Сацыяльна-бытавыя казкі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1976
Рассчыталась прачка за бяллё і гаворыць:
— Благадару, прашчай!
Он ёй атвячаець, купец:
— Куда ж таперыча, што мы ўж далеко очэнь у пуці.
— А што ж мне тапер дзелаць?
— А таперыча будзеш мая, а я буду твой!
Яна атвячаець:
— Как жа мне быць: у мяне астаўся муж і пара сынавей.
— А таперыча не бросісся ў мора — будзеш жыць са мною!
Прыходзіць муж прачкін спрасіць у сваіх мальчышак:
— А гдзе ж маць?
— Панесла ў карабль бяллё.
Он пайшоў на прыстань пасматрэць: уж карабля нету, уж там і след прастыў, і жану ўвёз купец. Тагда он абраціўся апяць у горад, наняў лёгкую шлюпку, забраў сваіх сынавей і адправіўся ўслед за караблём, штоба нагнаць сваю жану.
Аткуда ўзялася свірэпая бура, волны і разбілі шлюпку і разблудзіліся на тры астрава: ацец на адзін остраў і еты па разным астравам.
У скорым урэмені іх нашлі на астравах.
Прачкін муж думаў, што сынаўя яго пазалілісь, а сьінаўя думаюць, што ён заліўся, і знайдзены яны па розных местах.
Ацец жа прэдзелілся ў царскім дварцы ў малую должнасць; сынавей знашомшы, аддалі іх у салдаты, і ане друг друга не
знаюць; усё адчаіваюць, думаюць адзін пра другога, што той заліўся, і той заліўся — і ане ўсе жывы.
Чэраз нескалька ўрэмя прыязджаець етыт жа купец к етыму гораду і з жаною, і з прачкаю. Жана ж яго пашла па гораду і адчаіла: думала, што нет ні сыноў, нет ні мужа.
Сайшліся два салдаты і началі между сабой разгаварываць, а прачка ўблізі стаяла і паслышала. Салдаты гавараць:
— Здрастуй, зямляк! Какова, зямляк, горада?
— Я такова-та горада.
— Атца ж твайго чым звалі?
— Вот цем-та.
— А маць?
— А маць вот цем звалі.
— Ах, брацец, і майго атца тым звалі і маць — мы з табою брацья!
— А ідзе ж наш ацец?
— А, верна, заліўся!
А маць ета паслыша разгавор, ублізі стаямшы, і прышла к ім, начала іх цалуваць:
— Ах вы, мае сыночкі, а гдзе ж вашы ацец, а мой муж?
— Мы тада паехалі ў лёгкай шлюпке вдагонь за вамі.
Купцу далі знаць у карабль, што твая купчыха цалуецца, з салдатамі абнімаецца.
Купец как прыбяжаў, так яе ў вуха ўдарыў:
— Непатрэбная ты жэншчына, смела ты з салдатамі цалувацца і абнімацца?
Сейчас яе прыказаў пасадзіць і прысудзіл яе к расстрэлу.
Толькі і гаварыць начальства:
— Прыказана цябе расстраляць.
Ана і гаворыць:
— Дапусціце мяне да цара!— не то, што расстраляць,— тагда хоць па кавалку маё цела парубіць!
Дайшло ета дзела да самаго цара, патрэбаваў на ліцо. Ана расказала, што я нявінна етаму, штоб я чужых салдат цалувала, а ета мае сынаўя, а етат купец не мой муж, он мяне ўвёз нечаянна — абманам — мой муж вот такой-та.
Патрэбаваў купца і атыскаў яе мужа (ён быў пры дварцы) і начаў спрашываць у купца:
— Ета твая жана?
*— Мая.
— Ана ж атыскала яе сынавей, каторыя ў салдаты аддадзены.
— Ета ці твае сынаўя?
— Нет.
— Дак как жа ета яе сынаўя, а твае не сынаўя?
Значыць, па ўрэмені, патрабаваў прачкінава мужа і спрашываець:
— Твае ета сынаўя?
— Mae, такога-та горада. Как увёз купец жану, мы паплылі ўслед за нею, і свірэпая бура разбрасала нас; мы не верылі адзін аднаму, атчаівалі, што мы пазаліўшы.
Патрэбаваў он ету прачку, спрасіў:
— Твой лі ета муж?
— Мой, сынаўя мае.
Тады на етага купца гаворыць:
— Што ж ты ета здзелаў, што ты разбіў сямейства беззаконна?
Как ты судзіў к расстрэлу называюшчую сваею жаною, но ана не нашлась твая жана, дак вот к етаму прысутствію сам должан палучыць еты суд.
186. ЖОНКА I РАЗБОЙНІК
Як было ў ваднаго бацькі тры сыны. Бацька й матка ўмерлі, асталіся дзеці адны. Жылі яны дужа багата. Тады два браты ажаніліся, а трэці, меншы, быў халасты. Большы брат узяў дужа прыгожую жонку. Раз большы брат кажэць:
— Пойдзем мы, братцы, у лыкі ноччы, бо як днём, дык абдзіраюць, а нам гэта будзець дужа стыдна, дык мы луччы пойдзем ночы.
Даў бог смярканне, і пашлі яны. Прышлі к лесу — яшчо віднавата. Дык яны селі ў сасоннічку, каля лесу недалёка. Сядзяць яны, сядзяць, аж ідуць ля іх тры разбойнікі і пытаюцца адзін у ваднаго:
— Куды, братцы, пойдзем?
— А пойдзем мы к таму, у каго дужа жонка прыгожая!
Гэты большы брат, што сядзеў у сасоннічку, як пачуў і кажэць братам:
— Пойдзем мы, братцы, у двор!
А тыя браты кажуць:
— Няўжо ў цябе прыгажэй усіх жонка?
— He, братцы, пойдзем, прападзі яны і лыкі тыя! Шчэ абкрадуць!
I пашлі ўсе ў двор. Прыходзяць ік двору, аж у іх відна. Палядзяць у вакно, аж два разбойнікі сядзяць з сярэдняга брата з жонкай і піруюць, а старшага разбойніка са старшага брата жонкай няма. Тыя разбойнікі пачулі, што нехта пад вакном ёсць, ды наўпёкі, а большы брат стаў спрашуваць у сярэдняга брата жонкі:
— Дзе мая жонка?
А яна кажэць:
— Пашла ў клець з разбойнікам!
Ен тады пабег у клець, прыходзіць,— аж дзверы запёрты. Стаў ён крычаць, каб яму адпёрлі,— яны не тпіраюць. Ен тады ўзяў тапор і стаў тапаром дзверы ламаць. Разламаў дзверы, улез у клець, і пачалі яны з разбойнікамі біцца. Біліся, біліся, мужык кажа жонцы:
— Памажы мне.
А яна кажэць:
— Што мне табе памагаць? Калі ён цябе здолеець, я яго жонка буду, а калі ты яго — твая буду!
Біліся яны, біліся,— паваліў разбойнік мужыка і стаў ціснуць каленкамі. Мужык кажэць на жонку:
— Дай мне касу, я яго калану.
Жонка зняла касу ды й падаець разбойніку. Тады мужык бачыць, што канец яму будзець, стаў зваць свайго злога сабаку. Сабака той сарваўся з цэпу, прыбег у клець і перакусіў горла разбойніку. Устаў той мужык, увалок разбойніка ў хату, палажыў пад пол. Тады пазваў усіх луччых мужыкоў, пазваў і бацьку й матку жонкіну, пасадзіў усіх за стол, паставіў мёду-віна, разных наедкаў і кажэць:
— Госцейкі вы мае дарагія! Буду я вам гаварыць казку, a хто мне перамяшаець, таму галаву з плеч.
Ну, усе на гэта сагласіліся. От ён тады пачаў расказуваць:
— Як жыў я халастым. I захацелася мне жаніцца. Узяў я дужа прыгожую жонку. Раз я кажу братам: «Браты мае родныя, пойдзем мы ў лес у лыкі!» Прышлі мы к лесу яшчо завідна і селі ў сасоннічку. Чуем — ідуць тры разбойнікі і кажуць: «Пойдзем к тому, у каго жонка прыгожая!» Мне не сядзіцца, павёў я братоў у двор. Прыходзім, аж два разбойнікі сядзяць з сярэдняга брата жонкаю і піруюць, а мае няма. Тыя мае браты пагналі гэтых разбойнікаў, а я ўходжу ў хату і пытаюся, дзе мая жонка. Сярэдняга брата жонка кажэць: «У клеці са старшым разбойнікам». Пашоў я ў клець, а яны запёрліся. Я кажу: «Адчыніце!» Яны не адчыняюць. Я тады ўзяў тапор і стаў сеч дзве-
ры. Разбіў дзверы, улез і стаў з разбойнікам біцца і кажу: «Жонка, памажы мне». А яна кажэць: «А што мне табе памагаць прышлось, калі ён цябе ўб’ець, я яго буду, а калі ты яго, я твая буду!» Біліся мы, біліся, паваліў мяне разбойнік і стаў мяне ціскаць каленкамі. Я кажу: «Жонка, дай мне касу!» А яна ўзяла касу ды і даець разбойніку. Я тады пазваў свайго сабаку. Прыбег сабака і перагрыз горла разбойніку!
Жонка слухала, слухала ды кажэць:
— Няпраўда гэта ўсё!
Ен тады ўзяў ды выцягнуў разбойніка з-пад пала. Ну, прысудзілі мужы зняць ёй галаву. На тым і казцы канец.
187. ШАВЕЦ I РЫБАК
Жыў-быў вельмі бедны шавец. Было ў яго пяцера дзяцей і жонка. Адзін раз пайшоў шавец у дарогу, сустрэў ён двух купцоў. Купцы зналі яго беднасць і далі яму сто рублёў. Прышоўшы дадому, шавец купіў хлеба, а другія грошы схаваў у мякіне.
Раз маляр вазіў па сяле гаршкі. Жонка шаўца ўзяла мякіну і аддала маляру за гаршок. Узнаў аб гэтым шавец і доўга плакаў да і пайшоў у дарогу. Сустрэлі шаўца тыя купцы і далі яму сто рублёў. Шавец купіў у горадзе хлеба, мяса, а другія грошы зашыў у шапку, надзеў на галаву да і пайшоў дадому.
Як ішоў шавец дарогаю, воран пачуў мяса і хацеў вырваць із рук шаўца, да замест мяса сарваў шапку і панёс у гняздо. Пагараваў шавец да й пайшоў у дарогу. Сустрэлі яго купцы і далі шаўцу кусок волава. Прынёс шавец волава дадому і кінуў пад лаву, а сам шыў бот. Раз прышоў к шаўцу рыбак і ўгледзеў волава,сказаў:
— Нашто яно табе, аддай яго мне, першую рыбу, што злаўлю, аддам табе.
Шавец сказаў:
— Бяры сабе.
Рыбак узяў. Вот рыбак злавіў рыбу і прынёс шаўцу. У гэтай рыбе шавец, нашоў вельмі дарагі каменчык дыямант, за каторы купіў хвальварак і сад. Тады толькі забагацеў шавец.
188. ШЧАСЦЕ I БАГАЦЦЕ
Жыў адзін бедны мужычок. Займаўся ён кручаннем вяровак і з гэтага пражыўляў сваю сям’ю. Жыў ён зусім бедна.
Аднойчы ідуць дарогай два паны з горада і гавораць з сабой. Адзін кажа:
— 3 чаго чалавек жыве — з багацця альбо з шчасця? Вядома, з багацця,— дай грошы бедаку, дык ён разжывецца і будзе ў яго добрае жыццё.
А другі кажа:
— Калі не паслужыць яму шчасце, ніколі не разжывецца.
Першы кажа:
— Давай знойдзем добрага чалавека і дамо яму грошы. Гады пабачым.
Ну, вось яны пайшлі дарогай далей. Па дарозе заходзяць яны ў краму і пытаюць, дзе знайсці беднага і сумленнага чалавека. Крамніца ім кажа:
— Вось у гэтай майстэрні, на дарозе, чалавек уе вяроўкі. Ен бедны і надта сумленны, добры.
Паны зайшлі да гэтага бедака і пытаюць:
— Як ты жывеш?
— Ды вось раблю і не магу зарабіць на пражыванне сваёй сям’і.
Адзін пан кажа:
— Ці хацеў бы ты забагацець?
Бядак кажа:
— Чаму не, але не маю сродкаў да гэтага.
Пан кажа:
— Добра, я табе пазычу дзве тысячы рублёў. Глядзі, каб з гэтых грошай ты забагацеў і хутка аддаў мне доўг.
Ну, і даў яму грошы.
Бядак, узяўшы грошы, падзякаваў і развітаўся з панамі.
Хутка ён сам пайшоў дахаты. 3 гэтых грошай ён адняў сто рублёў (апошнія схаваў у шапку) і пайшоў праз базар. На базары купіў мяса і купіў канапель на вяроўкі. Вось ідзе ён з базару і трымае кавалак мяса ў руцэ. Раптам на яго наляцела вялікая пташка і кінулася на мяса. Ен, баронячы мяса, ударыў гэтую пташку. Пташка са злосці хваціла шапку з галавы і па~ перла ўгору. А ў шапцы знаходзілася тысяча дзевяцьсот рублёў.
Прыйшоў бядак дахаты і расказаў жонпы, які быў добры выпадак забагацець і як усё блага выйшла. Паплакаў ён з жонкай разам і зноў пайшоў у майстэрню рабіць вяроўкі.
Праз некалькі дзён гэтыя паны зноў праходзілі каля майстэрні і задумалі адведаць бедака. Прыходзяць да яго і пытаюць:
— Ну, ці ты пабагацеў трохі?
Ен ім і расказаў пра здарэнне, якое зрабілася з ім. Гэты пан, які даваў грошы, не верыць, думае: «Жулік, узяў грошы і ашукаў мяне». Ну, дык што ж, трэба даць яму яшчэ дзве тысячы рублёў, каб пераканацца, што ў грошах шчасце. I пан дае яму яшчэ дзве тысячы і кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
