Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
— He стое етаму чалавеку быць дзесятнікам, здзелай яго войтам!
Чэраз нядзелю пан ізноў прыехаў. Людзі яму адказваюпь: — He стое яму быць войтам, здзелай яго старастам!
Так здзелаў яго старастам, а сам паехаў дамоў. Прыязжае гэты пан у трэцюю нядзелю, етыя людзі кажуць яму:
— He, пан, не стое яму быць старастаю, здзелай яго над часцю ляндвойтам!
Пан здзелаў яго ляндвойтам і паехаў дамоў. Быў у етага пана хвальверык, і памёр у яго там прыкайшчык. Ен яго схаваў і паехаў сабе другога прыкайшчыка шукаць. Заязджае ў тое сяло, дзе гэты ляндвойт быў, людзі і гаворуць:
— He, пан, не стое яму ляндвойтам быць, здзелай яго прыкайшчыкам!
Еты пан і кажа:
— Да, мне прыкайшчык і трэба!
— Ну, вот жа, пан, і ў свеце такога чалавека няма разумнага!
Ну, пан і ўзяў яго к сабе ў хвальверык за прыкайшчыка. Жыве гэты чалавек там за прыкайшчыка, правіць дзялы харашо. Прайшла зіма, даў бог вясну, і сталі людзі пахаць палоскі на яр. Тады большага брата сыны сталі гаварыць бацьку свайму:
— Вот, таць, усе людзі папахалі палоскі свае, а нам не на ком: адзін бык да й той не здолее. Схадзі ты, таць, к нашаму дзядзьку, а к свайму брату, у хвальверык, і папрасі ў яго хоць аднаго воліка, а калі ласка, дак і пару. Ці не папахалі б і мы свае палосачкі!
Еты бацька гавора:
— Ах, мае сыны! Вы не знаеце, які ваш дзядзька, а мой брат, які ён хвабры і сярдзіты. Ен нам і валоў етых не дасць, а толькі мяне зняважа!
Етыя сыны і кажуць:
— Да што бог дасць, то і будзе! Можа, ён нас і пажалее, і пару валоў, можа, ён нам дасць! Вот, татка-саколак, вазьмі ты кашолак і ідзі прасі яго на прамілуй бог!
Ен узяў кашолак і пайшоў ік брату ў хвальверык. Прыходзя к яму ў хату.
Брат убачыў:
— Што ты, брат, прыйшоў?
— А што ж, брат, я прыйшоў? К табе! Прасілі твае пляменнікі, а мае сыны, і я прашу: дай ты нам пару валоў із сохамі.
Брат еты і гавора:
— Нашто яны вам?
— Эх, брат мой родны, да людзі палосачкі папахалі, а нашы не, няпаханыя; дак здзелай міласць, братка наш родны, пажалей ты нас: дай ты нам пару валоў із сохамі!
Еты брат ускрычаў:
—Нашто я вам буду пару етых валоў даваць, вы іх паністожыце!
— He, братка, будам глядзець так тваіх валоў, як сваё вока ў лысіне!
Ён, етый брат, пакрычаў, пакрычаў і даў яму пару валоў із сохамі, із калёсамі. Гэты чалавек запрог валоў у калёсы, паклаў сохі на калёсы і паехаў дамоў. Прыязджае дамоў, яго сыны і рады ета, што дзядзька даў пару валоў.
Тады яны етых быкоў у сохі, і запраглі'і свайго ў саху і паехалі палоску пахаць. Ета недалёка ад дзярэўні. Прыехалі ік палосцы і пагналі адзін за адным гуськом. I сталі яны рады, што із роду ў тры сахі не пахалі, ато прышлось пахаці. Абагналіся яны тры разы кругом палоскі етыя, так прыходзя чалавек ік ім:
■— Божа памажы вам, людзі добрыя!
— Здароў, старышок паштэпны!
Ну, етый чалавек і кажа:
— Ну, кажыце, людзі добрыя, каго вам жальчэй: ці дзядзькавых валоў, алі дзядзькавага сына?
Етыя сыны сталі, валоў унялі і заплакалі:
— Госпадзі божа, што ета такое за бясчасце: каму-небудзь да нада ўміраць? Валоў пажа/іей, дык дзядзькаў сын умрэ ў хвальверку, а пажалей сына, дык валы падохнуць. Плачуць яны да думаюць, а ён гавора:
— Доўга не думайце: гаварыце скарэй!
Яны абдумалісь, што ў дзядзькі адзін сын, а валоў цэлы хвальверык.
— Дак няхай,—■ кажа,— валы дохнуць, як дзядзькаваму сыну аднаму паміраць!
Ну, етыя валы тут жа сейчас у сохах і падохлі. Сыны гэтыя кінулі валоў, пайшлі к атцу зноў у двор у свой:
— Вот, таць, ідзі зноў к дзядзьку, скажы, што валы падохлі!
— Як жа яны падохлі?
— А так і так: ці дзядзькаваму сыну ўміраць, ці валам падыхаць. Мы сказалі — валам!
— Ну,— кажа,— мае сыны, цяпер мая смерць, ён мяне заб’е там, хоць павесся.
■— Ну, татка, хоць бі, хоць павесь, а ўжо трэба сказаць, што валоў няма, што падохлі валы!
Ен узяў за кашэль і пайшоў к брату ў хвальверык. Прыходзіць к брату ў хату.
— Што ты, брат, ізноў прышоў?
— Эх, брат, тваіх валоў ужо няма, падохлі!
Етый брат ускрычаў:
— Эх, брат! Як я не хацеў табе даць, што ты бяздзельнік, што ты маіх валоў паністожыш, а яно так і ёсць. Ну, брат, пойдам с табой к пану на жалабу, ета валы не мае, а панскія!
Узялі і пайшлі. Ішлі, ішлі, прыходзяць у сяло — і царква ё і non. Увайшлі ў сяло, етый прыкайшчык і гавора:
— Ноч насцігае,'ну, куды, брат, пойдам на ноч?
— Брат, куды ты пойдзеш, туды і я,— патаму — я вінаваец.
— Ну, пойдам к папу!
— А ўжо ж, брат, пойдам: куды ты пойдзеш, туды й я!..
Прыйшлі к папу. Толькі ўвайшлі ў хату — у етага папа радзіны. Еты non за прыкайшчыка за етага, пасадзіў яго за стол ідавай гарэлку піць:
— Слава богу,— кажа, што вас бог прынёс! Мне бог даў радзіны!
П’юць яны гарэлку, а етый вінаваец стаіць. Стаяў, стаяў, тады ўзяў — вісіць полаг — ён падышоў і сеў на палу ля полагу. I на палу няма нікога: ні парадзіхі, ні бабкі — яны хадзілі ў лазню, парыліся. Прыходзя пападдзя ўперад за бабкі, а етый чалавек сядзіць каля полага. Пападдзя і гавора:
— Вот, тыя сядзяць за сталом і закусуюць, а табе і чаркі гарэлкі не дадуць,— кажа.
Яна ўзяла адвярнулася ад яго, як яна спіць, у голавы, і ўзяла пляшку гарэлкі і налівае яму чарку гарэлкі.
— Будзь,— кажа,— здароў, чалавек добры!
— Піце, матушка, на здароўе!
Яна ўзяла, прыкушала і дала яму. Ен сядзіць і думае. «А ці дасць другую, ці не, а ету вып'ю!» Налівае яму і другую, ён сам сабе думае; «Ці дасць другую, ці не, а ету вып'ю!» Налівае яму і трэцяю. Ён і тую выпіў. Тады ету пляшку паставіла ў голавы, а сама пайшла із хаты вон. Прыходзя бабка к полагу і кажа яму:
— Вот, чалавек добры, тыя п’юць і закусуюць, а табе і чарачкі не дадуць!
Адвярнулася ад яго, узяла тую пляшку зноў і налівае чарку гарэлкі і кажа яму:
— Чалавек добры, будзь здароў!
— Пі на здароўе, бабка!
Яна ўзяла, трошкі прыкушала, даліла яму і паднося.
— На, чалавек добры, выпі!
Ен чарку ету ў рукі ўзяў і сам сабе сядзіць і думае: «Ці дадуць другую, ці не, а ету вып’ю!» Налівае яму і другую, і трэцюю — зноў тры выпіў! Узяла яна пляшку ету, паставіла ў голавы, і сама кудысь адвярнулася. Еты чалавек выпіў ладна гарэлкі, а закусіць — можа, дні тры не еўшы быў, нашча — і не далі яны яму закусіць нічога. Еты чалавек стаў п’ян крэпка і сядзеў ён ля запечку. I на ўзапечку ў пялёначках ляжыць рабёначак етый, папялёначак у начоўках. Тады еты чалавек ап’яніўся і пасунуўся паўз сценку да локцем у ночвы на папялёнка етага, і задавіў етага младзенца!.. Сабралісь пападдзя, бабка, палядзяць, аж ён ужо задавіў папялёнка! Яны закрычалі і ў ладоні запляскалі і кажуць на етага прыкайшчыка:
— Што ты ета к нам такога чалавека прывёў, іздзелаў ён нам бясчасце — папялёнка задавіў!
Етый non выскачыў із стала і гавора на прыкайшчыка:
— Куды ты з естым чалавекам ідзеш?
Ен сказуе:
— Вот, бацюшка, ета вінаваец мой — вяду к пану на жалабу!
— Пайду ж, брат, і я з табой на жалабу к пану!
Даў бог рання і пайшлі. Ішлі дарогай па лесу. Тут кала дарогі высечана ляда і на том лядзі пасеяна рэпа. У етага чалавека, апроч той гарэлкі, не было ў роце нічога хлебнага ўжо сутак трое. Ен ідзе і думае: вырву я хоць адну рэпку і з’ем, хоць смагу нраганю! Узяў ён нагою ўступіў на ляда, вырваў рэпіну сабе адну да ў руку сабе. Тут сычас — старажы тут былі — за яго цап!
— Стой, рабяты, куды вы ідзеце?
— А ідом — ета наш вінаваец: вядом мы яго на жалабу! — Ну, і мы з вамі павядом яго!
I пайшлі яны ета ўжо ўтраіх, а вінаваец чацвёрты. Пайшлі дарогай. Ішлі, ішлі яны дарогай, прыходзяць к лугу. На етам на лугу, кала дарогі, пасе ганчар кабылу. Ганчара етага кабыла ўтапілася ў гразь. Еты ганчар адзін мучыцца — етыя кабылы не выцягне з гразі. Людзі етыя ідуць міма яго. Ганчар і просіць:
— Эх, людзі добрыя, пасабіце мне кабылу цягаць з гразі!
Поп, прыкайшчык і стораж:
— Мы табе кабылы цягаць не будам!
А етый вінаваец ідзе ззаду і кажа:
— Дай мне, брат ганчар, кусочак хлебца, я табе памагу: я ўжо няеўшы паміраю!
— Хадзі, брат, пасабі, я табе цэлы бохан дам хлеба!
Прыйшоў ён. Ганчар узяў кабылу за грыву, а вінаваец увяз па калена ў гразь і ўзяў за хвост. Пацягнулі яны на бераг кабылу. Толькі пацягнулі — і хвост вырваў еты вінаваец у кабылы. Ганчар і крычыць:
— Эй, людзі добрыя, куды вы ідзеце?
Людзі етыя яму і сказуюць:
— Вядом етага чалавека к пану на жалабу!
— Ну, і я з вамі пайду!
Кінуў усё і пайшоў з імі. Ідуць яны дарогаю ўжо ўпяцярых. Ідуць яны блізка кала пана кала етага — кала двара цячэ рака бальшая, ладная. Цераз тую рэчку мост. Ідуць яны па том масту і вінаваец етый надумаў што: «Верна, мне,— кажа,— прапасць: вазьму я ўтаплюся!» Узяў узлез на пярэндзіну да й скакануў у ваду. Скакануў у ваду, а там пад мастом пад тым купаліся чанцы (чарняцы). Ен скакануў — так прама на чанца! I чанца забіў! Етыя астальныя там чанцы за яго, вывалаклі зноў на бераг. I крычаць:
— Людзі добрыя, куды вы ідзеце?
Ім сказалі етыя людзі:
— Вядом етага чалавека к пану на жалабу!
Тады еты чалавек бачыць, што гора, недзе дзецца ўжо! I чанцы ідуць к пану! От ён ідзе блізка кала самага панскага двара ззаду і ляжыць камень хунтаў пяць, круглы. Ен узяў за той камень да сам сабе і думае: «Вазьму етый камень: што бог дасць, то й будзе!»
Увайшлі яны ў хату. Прыкайшчык сказаў сваю абіду пану, non — сваю, рэпнік — сваю, ганчар -— сваю, чанцы сваю абіду тож сказалі пану. Тады еты пан гукае вінавайца:
— Што ж ты,— кажа,— чалавек добрый, багата так шкоды надзелаў?
Тады гэты вінаваец стаў на парозе і ўсё чыста расказаў, як яно было. I лэпае па камні — за пазухай аддулася:
■—■ Судзі,— кажа,— пане, па праўдзе: будзе і табе, будзе і мне!
Тады гэты пан прызывае прыкайшчыка сваго:
— У цябе,— кажа,— сын адзін, а валоў у кашары многа. Аддай яму етага сына, а я табе пару валоў, помяж тышчы якіх ты хочаш вазьмі, і з сохамі, з баронамі!
Прыкайшчык стаў і думае:
— Хай прападаюць валы, а мой сын пры мне!
— Ну,— кажа,— на бок! Падхадзі ты, бацюшка! Раскажы ты сваю прычыну, аб чом?
— Так і так, суддзя праведная: задавіў майго рабёначка!
— Ну, добра! Слухай жа сюды, бацюшка: ты цяпер аддалісь ад пападдзі, аддай яму, няхай ён з ёй жыве, пакуль рабёначка прыжывуць. Тады ён табе аддасць яе з рабёнкам!
Етый non абдумаўся:
КНІГІ ОНЛАЙН
