Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
— Нам усё было нішто,— адказваюць калекі,— бо мы былі ў згодзе, бы адзін чалавек.
48. ПОП I ШЫДАР
У адном месцы быў бедны чалавек, але ён вялікі шыдар (хто шуткі якія ўмее гаварыць). Яго так і не называлі па імені, але яго называлі Шыдаром. Адзін раз запрог ён кабылу сваю і паехаў.
Едзе, дак едзе, а кабыла яго была благая (худая). Прыехаў ён на грэблю (дзе ў балоце да зробяць дарогу, накідаюць хлуду шмат (хлуд — галлё), а на той хлуд навозваюць пяску і паабапал гэтае грэблі капаюць капаніцы. Гэта называецца грэбля). Прыехаў Шыдар на гэтую грэблю і думае сабе: паеду я ў балота, а можа з каго пашыдарую. I паехаў. Як уехаў у балота, кабыла благая узяла і ўгразла. Едзе non парма коньмі з сваш хурманам. Як угледзеў Шыдар, што едзе non, прыбег на грэблю, пакінуўшы кабылу ў гразі, шапку зняў і просіць, кажа:
— Бацюшка, памілуйце мяне, от з’ехаў у бок з грэблі і ўгразла кабыла, памажыце выцягнуць.
Кажа non на свайго парабка:
— Злезь, пайдзі памажы.
Злез парабак і пашлі ўдвух. Цягалі, цягалі гэтую кабылу. ніяк не выцягнуць. Прыходзіць non да іх, кажа:
— I я памагу трохе.
Стаў памагаць ім, і ўсё роўна не выцягнулі такі. Кажа non:
— Трэба паклікаць больш людзей.
А Шыдар адказвае:
— Дайце мне свае коні, я паеду ў гэтую вёску, прывязу чалавек з чатыры.
Кажа non:
— Вазьмі, толька не баўся.
Шыдар сеў на папоўны коні і паехаў, a non з парабкам стаіць каля гэтае кабылы. А Шыдар, не едучы па людзей, а паехаў да паповага дому. Як прыехаў ды кажа на папову жонку:
— Матушка, казаў бацюшка, каб вы далі мне ўсе свае грошы, колькі ў вас ёсць, і яшчэ так веле, каб пазычылі, бо бацюшка бярэ двор у арэнду вялікі, дак грошай трэба шмат.
Бацюшкава жонка дала яму сваіх пяць тысяч, і недалёка там быў двор, пашла яна ў той двор, пазычыла ў таго пана пяць тысяч і дала. Гэты Шыдар забраў грошы і паехаў. Прыехаў туды, дзе яго кабыла ўгразла, а бацюшка стаіць з парабкам ды кажа:
— Што ты забавіўся гэтак доўга?
— Дак гдзе,— кажа,— прасіў, прасіў людзей, ніяк не дапрасіўся. Будзем пягнуць утрох, папрабуем, можа выцягнем, a можа не.
Як сталі яны папраўдзе ўсе трох цягнуць, узялі і выцягнулі. Бацюшка паехаў з парабкам да свайго дома, а Шыдар — да свайго. Прыехаў бацюшка дадому, выходзіць бацюшкава жонка і пытаецца:
— А ці вялікі той двор, што бацюшка ўзяў?
Пазірае бацюшка ў вочы:
— Які двор?
— А гэта ж прыязджаў Шыдар і казаў, каб я дала грошы, колька сваіх было, яшчэ так вялеў, каб пазычыла. У мяне сваіх грошай было пяць тьісяч, а пяць тысяч я пазычыла і дала яму.
Кажа бацюшка:
— Вот дурань, хоць бацюшкава жонка, але дурань. Дзе ж мы іх сышчам, ён жа бедны саўсім, ды нічога...
Назаўтра бацюшка кажа на парабка:
— Запрагай мо коні, паедзем шукаць Шыдара. Мы яму ўчора кабылу памаглі цягаць, а ён прыехаў да матушку тут ашукаў.
Запраглі коні і паехалі. Усё едуць па вёсках і пытаюцца, a потым дапыталіся. Бацюшка злез ды ідзе ў хату. А Шыдар, як угледзеў праз акно, што бацюшка ідзе, шапку скінуў з галавы, а жончыну хустку завязаў на голаў, і жончыну спадніцу злажыў, і жончын каптан адзянуў, і ўзяў у рукі сякач і сячэ ў карыце картоплі свінням. Башошка ўвайшоў у хату і пытаецца:
— Гэта Шыдарава хата?
■— Гэта,— адказвае Шыдарава жонка.—-А чаго вы хочаце?
— Ен учорачы ехаў грэбляю і з’ехаў у бок з грэблі, і яго кабыла ўгразла, і ён нас папрасіў выцягнуць, і мы цягалі яе і не выцягнулі. To я яму, як добраму, даў коні свае, каб ён паехаў у вёску і папрасіў людзей. А ён, не едучы ў вёску, да паехаў да майго дому, да ўзяў усе грошы забраў. Я не ведаю сам, што цяпер рабіць: ці вы аддасцё мне, ці не?
Жонка Шыдарава засмяялася ды кажа:
— Гдзе мы вазьмом вам аддаць, калі і яго няма дома.
А ён стаіць каля карыта і сячэ картоплі. Бацюшка яго і не пазнаў. Пытаецца бацюшка ў яго жонкі:
— А гэта што за кабета?
А жонка Шыдарава адказвае:
— Гэта дачка мая.
Бапюшка гаворыць:
— Трэба мне яе забраць, няхай яна мне адслужвае гэтыя грошы.
Жонка Шыдарава гаворыць:
— Бярэце.
Узяў бацюшка на воз і павёз гэтую дачку. А гэта не дачку, a самога Шыдара. Служыць Шыдар у бацюшкі за дзеўку.
Адзін раз прыехаў малады чалавек у сваты да бацюшкавай дачкі і гаворыць:
— Вот я жанюся, хоць мужычку ўзяў бы замуж, але каб яна... мне спадабалася.
Пасля гэты малады кажа:
— Я буду браць гэтую служанку.
I давай жаніпца з ёю. Нанялі музыкаў трох, а тыя музыкі да ўсе тры браты родныя. I звянчаліся, гуляюць, а музыкі іграюць. Як прыйшла тая гадзіна, што іх трэба весці спаць, дак як жа ж яны пойдуць спаць, калі яны абодва мужчыны. To гэты Шыдар думае: «Як тут выкруціцца ад гэтага». Так узяў, давай дурнець: то таго ў голаў, то таго выцеў, бацюшкава гумно запаліў. Усе крычаць:
— Здурнела маладая.
Узяў бацюшка павыганяў усю дружыну. Ідуць музыканты ды гавораць:
— Ах, няшчасце наша: колькі гралі — і ніхто не заплаціў. Возьмем хаця бацюшкаў вулей з пчоламі.
I прыйшлі і бяруць. А гэтая маладая, як выскачыла, ды ў вуллі лягла. Трэба папасці гэтым музыкантам у гэты самы вулей. Нясупь ды гавораць:
— Нешта цяжка: мусіць, шмат мёду тут.
А не мёду, да Шыдара нясуць. Гэты Шыдар, лежачы ў вуллі, як аднеслі музыканты вёрст дзве, так ён цамаленьку і гаворыць:
— Стой!
Музыканты гаворапь адзін на аднаго, кажа:
— Браце, гоніцпа нехта.
Так другі раз Шыдар, лежачы ў вуллі:
— Стой!
Яны ўзялі і кінулі гэты вулей ды ўцёкі. Гэты Шыдар пайшоў адзін уночы цераз лес. Ідзе, дак ідзе, чуе: пішчыць парася недзе. Ен давай ісці. Прыходзіць туды, дзе гэтае парася пішчыць, дак парася ў яме і воўк там. А гэта яма была: адзін пан выкапаў яму глыбокую і ўкінуў туды парася, і прыкідаў гэту яму ломам, і гэтае парася як стане пішчаць, то воўк ідзе на гэты піскат, і як прыйдзе на гэты лом, дык уваліцца ў гэтую яму, парася задушьшь, а сам сядзіць. To гэты пан прыйдзе ды застрэліць у яме ваўка. А гэта ідучы, Шыдар пайшоў на еты піскат. Воўк задушыў ужо парася і сядзіць у яме. Узяў Шыдар вяроўкаю ваўка за шыю і вядзе напраціў тых музыкантаў. Пытаюцца яны:
— Што вядзеш, чалавек?
— Валоўскага маркача.
— Прадай нам.
— Ці вы купіце: ён дарагі.
— Што яму за цана?
—Трыццаць рублёў.
Адзін з другім гавораць:
— Аднак мы ўсе тры браты: складземся па дзесяць рублёў і забярэм. Добра будзе да авец пушчаць.
Узялі і заплацілі. Прыводзяць дахаты, старшы брат кажа:
— Сягодня гэты маркач няхай з маімі авечкамі пераначуе.
Пусціў да сваіх авец, а назаўтра рана пайшоў паглядзепь, ці памаркітавалі авечкі.
Як адчыніў хлеў, дык гэта воўк сядзіць у парозе, а авечкі ўсе падушаны.
— Ах,— кажа,— на ліха мне; нашто я пусціў, гэта ж воўк. Мусіць, буду маўчаць, няхай возьмуць і яны, і іх авечкі няхай падушыць.
Прыходзіць селядоршы брат і кажа:
— Ну, а што, памаркітавалі?
■— Памаркітавалі.
Ну, я ўжо вазьму.
— Бяры.
Узяў і пайшоў у свой хлеў і пусціў да авец. За ноч і селядоршага брата падушыў.
На трэцюю ноч прыходзіць меншы брат, пытаецца:
■— Ну, а што, памаркітавалі твае?
— Памаркітавалі.
— Дай мне, няхай і мае памаркітуюць.
Узяў і пайшоў. За ноч і трэцяга брата авечкі падушыў. Прыйшоў ён да селядоршага:
— Гэта,— кажа,— воўк падушыў мае ўсе авечкі. А твае?
— I мае,— кажа,— падушыў. Пойдзем разам да старэйшага брата, папытаемся.
Пайшлі.
— А твае авечкі жывы ці не?
— А вашы? — адказвае старшы брат.
— Нашы падушаны.
— I мае падушаны.
— Ну, сукін сын, пойдзем шукапь яго.
Так пайшлі ўсе трох. Пытаюцца то ў той вёспы, то ў той вёсцы: нейкі чалавек прадаў нам маркача, казаў, што гэта валоўскі. А гэта не маркач, але воўк, ён нашы ўсіх трох авечкі падушыў. Людзі сталі смяяцца:
— Ета не іначай як Шыдар, ён умее гэтакія штукі рабіць.
Пытаюцца яны:
■— А дзе ён жыве?
А людзі паказалі ім.
— Вунь там, у той вёсцы.
Пайшлі яны, дапыталіся яго хаты, увайшлі к яму ў хату, пытаюцца:
— Гэта ты, Шыдар?
— Я'
— Чаму ж ты нам ваўка прадаў за маркача?
— I мне прадалі людзі за маркача, а я вам.
Адзін да другога гавораць:
— Што яму рабіць? Заплаці нам за нашы авечкі.
Адказвае Шыдар:
—• О-го-го, як стану я вам усім плаціць, то на свеце і грошай не стане.
А старшы брат гаворыць на гэта:
— Няма з ім што гаварыць. Узяць мех, усадзіць у мех і занесці на рэчку, прасекчы лёд і пусціць яго пад лёд, бо ўжо шмат ён людзей паашукваў.
Адказвае Шыдар:
— Што хочаце, тое рабіце, я — адзін, а вас — трох.
Узялі ў мех і панеслі на рэчку, палажылі на лёд.
— Бяда, што сякеры няма, чым палонку прасячы,— кажа старшы брат на селядоршага,— пайдзі ў гэтую вёску пазыч сякеру.
— Я,— кажа,— не пайду, няхай ідзе меншы.
А меншы адказвае:
■—Пойдзем усе трох.
Пакінулі Шыдара ў мяху, завязалі яго і пайшлі па сякеру.
Едзе пан чацверыком, гэты Шыдар крычыць у мяху. Кажа пан на хурхмана:
— Затрымайся, хто-та крычыць.
А хурман адказвае:
-—■ Чалавек у мяху завязаны, і ён крычыць.
Шыдар:
— А, гвалт, ратуйце, не знаю ні чытаць, ні пісаць, за караля абіраюць.
Злез пан з сваіх санак ды кажа:
— Вылезь, чалавеча, з мяха, сядзь на маіх санях ды едзь, а я ўлезу ў гэты мех, я знаю чытаць і пісаць, то я буду каралём.
Шыдар сеў на панскіх санях і паехаў з хурманам, а пан улез у мех і сядзіць.
Прынеслі гэтыя тры браты сякеру, высеклі палонку і ўкінулі гэтага пана ды ідуць дахаты і гавораць:
— Ну,— кажа,— хоць пагаравалі, але Шыдара спраталі. Ужо не будзе людзей ашукваць.
Ідуць, ідуць дарогаю, Шыдар аб’ехаў, дзе яму трэба, і насустрач іх едзе. Кажа на хурмана:
— Памалей коні.
Хурман едзе памалей. Пад'язджаюць пад гэтыя тры браты, крычыць хурман:
■— Гэй, на бок!
Яны схіліліся і ідуць памалу. Адзін меншы брат кажа на гэтае:
— Ета Шыдар паехаў.
А селядоршы адказвае:
— Куда ён паедзе, ён жа з вадою паехаў.
А старшы брат гаворыць:
— Здаецца, ён.
Аднак жа яшчэ блізка, папытаемся. I пытаюцца.
— Адкуль вы, пане?
Шыдар кажа на хурмана:
— Стой!
Хурман спыніўся, Шыдар гаворыць:
— Нашто вам, адкуль мы, хадзеце сюды.
Падходзяць яны, такі пазналі, што гэта Шыдар, і гавораць:
— Адкуль ты ўзяўся? Мы ж цябе ўтапілі.
— Адкуль я ўзяўся,— адказвае Шыдар.— Вот як вы мяне ўкінулі, дык я папаў якраз на етыя сані. Хурман сядзеў на іх, чэцвера коней гэтыя самыя запрэжаны. Дак хурман мяне праз гэсту палонку і вымчаў.
Гавораць яны:
— А каб гэта мы ўскочылі, ці папалі б гэтакія коні?
КНІГІ ОНЛАЙН
