Рыцар на полі бітвы
Клецк, жнівень1506 года
Уладзімір Канановіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 410с.
Смаленск 2017
aber denselben Herzog Michel Linzkj von Jugend aufan unseren Hoferzogen haben, und ersich in inserem Dienstbey unserem lieben Oheim und Fursten Herzog Albrechten von Sachsen redlich und und wohlgehalten hat, seind wir ihme mit sender Gnaden geneigt, ob er auch wieder sein Lieb ichts gehandelt hatt, so bedunckt uns doch, dass er solches Fencknus bissher wohl gebusst hab, und dieweilen dann in alien Sachen nicht die Strengigkeit, sondern zu Zeiten die Barmhertzigkeit gebraucht werden solle, seye an sein Lieb unser freundlich Begehren, Sy wollen die Ungnadgegen beruhrten Herzog Michael Linzkj abstellen, und uns zu Ehren und Gefallen ihne solcher seiner Fencknus ledig lassen, und den zu derselben unsern Rathe als unsern Handen stellen, und uberantworten, so wollen wir mit ihme so viel handeln und dermassen verpflichten, dass er wieder sein Lieb noch die Seinen nimmer sein, noch handeln soli, und dass uns sein Lieb solch unser Begehren nicht abschlag noch weigere, als wir uns des ganzlichen versehen, das wollen wir gegen seiner Lieb in dergleichen und mehrern freundlichen beschulden, wie dann sein Lieb das von unsern Rathen weiter vernemmen wirdet; geben in unser und des R. stadt Hagenau am 12. Decembr. im sechzehenden Jahr, unseres Reichs im 31 Jahr.
P. regem Commissio Domini Imperatoris ppr.
Hans Vinsterwalder
Просьбу імператара Максіміліяна аб вызваленні Глінскага Герберштайн агучыў 19 лістапада 1517 г. на заключнай аўдыенцыі ў вялікага князя маскоўскага91. Пасол прасіў ад імя свайго ўладара вызва-
91 «Наняснейшмй начальннче! свеіценнейшее Цесарское Велмчество, меж нных'ь, прлказал мне н моему товаршцу господнну Петру Мараскому, которой по воле Божлей от сего света отьлде, чтобы намт> преж'ь своего отьезда отселе Твоей Намясностд сма грамота податп м потом'ь говормтн, что Его Цесарскому Веллчеству вь ушм прлшло, какт> Твоа Наласность не безвннно некако подвлгся, что князя Мпханла Гллнскаго поммана держлшь, коего занежт> одь младьось леть вт> своемт> дворе Цесарскомт) воспнтал'ь; также он-ь у светлейшаго Алберта, Князя Саксонскаго, Начальннка м сроднлка Его Велнчества дражайшаго, на его службе всегда себя бодрена показалт>. Того для Цесарская Мнлость о немв з'ьжалятнся не безлепа помыслють. 14 нечто топ> князь Ммхайло Гллнской некогда спротлвно Твоей Нанясностн учнншгь, п онт> уже такммь полманьемь полно казнн пострадал'ь, мнлть Его Цесарское Веллчество; м занежт> велнкмхь Начальннковт> то есть нарочнто уставлено, чтобы сверітьство оставя м кроткою мнлостню н благостню К'ь повннным'ь себя ммелл, того для, Твою Намясность учмнють понскатл, чтобы есн мзволють для Его Вел нчества м для межт> вась особные дружбы н братства, того Гллнского ослободмтл м в'ь нашн рукн Его Велнчества советннком'ь датл. н чтобы Его Веллчеству служлтл болшл мопть; а ст> ннмь Его Велнчество такь хочеть учннмта н толь тяжкою его прнсягою связатн, что протнву Твоее Намясноста нлн тволхь после того ннколн смеегь что учннлтй. Дело вт> tomi любезнейше Его Цесарскому Веллчеству учннншь, протнву коего, где прллучнтся Твоей Намясностл учнннтн, хочегь Его Велмчество памятова'™» (Памятнлкн длпломатмческлх сношенлй древней Росснн с державамн лностраннымл. Т. 1. Памятнлкм дшіломатйческлх сношеннй с нмпернею Рнмскою с 1488 по 1594 год. Санкт-Петербург, 1851. Стб. 310—311).
ліць Міхаіла Глінскага, абяцаючы, што ў гэтым выпадку імператар прымусіць таго прыняць асаблівую прысягу не рабіць нічога заганнага ў дачыненні да асобы вялікага князя маскоўскага. Пры гэтым Герберштайн спасылаўся на традыцыі сяброўства паміж абодвума ўладарамі і на літасць хрысціянскіх правіцеляў у дачыненні да вінаватых і злачынцаў. У адрозненне ад імператарскага ліста прамова пасла ўтрымлівала намёкі на магчымасць будучай службы Міхаіла Глінскага на двары імператара Максіміліяна I.
21 лістапада 1517 г., незадоўта да ад’езду Герберштайна з Масквы, дзяк Шыгона Паджогін даў канчатковы адказ адносна далейшага лёсу знакамітага вязня: паколькі князь Міхаіл Глінскі ў зняволенні пажадаў вярнуцца ў праваслаўную веру, то праваслаўны ўладар не можа перадаць яго ў рукі неправаслаўнага правіцеля. Аргумент імператарскага пасла, што Максіміліян збіраецца адаслаць Глінскага на двор свайго пляменніка Карла (Карласа) у Іспанію, быў рашуча адкінуты маскоўскім бокам92.
Калі Герберштайн, на гэты раз ужо як пасол караля Фердынанда, у 1526 г. яшчэ раз прыехаў у Маскву, Глінскі ўсё яшчэ знаходзіўся ў турме. Аднак у вельмі хуткім часе князь Міхаіл быў вызвалены і нават прызначаны апекуном малалетніх дзяцей вялікага князя. Тады ж, верагодна, і мусіла адбыцца асабістая сустрэча Жыгімонта Герберштайна і князя Міхаіла Глінскага. Пра гэта сведчыць ліст польскага канцлера Крыштафа Шыдлавецкага да саксонскага reppara Альбрэхта. Шыдлавецкі паведамляе, што ён меў за абедам гутарку з Герберштайнам, які распавёў шмат цікавага пра апошнія падзеі ў Маскоўскай дзяржаве. Аўстрыйскі дыпламат паведаміў канцлеру і пра вызваленне Глінскага. Са зместу ліста вынікае, што Герберштайн асабіста бачыўся з вызваленым князем. Праўда, калі каралеўскі пасол захацеў перагаварыць з Глінскім, той адказаў, што не здатны падтрымаць размову, бо даўно забыў нямецкую мову93. Сам жа Герберштайн патлумачыў нежаданне Глінскага размаўляць тым, што пасля вызвалення да яго было прыстаўлена мноства людзей, якія кантралявалі кожны ягоны крок.
Але, як падаецца, Герберштайн і Глінскі ўсё ж знайшлі зручны момант, каб перагаварыць. На карысць гэтага сведчыць паведамленне Герберштайна пра тое, што ён паспеў перадаць Глінскаму ліст ад саксонскага герцага Георга, якому той надзвычай усцешыўся і абяцаў
92 Памятнмкм дмпломатнческнх сношеннй... Т. 1. Санкт-Петербург, 1851. Стб. 313— 314; Adelung Е Siegmund Freiherr v. Herberstein... S. 91—92.
93AT.T. 13. S. 193.
адказаць у хуткім часе94. Таксама, са слоў Шыдлавецкага, Глінскі скардзіўся на неадпаведнасць свайго матэрыяльнага становішча ў Масковіі рангу і статусу сваёй асобы’Т Ва ўсякім разе, размова паміж Глінскім і Герберштайнам не магла быць доўгай. У ходзе яе аўстрыйскі пасол атрымаў звесткі пра становішча князя Міхаіла на шкмо;|(жмьдаарыі>з£ш^ цй эвдэнеоддв V ўвцннрвде і хнтбяйн
У сваёй «Масковіі»,якая была ўпершыню выдадзенаў 1549 г. на лацінскай мове, Герберштайн тройчы звяртаецца да асобы князя Міхаіла. Першы раз ён робіць гэта ў раздзеле пра паходжанне рускіх уладароў, дзе апісвае, як Глінскі подкупам захапіў Смаленск, які да гэтага належаў ВКЛ96. Другі раз аўстрыйскі дыпламат звяртаецца да постаці Глінскага ў раздзеле пра абрад вянчання манарха ў Маскоў» скай дзяржаве—. Пасля аповяду пра шлюб вялікага князя Васіля III з Аленай Глінскай Герберштайн налічыў патрэбным сказаць некалькі слоўпра яе слыннага дзядзьку. Пры гэтым размова ідзе пераважна пра апошнія гады жыцця Міхаіла Глінскага, калі ён быў прызначаны апекуном будучага цара Івана IV Васілевіча. Заканчваецца аповед паведамленнем пра смерць Глінскага у турме ў выніку змовы яго пляменніцы Алены і баярына Аўчыны. Нарэшце, трэці раз Герберцітайн звяртаецца да асобы князя Міхаіла ў раздзеле, дзе размова.ідзе пра ВКЛ. Апавядаючы пра слынных ваяроў гэдай дзяржавы, аўстрыйскі пісьменнік асабліва вылучае Канстанціна Астрожскага і Міхаіла Гдінскага. Аўтар сцісла апавядае пра перамогі, галоўным чынам змаганне з тдтарамі, Канстанціна Астрожскага, а пасля пераходзіць да асобы Глінскага. Кампазіцыйна аповед пра яго займае цэнтрацьнае месца ў раздзеле пра ВКЛ. Гэта стрыжань, вакол якога нітуецца ўвесь раздзел98, онікЛ эннэдваЕна son і vq
Герберштайн пачынае з апавядання пра выхаванне маладога князя Міхаілаў Германіі,.пасля пераходзіць да апісання яго службы мі;Э ,№уаом снуядэмдн уьідх» оо ./aoifesq ацвммцтдвп гантлде ’4 «,..qupcum (mit Herzog Michael) germanica lingua idem a,ulicus (Sigmund Herberstein) colloqui voluit, verum dux Michael dixit, sibi e memoria id idiomatis jampridem excidisse, quhm tainen re Vera loqui hoh audebat propter famulos suds sibi magis custodiae' gratia, quam officii dates» (AT. T. 13. S. 193).
* «...Qui quidem dominus dux Michael vultum subtristem praesse ferebat prorumpentibus lachrimis. Quatenus ad conditionem ipsius, dicit eum satis bona provisum, non tamen, ut dignitas et splendor status sui poscit» (AT. T. 13. S. 193).
’'’Герберштейн C. Запнскяо Московйм. T I. C. 81; Herberstein S. Rerum Moscoviticarum Commentarii. S. 63—64. » . , ; i '. i iOSR ,£ЗООэЛ ВЗВДОЭТ В1ВЯЭНО2ЯБЭ
’’Заппскп o Московмн. T. 1. C. 143—144; Herberstein S. Rerum Moscoviticarum Commentarii.
S. 107—10Йс81 ;пхдчэтэП-тлнбЭ.I ,Т...йннэіТОнэ;ч»г.-- ■
98 Герберштейн C. Заішскн o Московмм. T. l. C. 465—475; Herberstein S. Rerum Moscoviticarum Commentarii. S. 340—351.
ў караля і вялікага князя Аляксандра. Згадваючы бліскучую перамогу літвінаў на чале з князем Міхаілам Глінскім над крымскімі татарамі ў канцы панавання Аляксандра Ягелончыка (не называючы, аднак, месца бітвы), Герберштайн адзначаў, што ніколі пасля смерці вялікага князя Вітаўта літвіны не атрымлівалі такой бліскучай перамогі над татарамі". Несумненна, што праца Герберштайна паспрыяла шырокай вядомасці ў Еўропе не толькі асобы Глінскага, але і бітвы пад Клецкам, якая па правуўспрымалася вяршыняй палітычнай і ваеннай кар’еры князя. Саму Клецкую перамогу войска ВКЛ над татарамі аўстрыйскі дыпламат ставіў не ніжэй Аршанскай перамогі 1514 г. войск ВКЛ і Кароны над маскоўскімі ваяводамі.
Далей Герберштайн апавядае пра канфлікт паміж Глінскім і троцкім ваяводам Янам Забярэзінскім, які пасля смерці Аляксандра Казіміравіча прывёў да бунту князя Міхаіла і яго прыхільнікаў супраць новага манарха і іх наступнай эміграцыі ў Маскоўскую дзяржаву. Гаворачы пра службу князя Міхаіла вялікаму князю маскоўскаму, Герберштайн падрабязна распавядае пра капітуляцыю Смаленска, што прыпісвае вайсковаму таленту і хітрасці Глінскага, а таксама пра няўдалую спробу апошняга вярнуцца ў Літву пасля таго, як не спраўдзіліся яго надзеі на Васіля III. Завяршаецца аповед паведамленнем пра яго амністыю пасля 12-гадовага зняволення, прызначэнне апекуном дзяцей вялікага князя, новае зняволенне на падставе фальшывага даносу і смерць у турме.
КНІГІ ОНЛАЙН
