Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
— Мяхка мне, а сяжу я, слоўна курачка на яечках!..
— Віць как у сук уляпіла, старуха ты праклятая! — падумаў кучар.
Па прыездзе старухі ў панскі дом дзелаюць ёй новыя спытанія. Велена была ля яе згатовіць суп з курыцы. Повар (а ён рамясло сваё знаў дужа харашо — хаз быў) так варону зварыў, што суп вышаў, слова тэй курыны, яшчэ пачышчы.
— Укусна, дужа ўкусна! — гаворыць старуха, сама суп пахлебываіць.— Да што послі будзіць? Ах, папалась я, слоўна тая варона ў суп.
«Тут і самлівацца нечага: ета шэльма — знахарка!»— падумаў лакей.
Сазналісь старухе, што кальцо ўкралі.
—< Ну ладна, укралі сабе, так і ўкралі, а прынясіце-ка мне сюды лебедзя да падайце кальцо.
Прыняслі.
— Дайце ж яму на маіх глазах праглаціць кальцо ў хлебе, да глядзіце не бманіце.
Лебедзь праглаціў кальцо з хлебам. Потым старуха і гаворыць барыну:
— Барын, не ізвольце панапрасну гневацца, сябе раздражаць, а прашу вас выслушаць, што я вам скажу: лебедзь праглаціў Barna кальцо.
Вспаролі зоб лебедзю, глянуць: кальцо! Барын прыказаў наградзіць старуху. А сын і гаворыць атцу (панічы еці заўжды ахотнікі спорыць):
— Папенька, пазвольце-ка я загадаю старухе, старуха вас абманіла.
— Старух,— гаворыць барын,— ну сматры! Еслі ты тгадаіш^ што загадаіць табе паніч, награжу цябе як надабі быць, а не тгадаіш, столькі-та табе лозаныў у спіну.
Паніч павёў старуху ў сад:
— Угадай, што спрачу ў руке.
3 етымі славамі адайшоў ад яе. А пагода стаяла вясенняя: дзярэўя распусцілісь і ўжо твітамі пакрылісь, пелі пцічкі, ляталі жучкі і мятлушкі, усякая дыханія хваліла госпада бога, а на душы ў старухі яшчэ болі скрабло.
— Што-та скажу я панічу? А чуць была я не вырвалась на волюшку, а тут...
Паніч ходзіць па саду і сам сябе думаіць, што бы такое старухі паднясці лі адгадкі. Сарвёт лісток і сійчас жа бросіць:
— Ета абнакнавенна. Цвяток з ябланкі — тожа вочынь абнакнавенна.
Ляцеў жук, буц панічу у лоб. Паніч падняў жука:
— Няхай старуха жука адгадаіць — паглядзім!
— Ну, баб, што ў мяне ў руке?
— А панічок ты мой! — гаворыць старуха. — А папалася жучка на мучку ў барынавы ручкі!..
Ета яна жучку пра сябе сказала — яе на дзярэўні ўсе мальчышкі так клікалі: Жучка, Жучка — і пайшла яна Жучкаю звацца і сама сябе звала так.
А паніч што падумаў: ета старуха пра жучка, што ён у руке дзяржыць. Як махнець тога жука пад ногі.
— Ах, угадала-такі, ведзьма! Пашлі к папеньке.
Наградзіў барын старуху як няможна луччы, у карэце адвезь прыказаў... Зажыла старуха са сваім сынам на славу, а вараваць перастала.
171. ЗНАХАР
Быў на свеце чалавек просты. Ен украў у бабы на лужку палатно і занёс яго да тае бабы ў салому, у клуню. Тая баба пашла на лужок, аж палатна няма. Яна стала шукаць і пытапь, а палатна не нашла.
А жонка таго чалавека, што ўкраў палатно, кажа:
— Спытайся майго мужыка, то ён табе скажа.
Баба тая пашла да яго пытацца. А ён кажа:
— Шукайце па харомах, то яно найдзецца.
Сталі шукаць і нашлі палатно ў саломе. Тая баба дала яму за тое пуд мукі і фунт масла.
Той жа чалавек пабачыў, што гэтак добра заробіць, украў у пана харошага каня і завёў яго ў лес і прывязаў яго да дуба.
Пан пашоў да таго чалавека, а чалавек кажа:
— Шукайце па лесе, то знойдзеце.—Сталі шукаць і нашлі ў лесе каня. Пан той даў яму за тое сто рублёў. I сталі зваць яго знахарсш.
А трэці раз укралі ў цара тры слугі прыстэня — повар і шчэ два слугі. Прывезлі туды таго знахара. А той знахар не знае, чаго яго туда павезлі. Цар кажа:
— Як ты знахар, то ўзнай, хто ўкраў майго прыстэня!
Даў ён яму сроку цераз ноч, засадзіў у каморку адгадываць.
Той думаў, думаў, што ён ніц не знае, як тут яму адгадаць. I выдумаў ён:
— Як заспявае трэці певень, я ўцяку.
А тыя слугі, што ўкралі прыстэня, злякаліся яго лёкацілы. Заспяваў адзін певень, а ён кажа проста сабе:
— Ужо, слава богу, адзін заспяваў!
А яны паслалі аднаго слугу слухаць той парою, як ён адгадае. Як ён сказаў, што ўжо адзін, той слуга злякаўся, пашоў да тых слуг і кажа:
— Мяне ўжо ўзнаў.
Другі раз пашлі другія два слугі. Заспяваў другі певень, а ён і кажа:
— Слава богу, ужо два.
Тыя злякаліся, пашлі і кажуць да таго:
— I нас узнаў.
Трэці раз пашлі ўсе трое.
Як раз заспяваў певень, а ён кажа:
— Слаіва табе, госпадзі, ужо тры.
I ўжо кінуўся бегчы. А яму ў ногі падаюць тыя слугі, ажно што б не казаў, у каго прыстэнь. Як ён узнаў, што прыстэнь у іх, то зрадніў. Прышоў ранак. I прышоў цар да таго знахара да і кажа:
— Чы адгадаў?
А ён кажа:
— Адгадаў.
Кажа:
— Вы як прагульваліся, то прыстэнь упаў з рукі і скаціўся пад падлогу.
Сталі шукаць і знайшлі прыстэня пад падлогаю. А тыя слугі ноччу ўзялі да і пад падлогу падкінулі.
Адзін раз пашоў цар у садок прагуляцца і знайшоў чорнага жучка, узяў яго ў руку, прышоў да знахара і кажа:
— Узнай, што ў мяне ў руцэ?
А ён ніц не знаў, што там, да і кажа проста сабе:
— От, папаўся жучок у рукі цару — цяпер не выскачыш!
Той цар:
— Маладзец! — сказаў,— адгадаў, што ў руцэ.
I за гэта яго багата наградзіў.
172. ДЗЕД-ЗЛОДЗЕЙ, БАБА-ВАРАЖБІТКА
Жылі дзед і баба, абое яны былі старыя і рабіць не хацелі. «Дзе чорт не зможа, туды бабу пашле»,— гаворыць пагаворка.
I ўздумала баба жыць багачэй. А як жыць багачэй, калі ленішся рабіць. Думала баба, думала дай прыдумала:
«Няхай мой дзядуня зробіцца злодзеем, а я буду варажбіткаю, і што мой дзед украдзе, то павінен сказаць мне, а як будуць людзі пытацца, ці не ведае хто, дзе ўкраў маё добрае, я буду варажыць і буду даставаць ад крадзенага палавіну. А, можа, хто падумае, што лепей украсці ды не аддаць».
Но і гэтыя старыя людзі зналі адзінаццатую запаведзь: што калі ўкрадзеш, альбо знойдзеш — трэба аддаць.
Імя бабы гэтай было Хаўроння. Першая ноч. Пайшоў дзед красці і ўкраў у суседа нарогі да падаткнуў у яго ж пад страхою. Устаў назаўтра сусед, пайшоў глядзець сахі — аж на сасе і нарогаў няма. Прыходзіць сусед к бабе і гаворыць, што так і так.
Наша варажбітка ўзялася адгадаць, дзе суседа нарогі, ваду ліла ў дванаццаць місак, вузлы на вяроўцы вязала, наканец сказала суседу, што яго нарогі ў яго ж хляве пад страхою.
Так і ў другі раз наш дзед украў вала, і зноў баба адгадала і палавіну платы ўзяла сабе. Но адна дагадка нашае Хаўронні вельмі смешная.
У аднаго пана лёкай з фурманам укралі грошы. Прысылае той пан гэтых самых жулікаў за бабай Хаўронняю. Лёкай уздумаў у брычку у тым месцы, дзе сядзе баба, палажыць паўдзесят-
ка яец. Гэтым хацеў ён дазнаць: ці ўмее баба варажыць? Прыехалі за бабаю.
Адказацца ёй было няможна, яна і сагласілася. Кожнаму вядома, што гэтая баба ніколі не садзілася ў панскую брычку. Як села на мягкіх падушках, то і сказала:
— Але ж як мягка, усё роўна, як курыцы на яйках.
Гэтыя словы кінулі ў дрож лёкая: ён думаў, што баба адгадала.
Але баба нічога аб гэтым не ведала. Прыехала Хаўроння к пану, пан сам зняў яе з возу і занёс у адну каморку, дзе нікога не было, і аставіў яе там адну, каб не мяшаць ёй варажыць.
Лёкай наш уздумаў пайсці забіць варону і ўгасціць бабу, гэтым ён хацеў узнаць у варажбіткі праўду. Як забіў варону, вялеў ён яе спякці, а потым панёс к бабе.
Падышоў пад дзверы яе комнаты і слухае. Аж баба сама сябе кляне:
— Ах я, Хаўроння, Хаўроння, папалась сюды, як варона ў панскія пакоі.
А лёкай пад дзвярмі падумаў, што баба адгадала, што ён нясе варону,і вярнуўся назад.
У той каморы быў певень пад печкаю. Цэлы дзень маўчаў, a як настала ноч, пачаў спяваць. Г'этае ўсё рабілася ноччу.
Фурман, выпрагшы коні, стаў пад вакном паслухаць, што баба робіць і гаворыць. У гэты самы час як раз певень заспяваў. Баба стала весялей, яна і кажа:
— Вот хоць адзін тут ёсць!
Баба сказала так на пеўня, а фурман падумаў, што яна гэта на яго казала, а што вось адзін злодзей знайшоўся! Пайшоў фурман к лёкаю на раду. Думалі яны, думалі, на астатку сказалі адзін другому:
— Лепей трэба бабы перапрасіць, каб не казала пану, што мы ўкралі грошы, ато прыйдзецца нам кепска ды яшчэ ў Сібіры будзем.
Пайшлі, перапрасілі бабу і сказалі, дзе яны палажылі грошы. Назаўтра рана прыйшоў пан к бабе пытаць, хто ўкраў грошы.
Баба яму расказала, што дамавы занёс яго грошы на гумно, на самы верх, а парабак сягоння лазіў правіць страху ды знайшоў і палажыў пад шуло, яны там і цяпер ляжаць.
Пайшоў пан туды, найшоў грошы, даў трацяк бабе Хаўронні і вялеў фурману і лёкаю завезці бабу дадому.
Яны ж не павезлі яе дадому, а завезлі ў густы бор і там пакінулі, забраўшы ўсе грошы тыя, што даў пан.
А дома дзед тожа папаўся ў бяду: яго злавілі і пасадзілі ў куніцу (турму), дзе і памёр. А баба з лесу не выйшла, немаведама дзе прапала. 3 тых пор ніхто пад старасць не бярэцца варажыць, а лепей пойдзе па божай міласці.
173. КАЗКА ПРА ПАПА I ДЗЯКА
Быў сабе ў адном сяле non да дзяк, абодва п’яніцы. А па даўнейшаму абнакнавенію папы да дзякі мала жалавання бралі. Хочацца ім піць, да няма за што. От дзяк і кажа папу:
— Есць у цябе, бацюшка, кніга тоўстая, ты будзеш на гэтай кнізе гадаць, а я пайду красць, то нам і будзе з чаго выпіваць.
— А куды ж ты, дзячэ,— гаворыць non,— пойдзеш красці?
— А ў нашага Апанаса ў сяле валы добрыя, то я пайду вала ўкраду, у лес павяду да к бярэзіне і прывяжу, дак ён к табе і прыбяжыць зараз, бацька, пытацца, а я прыстаўлю хлопца пільнаваць, каб і ад нас хто не ўкраў.
Як сказаў дзяк, так і зрабіў.
Вось прыходзіць Апанас да плюсь бацьку ў руку.
— А чаго ты, свет, прыйшоў ка мне?
— Гэта я, бацюшка, сказаць вам пра сваё няшчасце. Вала ў мяне ўкралі.
— А што ты, свет, дасі? Я вываражу твайго вала, у мяне кніга такая ёсць, то я як прачытаю, то і ўзгадаю.
— Каб то да была праўда, бацюшка, то я, што захацелі бы, то даў.
— Я ж табе сказаў, што вычытаю. Дасі пяць рублёў да гарнец гарэлкі, то і вол будзе табе.
— Да я, бацюшка, не буду і спорыць за гэтым, зараз пайду да і прынясу.
— Прынясі ж перш гарнец гарэлкі, а пяць рублёў после, як вала вычытаю.
От мужык і паплёўся па гарэлку. Прынёс гарнец. Поп із дзякам селі да і п’юць. П’юць да і ў кнігу non глядзіць да і кажа мужыку:
— От ведаеш, Апанас, я ўжо выгадаў, дзе вол. От ідзі ты ў лес, кала нашае палянкі там і вол твой прывязан к бярэзіне; ужо яго хочуць весці, да баяцца, што дзень.
КНІГІ ОНЛАЙН
