Саветызацыя Заходняй Беларусі (1944— 1953 г.).
Прапаганда і адукацыя на службе ідэалогіі
Ян Шумскі
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 326с.
Смаленск 2014
На пасадзе дэкана факультэта не было ніводнага ўкраінца з заходняй часткі рэспублікі, а з 42 дэканаў толькі двое былі мясцовага паходжання. Большасць прадметаў выкладалася паруску200.
Настаўніцкія кадры, якія атрымалі адукацыю ў «буржуазнай Польшчы», планавалася паступова замяніць, з імі вялася пастаянная ідэалагічная праца. У рэзалюцыі VI Пленума ЦК КП(б)Б шмат месца прысвечана інтэлігенцыі з заходніх абласцей БССР:
Мсключнтельно важной задачей является органпзацмя маркслстсколенннского восшітання мнтеллпгенцмм в западных областях БССР. Партмйные органмзацйй обязаны учмтывать, что большая часть мнтеллнгенцнн в западных областях форммровалась в панской Польше, под влпянмем помеіцнчьебуржуазной мдеологнм, что у старых кадров мшеллйгенцмп
197Дарашэвіч Э.К., Пасэ У.С., Сянкевіч Г.Р., Ткачоў М.А., Трухан А.В. Асвета ... С. 209.
І98НАРБ. Ф. 4, воп. 29, спр. 580, арк. 30. Інфармацыйная запіска «Аб працы з кадрамі Гродзенскага абкама КП(б)Б», 18.08.1947 г.
І99Касцюк М. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. Мінск, 1997. С. 262.
2ІЮРусначенко А. Народ збуренпй ... С. 276.
212
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
еіцё смльны капмталмстнческме предрассудкн (...). Необходнмо глубже развернуть работу по раз'ьясненню всей мнтеллмгенцмм её большой ролн в нашем Советском государстве (...), разоблачать предательскую профашнстскую іі антмнародную поліппку бывшмх правяіцпх классов Польшм201.
ЦК УКП(б) яшчэ ў студзені 1945 г. выдаў даручэнне народнаму камісару РСФСР Пацёмкіну на працягу сакавіка—жніўня 1945 г. скіраваць у заходнія вобласці БССР усіх настаўнікаўбеларусаў, якія працуюць у Расіі202. Партыйныя і савецкія ўлады ў Мінску прыняаі ў красавіку 1945 г. супольную пастанову адносна пытання школ у Заходняй Беларусі203. Акрамя адкрыцця педагагічных вучыдішчаў у Ашмянах (Маладзечанская вобл.), Лунінцы (Пінская вобл.), Пружанах (Брэсцкая вобл.) і педагагічнага інстытута ў Маладзечне, яна прадугледжвала накіраванне ў заходнюю частку 400 настаўнікаў з усходу Бедарусі, а таксама 800 выпускнікоў усходніх педагагічных навучальных устаноў. Усе выпускнікі педагагічных вучылішчаў і інстытутаў, якія знаходзіліся ў Заходняй Беларусі, павінны былі застацца на месцы. Настаўнікаў, вернутых у 1945 г. з эвакуацыі (1000 чалавек), а таксама большасць дэмабілізаваных з Чырвонай Арміі таксама належала скіроўваць на працу ў заходнія вобласці204. У савецкай сістэме распрацаваныя планы вельмі часта адрозніваліся ад іх рэалізацыі. Згодна з дадзенымі Гродзенскага абкама, са 100 запланаваных у 1945 г. настаўнікаў на тэрыторыю вобдасці прыехала 54, а ў Гродзенскім педагагічным інстытуце ніводзін выкладчык не меў навуковай ступені205.
Асабдіва недахоп настаўнікаў адчуваўся ў памежных раёнах Заходняй Беларусі ў Брэсцкай і Гродзенскай абласцях, адкуль у час рэпатрыяцыі выехада шмат педагогаў. Выконваючы чарговую пастанову ЦК КП(б)Б аб дапамозе памежным раёнам у Брэсцкай і Гродзенскай абласцях, тагачасны міністр адукацыі БССР Саевіч накіраваў да пачатку 1950—1951 навучальнага года ў Гродзенскую вобл. 279 маладых спецыялістаў, у Брэсцкую — 217206.
2111 Пастанова VI Пленума ЦК КП(б)Б, які праходзіў 12—18.02.1945 г.// Коммунпстпческая партня Белоруссші в резолюцпях п решенмях сьездов п пленумов ЦК. Т. 3. 1933— 1945. Мннск, 1985. С. 520.
2ІІ2Пастанова ЦК УКП(б) ад 20.01.1945 . «Аб палітычнай працы партыйных арганізацый сярод насельніцтва заходніх абласцей БССР» // Коммуннстмческая партня Советского Союза в резолюцнях н решеннях сьездов, конференцпй н пленумов ЦК. Т. VII. 1938—1945. Москва, 1985. С. 535.
2"3Пастанова Савета Народных Камісараў і ЦК КП(б)Б ад 17 красавіка 1945 г. «Аб сродках дапамогі школам заходніх абласцей БССР» // Коммунмстнческая партпя Белорусспн в резолюцпях it решенмях сьездов м пленумов ЦК. Т. 3.1933—1945. Ммнск, 1985. С. 528—531.
2,нТамсама.
205 ДАГАГВ. Ф. 1, воп. 1, спр. 7, арк. 200. Пратакол № 60 бюро Гродзенскага абкама, 15.10.1945 г.
2"’НАРБ. Ф. 4, воп. 62, спр. 122, арк. 477—479. Інфармацыйная запіска «Аб выкананні пастановы ЦК КП(б)Б ад 16 верасня 1950 г. аб дапамозе памежным раёнам Брэсцкай і Гродзенскай абласцей БССР», 30.11.1950 г., за подпісам міністра адукацыі БССР Саевіча.
III.III. Aceema
213
Такія лічбы ў маштабах згаданых абласцей не маглі, відавочна, задаволіць на той час патрэбы ў кадрах. Іх недахоп тлумачыўся прызывам настаўнікаў, якія падпадалі пад вайсковы абавязак, у войска. Планавалася таксама на працяіу 1951 г. выдзеліць на будаўніцтва школ у Брэсцкай вобл. 5 200 руб., у Гродзенскай — 5110 руб.207
АДУКАЦЫЯ I КАМУНІСТЫЧНАЯ ПАРТЫЯ
Вышэйшае кіраўніцтва ў Маскве і асабіста Андрэй Жданаў, які кіраваў тагачаснай савецкай палітыкай у галіне культуры і ідэалогіі, надавалі вялікае значэнне палітызацыі і падпарадкаванню патрэбам ідэалогіі адукацыйнай сістэмы на ўсіх узроўнях. У 1946 г. Жданаў распрацаваў план паляпшэння ідэйнавыхаваўчай працы ў адукацыйных установах трох узроўняў: пачатковых, сярэдніх і няпоўных сярэдніх школ, а таксама вышэйшых навучальных устаноў. Прыведзены ніжэй дакумент, складзены Жданавым, паведамляе пра мерапрыемствы, якія ажыццявіла ўлада у той перыяд:
На собраніш выпускнпков (неразборчнво) речью тов. Сталнна co всей остротой поставлены вопросы лнквндацлл голода кадров л о восплтанлл новых кадров для всех отраслей соцстролтельства. Эта задача стала отныне главной задачей партлл.
В деле восплтанля новых кадров лсключлтельное значенле лмеет школа начальная, средняя л высшая л надлежагцая постановка школьного дела.
За последнле годы пролзошел услленный рост школ начальных, средннх іі высшлх. Однако этот росі не сопровождается соответствуюіцлм улучшеннем учебной л поллтлковосплтательной работы в нашлх школах.
Обследованлямл ЦК н КПК (Комнссня партнйного контроля — Я.Ш.) вскрыты крупнейшле недостаткл как в областл учебной, так п особенно восплтательной работы в школах начальных, средннх м высшлх, свлдетельствуюіцле о крайне неудовлетворлтельном состоянлл школьного дела п руководства лм. Это показывает, что Наркоматы явно недостаточно руководят делом воспмтанмя кадров для нужд своей отраслл, а отсутсгвле едлного союзного центра по школе н разбросанность школьного дела по ведомствам л республлкам затрудняет партлйный контроль л руководство школьным делом. Поэтому для разработкл меропрлятлй по радлкалыюму улучшенлю рабогы школ с созданлем отдела школ всех ступеней прн ЦК ВКП(б) счлтаем необходммым созданле трех комлсслй ЦК по школе:
Комлссмя по высшей школе (созыв за тов. Ждановым);
Комнссня по неполной средней л средней школе (созыв за тов. Волглным);
Комлссля по начальной школе (созыв за тов. Косыревым);
Комлсслл должны детально проверлть положенне в школах н разработать меропрлятля по улучшенпю школьного дела во всех отношенлях н особенно в областн:
2117 НАРБ. Ф. 4, воп. 62, спр, 122, арк. 477—479. Інфармацыйная запіска «Аб выкананні пастановы ЦК КП(б)Б ад 16 верасня 1950 г. аб дапамозе памежным раёнам Брэсцкай і Гродзенскай абласцей БССР», 30.11.1950 г., за подпісам міністра адукацыі БССР Саевіча..
214
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
За працамі Сталіна. Прапагандысцкае пастановачнае фота.
III.III. Aceema
215
Выработкл учебных планов л программ;
Учебнпков;
Преподаванлем л подготовкой л назначенлем преподавателей;
По управленлю школамл;
По сетл школ;
По порядку комплектованля школ;
По вопросам матерлального положенля учаіцлхся;
По вопросам поллтлковосплтательной л партлйнокомсомольской работы в школах.
Председателл комлсслл должны в двухнедельный срок представлть на утвержденле Поллтбюро состав комлсслл208.
Працэс выхавання мададога пакадення ў адпаведным ідэадагічным і падітычным духу знаходзіўся ў цэнтры ўвагі партыі, і кожны абдасны камітэт меў аддзед па шкодьных справах, які кантрадяваў шкодьны працэс і ідэадагічнападітычнае выхаванне. Вядікую родю ў гэтым павінны быді адыгрываць педагагічныя кадры, якія пасдя адпаведнай падрыхтоўкі мусілі, на думку ўдадаў, давесці вучням ідэйнапалітычныя дырэктывы.
«ПЕРАПАДРЫХТОЎКА» НАСТАЎНІЦКІХ КАДРАЎ
Сфера выкарыстання педагагічных кадраў у савецкай ідэйнапрапагандысцкай сістэме не абмяжоўвалася толькі школьным працэсам. Настаўнік павінен быў таксама пашыраць у грамадстве дзяржаўную ідэалогію, прымаць актыўны ўдзел у разнастайных дзяржаўных кампаніях. Сакратар Гродзенскага абкама быў незадаволены педагагічнымі кадрамі зза «адсутнасці дапамогі» ў правядзенні дзяржаўнай палітыкі. «Настаўнікі не праводзяць у сялянскіх масах ніякай палітычнай і культурнаасветніцкай працы», — такое абвінавачванне прагучала з вуснаў сакратара абласнога камітэта КП(б)Б Эльмана. Гэта, на яго думку, зрывала планы дзяржаўных паставак і было прычынай затрымкі выплат. «У сувязі з гэтым інтэлігенцыя павінна выкрываць фашысцкую прапаганду польскіх элементаў»209.
3 мэтай азнаямлення школьных настаўнікаў «з найноўшымі дасягненнямі савецкай педагогікі» і «каб пазбавіцца ад перажыткаў школы панскай Польшчы» раённымі аддзеламі адукацыі былі арганізаваны спецыяльныя курсы. У Маладзечанскай вобл. кожны абласны аддзел адукацыі арганізаваў штомесячныя «Дні настаўніка», у якіх удзельнічалі: 1шы сакратар мясцовага райкама, старшыня райвыканкама, часам —лектары, накіраваныя аддзелам агітацыі і прапаганды ЦК КП(б)Б. Акрамя пытанняў, што непасрэдна датычыліся на
2118 РГАСПІ4. Ф. 77, оп. 3, д. 175, л. 1—7. Асабістая запіска Жданава ў ЦК УКП(б) «Аб паляпшэнні працы навучальных устаноў усіх узроўняў», без даты, не раней за другую палову 1946 г. Прыведзеная запіска паходзіць з архіва Жданава, у якім сабраны ўласнаручныя запіскі, эскізы, чарнавікі, праекты рознага кшталту дакументаў. 3 улікам той ролі, якую адыгрываў Жданаў у савецкай палітыцы ў галіне культуры і ідэалогіі, падобныя дакументы маюць першачарговую вартасць, таму што ўтрымліваюць не апрацаваныя цэнзурай меркаванні і праекты дзеянняў у той перыяд.
2®Гродненская правда, 1945 г., № 180 (74), л. 4. Газета выдавалася пры Гродзенскім абкаме і аблвыканкаме.
216
Раздзел III. Ідэалогія, асвета і прапаганда
вучальнага працэсу, настаўнікам чыталіся лекцыі аб міжнародных адносінах, аб палітыцы савецкай улады ў сельскай гаспадарцы і г.д.210
У Відзскім раёне (Полацкая вобл.) для настаўнікаў школ былі прачытаны лекцыі на наступныя тэмы: «Савецкі суд — самы дэма
КНІГІ ОНЛАЙН
