Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
Жонка сабрала сажу.
Рыгор адзін раз запрог каня свайго і едзе. На той час сядзеў non на лаўцы і пытаецца:
— Куды, Рыгор, паедзеш?
Кажа:
— Паеду, бацюшка, дзе-небудзь.
— А куды паедзеш? — пытаецца non.
— А што,— кажа Рыгор,— беднаму чалавеку трэба дзе ехаць, які рубель зарабіць, дома нічога не выседжу.
Поп думае: гэта добра, што паехаў Рыгор у дарогу, а я пайду сягоння да жонкі. Прыходзіць non у вечар да Рыгоравай жонкі, пытаецца non:
— А дзе ж Рыгор?
А жонка кажа:
— Паехаў у дарогу.
— Ну, то і добра,— non гаворыць ёй,— то сягоння я буду з табою начаваць.
А яна кажа:
— To і добра.
I сталі яны начаваць. Уночы прыязджае Рыгор і крычыць:
— Адчыні, баба! Што, ты спіш?
Пытаецца non:
— Хто гэта?
А яна гаворыць:
— Г эта,— кажа,— Рыгор.
A non кажа:
— Дзе мне падзецца?
Яна кажа:
— Скідай плацце і лезь у скрыню, а я цябе зачыню.
Поп скінуў плацце да ў гэтую скрыню і ўскочыў. Ен не ведаў, што тамака сажа ёсць, а яна ўзяла дый зачыніла.
А Рыгор усё крычыць на жонку стоячы:
— Адчыні!
Жонка выйшла адчыняць Рыгору, а ён усё крычыць:
— Што цябе трудна разбудзіць, табе нічога не рупіць (нічога табе на ўме. От мне рупіць на авечкі глядзець), а мне па ўсём галава баліць, мне трэба, каб як было жыць на свеце.
А жонка кажа:
— Чаго ж ты, Рыгорка, вярнуўся з дарогі?
— Але, чаго я вярнуўся: вунь там і там па дзесяць рублёў пуд сажы прадаецца, дак я вярнуўся забраць сваю сажу.
А жонка кажа:
— Забярэш, Рыгорка, другім разам.
А Рыгор кажа:
— Другім разам можа патанее, трэба цяпер забраць.
Бярэ за гэтую скрыню, верне на воз і крычыць на жонку:
— Памажы!
Жонка стала памагаць яму. Узлажылі скрыню, і Рыгор павёз сажу і папа ў скрыні. Вязе дак вязе, едзе пан чацвярыком, а хурман гукае на Рыгора:
— На бок, мужык!
А Рыгор не думае з’язджаць на бок. Так пан зірнуў на яго ды кажа:
— Ты што, мужык, не з'язджаеш убок?
А Рыгор кажа:
— Няма як з’язджаць убок.
— Чаму няма як? — пан гаворыць яму.
— Патаму што я вязу д’ябла ў скрыні.
Пан кажа:
— Якога д’ябла?
А Рыгор гаворыць:
— Чорта, калі пан не ведае, якога д’ябла, то чорта вязу.
А з панам ехала панская жонка і дзеці. Сталі прасіць пана:
— Папанька, няхай чалавек пакажа нам чорта.
Тады пан кажа гэтаму чалавеку:
— To пакажы мне чорта.
А чалавек кажа пану:
— Дай, пан, сто рублёў, то пакажу.
А пан кажа:
— Дам пяцьдзесят.
— He, кажа,— не пакажу за пяцьдзесят. А як я яго пакажу, да ён уцячэ, а ці пан мне яго зловіць? Калі пан мне яго зловіць, то я пакажу за пяцьдзесят.
Пан кажа на фурмана:
— Едзь, от яшчэ буду глядзець чорта.
Сталі дзеці панскія і жонка прасіць:
— Што нам, папенька, сто рублёў значыць, даймо чалавеку, хай чалавек пакажа.
Пан даў чалавеку сто рублёў. Чалавек адчыняе скрыню, ляжыць у скрыні non усей у сажы ўкачаны. Гэты Рыгор як урэжа папа пугаю, гэты non як схваціцца, калі пайшоў па полі, а дзеці панскія крычаць:
— А вэнь чорт, а вэнь чорт.
А мужыкі, каторыя аралі, каторыя баранавалі, той ухапіў пугу, бяжыць, а той карэмуслік ухапіў ды ўсё бягуць ды крычаць:
— А вэнь чорт, лавеце яго.
А той non бяжыць да бяжыць, усей укачаны ў сажу. Людзі думаюць, і пан думае, што і праўду чорт, а гэта не чорт, a non, каторы хадзіў да Рыгоравай жонкі.
139. САЖА
Прыехаў я з бацькам пасля першай сусветнай вайны ў родную вёску і стаў служыць, таму што ў хаце нічога не было есці. Падаўся да аднаго гаспадара і кажу:
— Наймайце мяне да працы.
Ен быў заможны: меў тры пары коней. А парабкі ў яго былі. Так што не захацеў ён браць мяне за грошы.
Я яму кажу:
— He трэба мне вашых грошай. Я буду ў вас камін чысціць і збіраць сажу сабе. Зрабіце толькі мне добрую скрыню на гэту сажу.
Мужык гэты палічыў мяне дурнем.
— Ну,— гаворыць,— пажыві ў мяне, папрацуй, а мне няцяжка будзе зрабіць скрыню.
Нягледзячы на тое што мне было чатырнаццаць год, я хлопец быў рослы і працавіты. I спадабаўся я гэтаму гаспадару лепей, як тыя яго дарослыя парабкі. Зрабіў ён скрыню і пачаў я коміны вымятаць і ссыпаць сажу. Кажу яму:
Ну, дзядзька, праз чатыры месяцы, калі я сабяру гэту сажу, каб вы далі мне коней завезці яе на рынак.
Гаспадар толькі ўхмыляецца. А дарослыя парабкі кажуць мне ў вочы:
— Нашто ты збіраеш гэту сажу! Яе ж ніхто не купіць. Дурань ты: за нішто робіш.
— Цяпер,— кажу,— я дурань, а, можа, прыдзе час, калі вы скажаце, што я вельмі разумны.
А да гэтай маёй гаспадыні хадзіў non у госці. Калі прайшло тры месяцы і ў мяне сажы гэтай сабралася паўскрыні, я аднойчы не замкнуў яе і паехаў з гаспадаром і парабкамі на поле араць. Заўсёды я замыкаў сваю сажу, а на гэты раз не замкнуў. Поп заўважыў, што мы паехалі на поле. Тады ён ідзе да маёй гаспадыні.
Вось гаспадыня напякла ўсяго. Яны выпілі, пад’елі. А я ў той час, едучы па полю, пачаў у гаспадара прасіцца.
— Ведаеце, дзядзька, што? Вы мяне адпусціце дамоў. Я забыў замкнупь сваю сажу.
Ен кажа:
— Ды тваю сажу ніхто не будзе чапапь. Яна нікому не патрэбна.
Ну, я ўсё-такі прашуся:
— Ведаеце, дзядзька, я за яе працую вам амаль чатыры месяцы і, ведаеце самі, як працую: лепей як іншыя старыя парабкі. А калі гэтую сажу ўкрадуць, уся мая праца згіне, што я вам рабіў чатыры месяцы.
Гаспадар кажа:
— Бяжы, замкні, калі ты так страшышся.
Я прыбег да хаты і слухаю пад вакном, што там робіцца. Бачу: гаспадыня з папом банкетуюць. Праз дванаццаць хвілін яны паляглі спаць у голым выглядзе. Я тады падыходжу і стукаю ў дзверы. Поп схапіўся голы і пытаецца:
— Куды мне цяпер дзявацца?
Яны кінуліся ва ўсе бакі і бачаць, што мая скрыня адамкнёна. Гаспадыня гаворыць:
— Вось нашага парабка скрыня адамкнёна, лезь туды.
Потым адчыніла мне дзверы і пытаецца:
— Чаго ты, Саша, прыйшоў?
— Ведаеце, гаспадыня, я забыў зачыніць скрыню.
— Што ты, дурань! Тваю скрыню ніхто не будзе чапаць. Ідзі рабіць на поле!
Я адказваю:
— Я за гэтую сажу чатыры месяцы працаваў, а цяпер яе у мяне хто-небудзь украдзе.
Увайшоў я ў хату і замкнуў оваю скрыню. Потым варочаюся я да гаспадара і кажу:
— Ведаеце што, дзядзька, сёння ў мяне баліць пуза. Адпусціце мяне дамоў.
Я страшыўся, каб гаспадыня тым часам не разбурыла маёй скрыні.
Гаспадар кажа:
— Раз хворы, ідзі ляжы.
Я за якіх хвілін пяць прыбег назад дахаты і бачу — скрыня цэла.
На другі дзень у нашым мястэчку Бытэнь рынак быў. Я прашу ў гаспадара, каб ён даў мне коней адвезці на рынак маю сажу.
Гаспадар згодны:
— Ну, што ж, едзь, прадавай.
— Вось дурань. Хто ў яго будзе купляць сажу?
Я запрог коней, папрасіў і гаспадара, каб дапамаглі мне вынесці на воз, і паехаў я з сажай на рынак.
Ехаў я шляхам па калдобінах вельмі хутка, так што non з боку на бок перавальваўся ў скрыні. У яго зубы адны белыя засталіся, а ўвесь стаў чорны, як сажа.
Заехаў я на рынак. Паноў там было іпмат. Я абвяшчаю ім:
— Хто хоча, можа паглядзець чорта за пяцьсот злотых.
А ў паноў грошай шмат і зрабілася чарада, каб паглядзець чорта за пяцьсот злотых. I пачалі мне даваць не па пяцьсот, а па тысячы, каб я пахутчэй паказваў.
За якіх тры гадзіны я набраў грошай столькі, што некуды іх было дзяваць. Я ўзяў тады і адчыніў накрыўку скрыні. Поп выскачыў і пабег па рынку, а бабы ўсё скуголяць:
—■ Вось, вось чорт!
Варочаюся з рынка дамоў і паказваю гаспадару і парабкам ірошы, што я набраў за сажу.
Яны здзівіліся:
— Хто быў такі дурны, што заплаціў грошы за сажу?
Успомнілі яны мае словы: «Прыдзе час, што вы скажаце: не дурань ён, а вельмі разумны».
Надаваў я ім па руках грошай, колькі і за год не заробяць яны ў гаспадара. А гаспадар гаворыць:
-— Калі хочаш, Русак, у мяне служыць, давай дамаўляцца на грошы, альбо на хлеб, а сажу я буду сам збіраць і прадам яе.
Я кажу:
— Мне грошай хапае!
I пайшоў я ад яго да сваіх бацькоў.
А ён з велькага нецярпення праз два месяцы павёз сажу на рынак.
Заязджае ён і становіцца ў тым раду, дзе прадаюць каўбасы і булачкі. I адчыняе сваю скрыню.
— Што ў цябе?
— Прадаю сажу.
Тут падняўся віхор, схапіў сажу і панёс па ўсім народзе, па гэтых булачках і каўбасах.
Нарвалася на яго паліцыя і арыштавала яго. Пакуль яго жонка даведалася, пратрымалі яго ў каталажцы цэлы тыдзень галодным. Потым налажылі на яго штраф заплаціць за ўсю порчу, якую ён нарабіў сваёю сажаю. Але не хапіла ў яго гаспадаркі заплаціць за гэту порчу. Даведаўся тады гаспадар, як сабіраць сажу, і пайшоў ён за парабка служыць да другіх людзей.
140. ПОП I ЧУЖАЯ ЖОНКА
Ажаніўся мужык. Узяў ён прыгожую жонку. Стала хадзіць яна за вадой да калодзежа да паповага дома.
A non усё чакае яе. Ржэ ён, падбіваецца ўсякім манерам.
Прыйшла жонка і кажа мужу:
— Што рабіць, non вяжацца?
— Чакай, зробім!
Узяў мужык два мяшкі мякіны і паехаў быццам жыта малоць. А ехаць трэба было дзесяць вёрст у другую вёску.
— Я буду ехаць паўз папа, а ты ідзі да папа і скажы: «Прыйдзі да мяне дамоў і пабудзь са мною». Укаці бачонак з дзёгцем у хату і насып у яго пер’е. Як прыйдзе non, дык ты скажы: «Давай піць, есці».
Толькі раздзеўся non, хацеў лезці за стол, раптам стукае ў акно хазяін.
— Адкрывай! — кажа жонцы.
— А куды мне дзецца? — спалохаўся non.
— Лезь у бачонак, а я закрыю яго!
А мужык крычыць:
— Адчыні!
Залез non у бачонак, сядзіць. Уваходзіць хазяін, жонка і кажа:
— Што ты забыўся?
— Бачонак з дзёгцем. Там вальня, дык трэба вымыць яго.
Узяў ён укруціў яго вяроўкай і кажа жонцы:
— Памажы вынесці.
Вынеслі яны бачонак, палажылі на воз і паехаў мужык з ім у горад. Заехаў ён за горад. Там велізарнае возера. А дарога ляжыць паўз самае возера. Залез мужык на бярэзіну, наламаў ветак, звязаў мятлу. Бачыць — едзе памешчык з кучарам. Закасаў ён штаны, увайшоў у возера і б е мятлой па вадзе:
— Гыля, куды!
Памешчык убачыў гэта, спыніў каня і пытае:
— Што ты тут робіш? Тут жа няма ніякіх гусей.
А ён кажа:
— А я чарцей заганяю ў бачонак.
— He можа быць, каб тут чэрці былі!
— Аднаго ўжо загнаў.
— Пакажы мне яго.
— Ого-го! — кажа.— Я яго павязу ў горад, мне грошай дадуць за паказ.
— На табе сто рублёў, пакажы!
— А не,— кажа,-— мала. Мне болей дадуць у горадзе.
— Ну, дык на дзвесце рублёў!
— I за дзвесце не пакажу.
— Дык на ўсе трыста рублёў з кашальком!
Ен згадзіўся. Падышоў да бачонка, развязаў яго і кажа:
— Плыві па возеры на той бок і ідзі сабе дамоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
