Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
А ён кажа тагды:
— А я ж не знаю, бог жа яе знае, ёй, верна, так бог даў.
Пан ужо гавора тагды:
— Як жа гэта,— кажа,— можна, штоб за ноч ляда выцерабіць, засеяць і штоб узрасло і паспела? Ета няможна здзелаць!
— А вот жа,— кажа,— пан: калі ты не можаш гэтага здзелаць, дык і мы не можам з пячоных яец куранят вывесці, выкарміць і к пану на абед прынесці!
— Ну, ідзі ж ты,— кажа,— дамоў і скажы ты ёй, што няхай яна прыедзе заўтра ка мне ні ў чом, ні на чом, ні ў сарочцы, ні голая, ні па дарозе, ні па полю, і штоб падарак мне прынесла, да я яго не спажыў — дак я на ёй ажанюсь!
Прышоў бедны мужык дамоў і плача:
— Чаго ты, таць, плачаш?
— А як жа,— кажа,— мне не плакаць, калі вялеў пан прыехаць табе заўтра ік яму ні ў чом, ні на чом, ні ў сарочцы, ні голая, ні па дарозе, ні па полю, і штоб падарак яму прынесла, да ён яго не спажыў?
— Што ж,— кажа,— ідзі папрасі,— кажа,— мне казла і брадзьнік, дак у брадзьнік увярчуся, а казла ў цялежку запрагу і паеду!
Бацька дастаў ёй брадзьнік і казла. Яна запрагла казла ў цялежку, увярцелася ў брадзьнік, узяла ў рукі ката і паехала ні полем, ні дарогай,— паехала па яго саду, па гародах. Едзе, ламае гародніну, усё. Тагды пан спужаўся:
— Хто ета,— кажа,— едзе? А! Ета ж тая, што я ўчора прыказаў!
Вялеў ён тагды выпусціць сабак, каб яе зарэзалі. Сабакі пабеглі, а яна ката кідзель! А кот на ябланку, а сабакі за ім! А яна на казле ў комлату шам!
— Нума,— кажа,— пан, жаніцца. Бач, я прыехала ні ў чом, ні на чом, ні ў сарочцы, ні голая, ні па дарозе, ні па полю і падарак прынесла, да сабакі твае адагналі!
I стала яна січас і харошая, і здаровая. ЕІан із ёй і жаніўся.
А бедзяку багач аддаў сем кароў, і сталі яны з бабай жыць да пажываць. Можа, і цяпер жывуць...
7. ПРА ДЗЯРЭУНЮ I КРЭСЦЬЯН
Жыў крэсцьянін. Была ў яго дочка. Ішоў па дзярэўні, па вуліцы, стараста, старшына і соцкі.
Ідуць яны і раўняюцца з дочкай (яна ў варотах стаяла). Праходзяць міма варот гэтай дзеўкі, нічога не сказалі, ні здраствуй, ні дзень добры, і прайшлі міма яе. Так яна проста п...нула. Аглянулася, аж усе ўтрох астанавіліся.
Стараста на яе гаворыць:
— Ох ты, бяссовестная дзяўчына.
Яна ім атвячае:
— Mae почкі атвячаюць, хто гэта ідзе — стараста і соцкі.
Стала ім стыдна, што дзяўчына апазорыла.
Пашоў стараста к пану, што дзяўчына так апазорыла. Вялеў ён старасце, штоб прышоў бацька к пану.
Бацька прышоў к пану.
— Твая гэта дзяўчына такая мудрая? —спытаў пан.
— Мая.
— Дак, от ты ёй скажы, штоб яна прышла ка мне.
Дзяўчына прышла к пану:
— Ну, відная дзяўчына, нават магу жаніцца на табе.
I сказаў ёй:
— Сматры, штоб ты трэцяга дня прышла ка мне,— ні гола, ні адзета, у мой сад напроціў балкона.
Яна прышла дамой, бацька яе спрашуе:
— Што табе было?
Яна сказала:
— Пан сказаў, штоб я прышла ні гола, ні адзета і штоб прынесла падарак — ні падарак.
Думала яна, як жа к пану надзецца ні гола, ні адзета, штоб надзець такое плацце, штоб ні была голая.
Надзела на сябе такую сетку, нападобіе, як на рыбу. Вялела бацьку вывесці з хлява барана, і з сабой яна ўзяла тры кошкі і села на барана, абсядлала яго, узяла за рогі і вышла на дарогу, напроціў балкона, на памешчыкавай зямлі, мяжэю, і з гэтым баранам дурачыцца — ні йдзе, ні едзе. Пан угледзеў, што яна едзе. Выпусціў сабак, штоб яе разарвалі: от яна выпусціла кошкі із-за пазухі — сабакі пабеглі за імі. От яна абратна прадзвігаецца ўпярод. Так жа і ўтарой раз. Так і трэці раз, такім жа самым пуцём.
Падыходзіць яна пад балкон, вынімае голуба із-за пазухі і падае пану этат падарак. Пан руку працягнуў, так голуб паляцеў.
Прыходзіцца пану свае словы помніць...
Значыць, так раз гэта самая дзяўчына была на ярмарцы. Едзе па гэтай дзярэўні самай жа, а ў яе кабыла была худая. Стаіць стараста. От ён і думае: «Нада апазорыць гэту дзяўчыну».
Яна едзе вуліцай і пае. Ен крычыць:
— Эй ты, дзяўчына, ты весела! На дарозе ты, верна, сустрэла каго і харашо пажыла.
От яна і гаворыць:
— А разве, стараста, калі так зробіш, то вельмі весела будзе?
А ён гаворыць:
Да.
Дак яна і кажа:
— Пан стараста, то ўзлезь на маю кабылу дый цяляпуй, то пойдзе яна весялей.
Стараста ізноў пашоў к пану і заявіў:
— Ізноў апазорыла дзяўчына.
Пан вялеў, штоб прышоў бацька ізноў.
Прышоў бацька.
—• Твая гэта такая мудрая дзяўчына?
Бацька атвячае:
— Мая.
— Ага.
Вяліць ён лакею зварыць тры дзесяткі яіц, штоб вывела цыплята.
Бацька прыходзіць і гаворыць дочкі:
— Вельмі скверна. Пан завялеў вот з гэтых яец, штоб вывела цыплят.
— Нічога, садзісь, бацька, будзем яйкі есць.
Селі за стол, яйкі паелі.
Запісала дзяўчына тое ўрэмя, када выдуць цыплята.
Блізка к гэтаму ўрэмю дочка бацьку пасылае ік пану.
— Ідзі к пану і скажы, пушчай тот сад бальшой іссячэ і на поле здзярэ, і пшаніцу пасее, штоб пшаніца парасла і паспела, і ссушыў, і змалаціў, ато цыплята з голаду падохнуць.
Пан відзіць, што не ўспеіць, дак ён сказаў:
— Ох, твая дочка хітрая.
Падазваў лакея і лакею гаворыць, штоб прынёс гаршок. Пан лакею вялеў прабіць у ім дзірку. Завялеў аддаць гэтае дзеўкі бацьку.
— Вот нясі сваёй дочцы, пускай яна яго залатае ні глінаю і ні мякінаю, но іголкаю.
Бацька прыходзіць дамоў і дочцы гаворыць:
— Дочка, ты цяпер прапала.
Дочка бацьку атвячае:
— Э, нічога, бацька, гэта ні значыць, мы гэта іздзелаем. Нясі, бацька, к пану гаршка, штоб пан яго ўзяў ды вывернуў, да штоб нідзе яго не паламаў, ато ніхто, не вывернуўшы на леву сторану, не лапіць.
Пан гаворыць:
— Ой, шануйся, што вумная!
Па перву яго слову прыходзіцца на ёй жаніцца.
Многа ён не стаў гаварыць і думае: «Жаніцца мне на сялянцы?—На такой пану жаніцца — пацярпець гонар. Узнаюць аб гэтым усе мае падругі і паны. Будзе мне вельмі стыдна. Но паскольку я справядліў і трэба дзяржацца совесці, справядлівасці — я мушу браць яе за жану».
I сказаў усёй радні і ўсім знакомым панам, штоб прыехалі на пір.
З’ехаліся ўсе радныя і паны на эты самы пір.
Расказаў пан усім:
— Буду на сялянцы жаніцца.
Радныя і паны ўсміхнуліся.
— Што з табою случылася?
Пан стаў расказваць пра дзяўчыну з пачатку да канца. Паны аб гэтым узналі і дзівіліся. Вяселле прайшло. Раз’ехаліся ўсе паны і пан паехаў па сваіх справах у горад.
А на ўтра сказаў пан:
— Сматры, раз ты такая умная, мая жана, без мяне ніякіх ты дзел каб не судзіла. Еслі ты без мяне гэта здзелаеш, я з табой разайдусь.
Ехала тры хрэсцьяніна. Пад’язджаюць яны пад гэта сама іменне і сталі начаваць. У гэту ноч выжарабілася кабыла. У аднаго былі калёса, у другога быў хамут, у трэцяга была кабыла.
Адзін кажа, што гэта мой хамут выжарабіўся, другі, што гэта мае калёса, а трэці, што гэта мая кабыла выжарабілася.
I доўга яны спорылі за жарабёнка. Кажды сабе хацеў прысвоіць. Пашлі к пану, штоб пан рассудзіў. Пана не было, а была жана яго. I от яна сказала на таго, чый хамут.
— Разве хамут выжарабіўся?
На другога:
— Разве калёса выжарабіліся? Кабыла выжарабілася, ад таго і жарабёнак.
Якраз на гэта ўрэмя пан прыехаў. Вайшоў у дом, людзі стаяць на кухні. Жана яго стаіць, прычыняе дзверы з зала.
Пан пытае:
— Што за людзі?
Яна атвячае:
— От ехалі па дарогі, выжарабілася кабыла, і от я іх развяла як-небудзь.
Пан гаворыць:
— Ах, ты сматры, якая ты нявыдзержаная. Ты помніш, што я табе сказаў? А ты парашылася не выканаць тое, што я Ta66 сказаў. Сейчас будзем збіраць пір для рашэння таго, што я сваё слова выканаў, а ты майго прыказу не выканала. Ад гэтага дня не будзеш маею жаною.
Сабраліся людзі, сталі гуляць пір. Весяліліся, ігралі, танцавалі, харашо выпівалі. Але ўсё-такі пану было жалка і сказаў і панам:
— Глядзеце, паны! Я сваёй жане аддаю із свайго імення, Karo захочыць, і аддаю ёй тры пары каней.
Яна вялела кучару запрэгці каней. Кучар пад’ехаў пад крыльцо, ён сказаў:
— Пані, усё гатова.
Яна сядзела блізка ля пана, крэпка ўзяла яго пад руку і вязела кучару павесці і палажыць яго на воз.
Пан быў крэпка хмяльной. Едуць яны цэльну ноч дарогай, коні ідуць ступай, штоб далёка не ўехаць, але ехалі.
Пан праспаўся, ужахнуўся:
— Што са мной, еду я, еду?
Глядзіць, ля яго жана сядзіць. Пытае ён у кучара:
— Хто мяне пасадзіў на воз?
Кучар атвячае пану:
— Пані пасадзіла.
— Як жа гэта ўдалося? Мы з ёю разлучыліся.
Кучар і пану гаворыць:
— Яна выконвае, пане, вашае слова. Аб гэтым вам пані скажа.
Пан спрашвае ў пані:
— Што паміж намі случылась?
Яна гаворыць:
— А от што случылась. Пры панох, на прашчальным слове ты мне сказаў з імення ўзяць тры пары лучшых каней і з імення ўзяць, што мне люба і міла. А хто мне люб і мілы? Мой муж. Я і забрала і ўехала.
Ну, на гэтым піры пілі, і я там якраз быў.
8. МУЖЫК I КРОЛЬ
Быў сабе адзін бедны чалавек, а ўсе, ведаючы, што ён бедны, збыткавалі з яго: паслі на яго капусце козы, то тое, то сёе... Ну, ён — пажджы ж! паехаў, купіў паперу, а не ўмеўшы пісаць, узяў угля, адмаляваў плот, адмаляваў козы, як ідуць у яго капусту, дый панёс да кроля.
Ідзе, так ідзе, а кроль быў на паляванню, спаткаў яго і кажа:
— Куды ідзеш, чалавечку?
— Да кроля з скаргаю!
— А якая ж то скарга?
Той выняў і паказвае.
Так кроль у смех, а ён, ні пазнаўшы, што гэта кроль, кажа:
— Ат, махляры вы! Я такі казаў, што вы змахлюеце. To ж ля: гэта мая капуста, а гэта мой плот. Ось козы суседавы ідуць да капусты.
Кроль ніц не сказаўшы, аддаў яму папер і паехаў у палац, ды гэта змяніў адзежу і жджэ. А прыходзіць той чалавек:
— Чаго ты прышоў?
— Да кроля, ось ля з скаргаю!
Так кроль глянуў на папер і кажа:
— Гэта,— кажа,— пэўна, твая капуста, гэта платы, а ось козы ідуць у тваю капусту.
— От,— кажа,— калі гэта кралеўска галава! Я казаў, што кроль дагадаецца.
Кроль гэта даў яму грошай, адправіў дахаты дый прыказаў, каб з тых пор шкоды не рабілі.
9. ЯНКА-ВОЙТ
Служыў у аднаго пана войт Васіль. Ен быў чалавек дужа багаты. Уміраючы, прыказаў ён свайму сыну Янку:
— Помні, сынок, гэта, што я табе гавару: ніколі з панам не дружы, жонцы праўду не кажы і чужых дзяцей за здольнікаў не бяры!
Памёр бацька; Янка стаў жыць добра, усяго было досыць і грошай было многа. Захацелася пану ўзяць Янку ў двор, каб ён заступіў бацькі яго месца. Янку хоць не хацелася, але волі панскай не мог працівіцца: аставіў жонку, сына Грышку і ўзяў з беднай хаты мальца за здольніка на помач сыну ў свой двор, a сам пайшоў на службу за войта к свайму пану. Добра яму там павялося: людзі паважаць сталі, і пан дужа палюбіў і яму ўсё сваё хазяйства зверыў. Але войт быў чалавек разумны. Прышло яму ў галаву ўкрасці сокала таго, што пан над усё болі любіў. Пайшоў ён уночы і ўкраў яго. Украўшы сокала, занёс яго ў такое места, што ніхто яго вечна знайсці не мог. Тады войт Янка забіў варону, абскуб яе і прыносіць жонцы да свайго двара. I гаворыць ёй пад бальшым сакрэтам:
КНІГІ ОНЛАЙН
