выклікае.
МЫШ-ЛІРА
Якіх толькі жывых істот няма ў моры! Мыш-рыба падобная на звычайную страказу. Сухая, рабрыстая. Вврхш плаўнік тырчыць, як руля аўтамата. I ўсе плаўнікі вялікія. Хвост венікам.
Матрос Жураўка пільна яе агледзеў. I знайшоў
жоўтую кропельку вільгаці паміж галавою і тулавам.
— Няўжо яд?
— Канечне, мыш-ліра ядавітая рыба,— сказаў я.— Выкінь за борт.
Але ён дакрануўся пальцам да той кропелькі і войкнуў. Тры дні хварэў: тэмпературыў, не еў.
СКАТ-ХВАСТАКОЛ
Рыба гэта нагадвае бесказырку з адной стужкай.
Скат-хвастакол мае ромбападобныя формы цела, якое заканчваецца тонкім доўгім хвастом з вострым, вызубленым з бакоў шыпом. Іх можа быць і два, і тры. Тут знаходзіцца яд.
Скаты вядуць донны спосаб жыцця. Зарываюцца ў пясок на мелкаводдзі і нікога не чапаюць. Актыўна абараняюцца, калі чалавек наступае: наносяць глыбокую рану сваім хвастом. Укол нагадвае ўдар тупым нажом. Боль хутка ўзмацняецца і праз колькі хвілін становіцца нясцерпным. Узнікаюць ацёкі, непрытомнасць, галавакружэнне...
КАТРАН
Так матросы называюць калючую акулу, якая водзіцца ў Японскім і Баранцавым морах. Даўжыня яе — каля двух метраў. Збоку глядзіцца, як рэактыўны лайнер. Mae ядавітыя шыпы перад спіннымі плаўнікамі.
Зазяваўся я з аквалангам на глыбіні. I катран куляй пранёсся ля мяне, як нажом, шмаргануў шыпамі па руцэ.
Ад перапалоху ледзь выбраўся я з вады. Ды мае хваляванні былі дарэмнымі. Яд у калючай акулы вельмі слабы. Праўда, аскал яе белых вострых зубоў нярэдка мне і цяпер сніцца.
ЕРШ-НАСАР
Рыба гэтая нагадвае звычайную плотку. Хіба толькі ў сямействе куртатых яршоў вылучаецца сваім даўгаватым носам.
Насар больш палохае сваім высокім, як плот, верхнім ядавітым плаўніком, чым раніць ім. Хто не ведае, што гэтая рыба з ядам, той і не адчувае яго.
АД АЎТАРА
У нашым двары ёсць ліпавая алея, валейбольная пляцоўка, хакейны каток. У гэтым, безумоўна, заслуга боцмана Краба. He падумайце толькі, што ўсё рабіў ён адзін. Памагалі дзеці.
А дзеці любяць боцмана. Ен дазваляе прымераць фуражку, на якой золатам гарыць марская кукарда — краб. Расказвае цікавыя гісторыі, вясёлыя і сур’ёзныя.
Вось і сёння дзеці абступілі боцмана, слухаюць...
— Было гэта ў акіяне. Звечара стыхія разгулялася не на жарт. А карабель ішоў наперад. Усю ноч.
На світанні шторм аціх. Вочы разбягаліся — такая адкрывалася прастора! За гарызонт каціліся высокія хвалі. Па небе вецер гнаў дымчатыя хмары. А за бортам карабля гайдаліся качуркі на вадзе. Столькі сабралася, што аж у вачах цёмна.
Я стаяў на палубе і любаваўся гэтымі вадзянымі птушкамі. Прыгожыя яны! Апярэнне стракатае, вясёлкавае. I даверлівыя. Праўда, я не здагадаўся, чаму яны так густа злятаюцца да карабля. Можа, галодныя?
Загадаў матросу, каб сыпануў за борт аўсянкі. Але качуркі не кінуліся на харч. Адчуваюць, значыць, нейкую небяспеку.
А хмары зноў набліжаюцца, растуць. Дыхнуў парывісты халодны вецер. На палубу ўпалі першыя сняжынкі.
Гляджу я: качуркі садзяцца на карабель. На бак, на ют, на карму... На капітанскі мосцік... Садзяцца на рэі і антэны... Нават мне на плечы, на галаву... Адну змахнеш — адразу дзве месцяцца.
А снег ужо валіць. Густы-густы! Вада за бортам як месіва. 3 гэтага месіва з цяжкасцю вырываюцца качуркі. Садзяцца і садзяцца на карабель. Сотнямі...
Я пайшоў да камандзіра. Адчыніў дзверы рубкі, а зачыніць не паспеў. I сюды з прарэзлівым крыкам палезлі качуркі.
Камандзір даў каманду застопарыць машыны, і карабель лёг у дрэйф.
Толькі пасля абеду крыху распагодзілася. Нават сонца выглянула з-за хмар, зрэдзіла снежнае месіва. I качуркі пачалі злятаць за борт, рассейвацца ў акіяне. Некаторыя доўга кружыліся ў паветры, нібы развітваліся з намі, дзякавалі за выратаванне...
Боцман Краб змоўк. I дзеці з палёгкай уздыхнулі. Доўга яшчэ сядзелі яны моўчкі, не разыходзіліся. Хаця і ведалі, што боцман кожны дзень расказвае толькі адну гісторыю.
ЗМЕСТ
Пелікан 3
Глафіра 6
Скапа 8
Бакланы і бабуры ... 11
Кайры 12
Жураўлі і Жураўка . . 14
Ластаўкі 16
Гагаркі 18
Хмарка над акіянам . . 19
Куранятка 21
Макака 23
Рыжая хітруга .... 24
Птушыны рох 26
Агністыя гусі 27
Галодныя арлы .... 29
Бычыны рог 30
Белы дадо 32
Курачкі-султанкі ... 33
Дрэва без каранёў ... 34
Качканос 35
Прыліпалы 38
Сівы шчупак 40
Жывая тарпеда . . . . 41
Марскі мянтуз .... 43
Белы вугор 44
Рыба-блін 46
Тыгрыца 47
Ці спяваюць рыбы? ... 49
Падземныя рыбкі ... 51
Марскія дрэваточцы . . 52
Марскі музей 53
Дэльфіны 55
Коцікі 57
Сівучы 59
Гарбуны 60
Кіт і чайка 62
Выратаванне коціка . . 63
Лахтак 63
Каланы 64
Акіба 65
Дзіўны краб 66
Краб і актынія .... 68
Сіняпёрка 68
Загадка Антарктыды . . 69
Цуд тропікаў 70
Эўкаліптавы чэмпіён . . 71
Валодзька з «Бездакорнага» 74
На «Ташкенце» . . . . 76
Белы мядзведзь . . ... 79
Афрыканская антылопа 81
У акружэнні львоў ... 83
Шакалы 84
Ядавітыя рыбы .... 85
Керчак 86
Марскі дракончык . . 87
Звяздар 88
Марскі акунь .... 89
Скарпіёна 90
Мыш-ліра 90
Скат-хвастакол ... 91
Катран 92
Ерш-насар . . . . . 92
Ад аўтара 93
Лнтературно-художественное нзданне МЫСЛНВЕЦ Валентнн Тнмофеевнч РАССКАЗЫ БОЦМАНА КРАБА Нз наблюденнй морского путешественннка Мннск, нздательство «Юнацтва»
На белорусском языке
Літаратурна-мастацкае выданне
МЫСЛІВЕЦ Валянцін Цімафеевіч РАСКАЗЫ БОЦМАНА КРАБА 3 назіранняў марскога падарожніка
Рэдактар
М. М. Зарэмба Мастацкі рэдактар У. М. Жук Тэхнічны рэдактар Г. Ф. Дуброўская Карэктар Л. К. Паплаўская Здадзена ў набор 23.01.92. Падпісана да друку 19.07.93. Фармат 60Х90'/іб. Папера кн.-журн. Гарнітура Школьная. Афсетны друк. Ум. друк. арк. 6,0. Ум. фарб.-адб. 24,5. Ул.-выд. арк. 4,46. Тыраж 20 000 экз. Зак. 260. Выдавецтва «Юнацтва» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Ліцэнзія ЛВ № 7. 220600, Мінск, Машэрава, 11. Мінская фабрыка каляровага друку. 220115, Мінск, Каржанеўскага, 20.
КНІГІ ОНЛАЙН
